ذبیحه‌ و گوشت حلال

ذبیحه و گوشت حلال

در دسترس بودن گوشت حلال

۱. در دوران ما گوشت حلال در غرب در دسترس است، البته با قیمتی کمی گرانتر و متاسفانه گاهی با کیفیتی (تازگی) نه چندان مطلوب. لذا در دسترس بودن گوشت حلال در اکثر نواحی عذر موجهی نیست.
۲. مسئله‌ی ذبیحه و حلال بودن گوشت صرفا بحثی بهداشتی نیست، ابعاد دیگری هم دارد، از قبیل رعایت هویت دینی که مسلمانان در کوشش برای یافتن چنین گوشتی همدیگر را می یابند و به مراکز اسلامی هدایت می شوند، آنچنانکه مرحوم استاد منتظری به ان اشاره کرده اند.
۳. ذبیحه در قول مشهور شامل گوشت مرغ  (گوشت سفید) هم می شود، هرچند با ذبح ماشینی رایج تاملاتی در آن هست که به آن اشاره خواهم کرد. (۱۲ آبان ۱۳۹۱)

گوشت غیرذبیحه
الف. خوردن گوشت حیوانی که برای غیرخدا ( مثلا بت) ذبح شده باشد حرام است. خوردن گوشت حیواناتی که برای غیرخدا ذبح نشده اند از جمله ذبیحه اهل کتاب جایز است، هرچند احتیاط در استفاده از ذبیحه‌ی مسلمانان (خصوصا در گوشت قرمز) است. (۲ مهر ۱۳۹۲)

ب. پودر چربی حیواناتی از قبیل گاو و گوسفند و مرغ در صورت ذبیحه بودن حلال است. (۳۰ مراد ۱۳۹۱)

ج. کوشر یهودیان: حلال مسلمانان شبیه «کوشر یهودیان» است که در جهان مدرن توسط یهودیان متشرع رعایت می شود. البته یکی از شرائط ذبح شرعی این است که ذابح مسلمان باشد، بر این اساس استعمال گوشت «کوشر یهودیان» برای مسلمانان بنا بر قول مشهور مجاز نیست. (۱۲ آبان ۱۳۹۱) بنا به نظر راجح که ذبیحه اهل کتاب  بر مسلمانان مجاز است، استفاده از گوشت کوشر مجاز است، اما اولویت در استفاده از ذبیحه مسلمانان (خصوصا در گوشت قرمز) است. (۱۰ اسفند ۱۳۹۲)

د. ذبائح غیرموحدین: استفاده از ذبايح اهل کتاب (یهودی و مسیحی) در مناطق غیراسلامی مجاز است. از ذبیحه‌ي غیرموحدین می باید اجتناب شود. همواره اولویت در استفاده از ذبايح مسلمین است. (۲۰ دی ۱۳۹۱)

ه. تناول خوراکهای گوشتی در دیگر سرزمینها: خوردن گوشت حیواناتی که توسط غیرموحدان و بنام غیرخدا ذبح شده اند مجاز نیست و غیر آن مجاز است، اما همواره اولویت با تناول ذبیحه‌ی مسلمانان است. در رستورانها و هتلها علی الاغلب غذاهای دریایی و غیرگوشتی هم فراهم است.(۲۱ دی ۱۳۹۱)

و. گوشت خارج از سرزمین مسلمانان: خوردن گوشت خوک، مردار، خون و نیز ذبیحه‌ی غیرموحدان که بنام غیرخدا ذبح شده اند، بر مسلمان جایز نیست. غیر آن از جمله گوشت موجود در بازار ممالک غربی (گاو و گوسفند و مرغ) که اهالی آن غالبا مسیحی هستند جائز است. بدیهی است استفاده از ذبیحه‌ی مسلمانان (خصوصا گوشت قرمز) همواره اولویت دارد. (۱۲ خرداد ۱۳۹۲)

***

ذبیحه‌ی اهل کتاب و گوشت حلال

در حرمت گوشت حیوانی که توسط کافرین و مشرکین و بنام غیرخدا (مثلا برای بتها) ذبح شده باشد تردیدی نیست، همچنانکه در حلیت حیوانی که توسط مسلمان بنام خدا ذبح شده باشد. اما ذبیحه‌ی اهل کتاب محل اختلاف است. اهل سنت ذبیحه‌ی اهل کتاب را فی الجمله حلال می دانند. اکثر فقهای شیعه مسلمان بودن ذابح را شرط ذبح شرعی دانسته اند.

