عصمت، معصیت، خطا و پیامبری

پرسش
نظر شما در مورد نظریه معصومیت چیست؟ البته جسارتا با زبانی که کسی مثل من که با متون فقهی سروکار نداشته هم بتواند درک کند. شاید هم قبلا اینکار را کرده اید. در این صورت منبع را به من معرفی کنید تا بخوانم.

 

پاسخ
اگر از منابع انگلیسی استفاده می کنید مدخل عصمت را در دائره المعارف اسلام لیدن مطالعه بفرمایید، در سلسله دروس پیامبری (قابل دسترسی در وبسایتم) یک جلسه به این امر پرداخته ام، در مقاله «قرائت فراموش شده» نیز به آن اشاره کرده ام. مرحوم آیت الله صالحی نجف آبادی نیز تفسیر نوی از آیه‌ی تطهیر مطرح کرده است.
مفاد نظریه عصمت دو نکته دارد: یکی معصیت و دیگری خطا. عدم ارتکاب معصیت کار دشواری نیست، بسیاری از اولیاء و زهاد و متقین خارج از انبیاء و ائمه و هم با تهذیب نفس و تزکیه و مراقبت به این درجه نزدیک شده اند. بیشک پیامبران و اولیاء دین با رعایت تقوی و طهارت نفس و مخلَص بودن پیشتاز عدم ارتکاب معاصی هستند. کسی به معصیت دست می زند که یا جاهل باشد یا اسیر هوای نفس و کسی که توانسته باشد عالمانه و با تزکیه پیش برود با یاری خداوند مرتکب معصیت نمی شود.
اما خطا در دو ناحیه است: یکی در امر دین و دیگری خارج از آن. در مورد نوع دوم خطا دلیل معتبری در دست نیست که اولیاء دین و پیامبران می باید در امور غیر دینی هم آنگونه مطلع باشند که خطا نکنند.
اما در امور دینی  پیامبر در تلقی و حفظ و ابلاغ وحی الهی به تصریح قرآن خطا نمی کند. یعنی وحی الهی و قرآن کریم بی خطا به ما رسیده است، به عبارت دیگر قرآن معصوم است، اما تعالیم نبوی یعنی سنت معتبر ایشان نیز به دلیل امر خداوند به اطاعت و تاسی و تبعیت باید بی خطا باشد و گرنه اغراء به جهل می شود. اسوه بودن ایشان نیز چنین اقتضایی در امر دین دارد.
انچه من از ادله معتبر می فهمم  این است، واژه عصمت در قرآن استعمال نشده، عدم معصیت هم فقط به فرشتگان نسبت داده شده است، اما تقوی و طهارت نفس و مُخلَص بودن از صفات پیامبر (ص) است. قرآن و سنت یقینی پیامبر به دلیلی که گذشت بی خطاست. والحمدلله
موفق باشید
محسن کدیور