الف. گروهی از فقهای شیعه اکل ذبیحه‌ی اهل کتاب را با شرط تسمیه (ذکر نام خدا) یا مطلقا مجاز دانسته‌اند:
یک. شیخ صدوق در دو کتاب هدایه و مقنع خود ذبیحه‌ی اهل کتاب را به شرطی که ذبح بنام خدا صورت گرفته باشد مجاز می داند.
دو. ابن جنید اسکافی (به نقل علامه حلی در مختلف) مسلمان بودن ذابح را احوط دانسته، که معنایش حلیت اکل ذبیحه‌ی اهل کتاب است.
سه. ابن ابی عقیل ذبیحه‌ی یهود و نصاری را حلال دانسته است.
چهار. محقق اردبیلی در مجمع الفائدة و البرهان مذهب صدوق را موافق قوانین و قوی از جهت علم دانسته و روایات تحریم را حمل بر کراهت کرده، اما به دلیل نادر بودن قائلان این مذهب عمل به آن را مشکل دانسته است!
پنج. شهید ثانی در مسالک الافهام در بحثی تفصیلی در آیات مورد بحث دلالتی بر تسمیه نیافته، به نظر وی روایات صحیح دلالتی بر تحریم ندارند، و روایات غیر صحیح اگر دلالتشان سالم هم باشد قابل اتکا نیستند. به نظر وی آیه‌ی ۵ سوره‌ی مائده نص در جواز اکل ذبیحه‌ی اهل کتاب است و حمل طعام بر حبوبات حکم آیه را بی فایده می کند. به نظر وی روایت مستفیض یا متواتر بر اکل ذبیحه‌ی یهودیه توسط پیامبر (ص) دلالت می کند. اصل در مسئله اصالت الاباحه است و مانعی از اجرای آن نیست. به نظر شهید ثانی اخبار حلیت ذبائح اهل کتاب به لحاظ سندی اصح و به لحاظ دلالت اوضح هستند. او حمل اخبار حلیت را بر حالت ضرورت یا تقیه صحیح نمی داند. اما در نهایت با توجه به فتوای معظم اصحاب فتوا به تحریم می دهد!
شش. محقق سبزواری در کفایة الاحکام با نقل مؤیدات دو قول تحریم و تحلیل ذبائح اهل کتاب ظاهرا متمایل به حلیت است.
هفت. فاضل هندی در کشف اللثام اخبار حلیت را اکثر و اصح از اخبار حرمت ارزیابی می کند.
هشت. سید علی طباطبائی در ریاض المسائل بعد از نقد استدلالهای شهید ثانی در مسالک نظرا متمایل به مذهب صدوق شده، اما عملا تحریم را برمی گزیند!
بالاخره صاحب جواهر ضمن نقد شدید مسالک و ریاض می نویسد پنداشته اند مسئله نظری است، چنین نیست، بلکه حرمت ذبیحه‌ی اهل کتاب از ضروریات مذهب است!
ب. تدبر در آیات متعدد قران کریم درباره‌ی تسمیه (ذکر اسم خداوند) و نهی از اکل آنچه به اسم غیرخدا ذبح شده نشان می دهد که برانداختن رسم جاهلی قربانی برای بتها دغدغه‌ی اصلی وحی الهی است. سوره‌ی مائده که در بردارنده‌ی آخرین آیات وحی شده است، بعد از تصریح به حرمت مردار، خون، گوشت خوک و قربانی بتها، حلیت طعام اهل کتاب را خاطرنشان ساخته است: الْيَوْمَ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ وَطَعَامُ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ حِلٌّ لَّكُمْ وَطَعَامُكُمْ حِلُّ لَّهُمْ (مائده ۵). مراد از طعام نمی تواند منحصر در حبوبات باشد، یا مقصود فقط ذبائح است یا شامل ذبائح هم می شود. اگرچه مقررات ذبح شرعی در تلمود یهودیان تا حدودی نزدیک به مقررات مشهور مسلمانان است، اما ظاهرا مسیحیان مقررات خاصی در این زمینه نداشته اند، یقینا هیچیک از اهل کتاب شرط استقبال به قبله‌ی مسلمانان را نداشته اند. شرط تسمیه هم در میان مسیحیان محرز نیست. حلال بودن طعام و ذبیحه‌ی اهل کتاب معنایش این است که آنچه ایشان مطابق شریعت خود حلال و مشروع می دانند برای مسلمانان حلال است، نه اینکه ذبیحه‌ی آنها به شرط حائز بودن شرائط ذبح شرعی منهای اسلامِ ذابح حلال باشد.
به سه روایت از پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) اشاره می کنم:
– پیامبر (ص) در روایت مستفیض یا متواتر (قرب الاسناد ص۳۲۶) در اکل کتف مسموم هدیه شده ار سوی یهودیه، از جزئیات ذبح آن نپرسیدند و از آن میل کردند.
– صحيحة الحلبي قال: “سألت أبا عبد الله عليه السلام عن ذبيحة أهل الكتاب ونسائهم، فقال: لا بأس به “. حلبی به سند صحیح از امام صادق (ع) از ذبیحه و زنان اهل کتاب می پرسد؟ امام پاسخ می دهد: اشکالی ندارد. (تهذیب ج۹ ص۶۸ ح۲۹۰)
– رواية أبي بصير قال: ” سألت أبا عبد الله عليه السلام عن ذبيحة اليهودي، فقال: حلال، قلت: وإن سمى المسيح، قال: وإن سمى فإنما يريد الله “. ابوبصیر از امام صادق (ع) از ذبیحه‌ی یهودی [و نصرانی] می پرسد. امام پاسخ می دهد: حلال است، ابوبصیر می گوید و اگر بنام مسیح [ذبح شده باشد]؟ امام پاسخ می دهد: و اگر هم اسم [مسیح] برده باشد خدا را اراده کرده است. (تهذیب، ج۹ ص۶۹ ح۲۹۳)
روایات حلیت سندا اصح و دلالتا اظهر از روایات حرمت هستند. با توجه به مخالفت حداقل هشت فقیه مشهور امامی مسئله یقینا نه اجماعی است و نه از ضروریات مذهب. اصالة الاباحه نیز مؤید حلیت است.
 نتیجه: گوشت گوسفند، گاو، مرغ و دیگر حیواناتی که امکان تذکیه دارند موجود در بازار مسیحیان و یهودیان محکوم به حلیت است، و مسلمانان مجازند از آنها تناول کنند. واضح است که اولی استفاده از ذبیحه‌ی شرعی مسلمانان است.  استفاده از گوشت خوک مطلقا حرام است. والحمدلله (۱۴ دی ۱۳۹۱)

***

بازار غیرمسلمانان

در صدق بازار مسلمانان یا مسیحیان یا یهودیان ملاک مذهب اکثریت مردم کشور است، اینکه این اکثریت اهل مبالات به مسائل شرعی هستند یا بی مبالات هستند نیازی به تحقیق ندارد، مگر اینکه یقین به عدم مبالات اکثریت داشته باشیم، که چنین یقینی غالبا در دست نیست. قدر متیقن این است که از ذبیحه‌ی غیرموحدان که به نام غیر خدا ذبح شده اند مجاز به تناول نیستیم ، یعنی تناول قربانی معابد و بتکده ها بر مسلمانان حرام است.
در سرزمینهایی که مسلمانان و اهل کتاب (مسیحیان و یهودیان) در آنها اکثریت ندارند تناول گوشت حیواناتی از قبیل گوسفند و گاو موجود در بازار برای مسلمانان مجاز نیست، هرچند  در صورتی که به عسر و حرج منجر نشود احتیاط مؤکد در استفاده از ذبیحه‌ی مسلمانان است. (۲۹ دی ۱۳۹۱)

***

اولویت ذبیحه مسلمانان خصوصا در گوشت قرمز

۱. خوردن ذبیحه اهل کتاب برای مسلمانان  شرعا مجاز است.

۲. در خصوص گوشت قرمز (گوسفند و گاو)، در صورت فراهم بودن ذبیحه مسلمانان بدون عسر و حرج، احتیاط مؤکد اولویت در استفاده از ذبیحه مسلمانان است. (۷ آبان ۱۳۹۷)

***

بیهوش کردن حیوان قبل از ذبح شرعی:

بیهوش کردن حیوان پیش از ذبح منع شرعی نداشته (مجاز است) و تاثیری در حلیت گوشت نمی گذارد. (۱۲ مرداد ۱۳۹۲)

***

گوشت دیگر حیوانات

گوشت خرگوش حلال است. دلیل حرمت اجماع شمرده شده که مدرکی است و دلیل مستقلی محسوب نمی شود. سه دسته روایات حرمت (ممسوخ بودن خرگوش، تشابه خون آن با خون عادت زنان و دیگر روایات) سندا و دلالتا قابل مناقشه هستند.
نگهداری خرگوش و گربه مشکل شرعی ندارد. (۲۳ مهر ۱۳۹۳)