پرسشها:
۱- اگر مبنای نگه داشتن عده زن جلوگیری از اختلال نسل باشد، در حال حاضر که ابزارهای فراوان جلوگیری از بارداری وجود دارد و بعلاوه آزمایش DNA هم در دسترس اس،این مبنا چگونه توجیح می شود؟
۲- اگر مبنای نگه داشتن عده زن جلوگیری از فحشا و فساد است، اینکه زن یائسه عده ندارد و می تواند در یک روز چندین بار هم ازدواج و عمل زناشوئی کند، این مبنا چگونه توجیه می شود؟
۳- چنانچه مبنای عده صرفا امر تعبدی باشد، جنابعالی چقدر دخالت علم را در قواعد این مسائل منشا اثر می دانید؟
پاسخ:
جلوگیری از اختلال نسل «حکمت» عده است، نه «سبب» آن، کما اینکه عده‌ی وفات متوقف برعقد است نه مجامعت.
اما عده‌ی طلاق متوقف بر مجامعت است حتی اگر انزالی رخ نداده باشد، هر ازدواجی که با مجامعت همراه بوده ولو بین زمان طلاق در ازدواج دائم و مجامعت ، (و بین تمام شدن مدت یا بخشیدن آن در ازدواج موقت و مجامعت) فاصله هم باشد زن می باید عده نگاه دارد. از مجموعه‌ی ادله تعبدی بودن عده در کلیه‌ی ازدواجهای منجر به روابط جنسی (اعم از دائم وموقت) نتیجه می شود.
در مورد بانوان یائسه دو قول است: مشهور فقهای امامیه قائل به عدم عده هستند، اما فقهای اهل سنت و سید مرتضی، سید بن زهره، ابن شهرآشوب و سماعه از فقیهان امامیه قائل به سه ماه عده هستند. مستند قول دوم (سه ماه عده) آیه‌ی ۴ سوره‌ی طلاق است:
وَاللَّائِي يَئِسْنَ مِنَ الْمَحِيضِ مِن نِّسَائِكُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلَاثَةُ أَشْهُرٍ وَاللَّائِي لَمْ يَحِضْنَ وَأُولَاتُ الْأَحْمَالِ أَجَلُهُنَّ أَن يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ وَمَن يَتَّقِ اللَّـهَ يَجْعَل لَّهُ مِنْ أَمْرِهِ يُسْرًا﴿الطلاق: ٤﴾
و آن زنان شما كه از خون‌ديدن [ماهانه] نوميدند، اگر [درعده نگاه داشتن آنها] شك داريد عدّه آنان سه ماه است، و [دخترانى] كه [هنوز] خون نديده‌اند [نيز عدّه‌شان سه ماه است]، و زنان آبستن مدّتشان اين است كه وضع حمل كنند، و هر كس از خدا پروا دارد [خدا] براى او در كارش تسهيلى فراهم سازد.
به نظر قائلان قول اول منشأ شک «تردید در خون دیدن این دسته بانوان در مرز یائسگی» است. روایات منقول از ائمه‌ی اهل بیت دو دسته است و در هر دو دسته (عدم عده و عده‌ی سه ماهه) روایات معتبر یافت می شود، البته تعداد روایات معتبر قول اول بیشتر است. منشا رجحان قول اول در نظر مشهور کثرت روایات و قائلان، اجماع و مناقشه در ظهور آیه در ندانستن حکم اینگونه زنان، و حمل روایات عده بر تقیه و رجحان روایات عدم عده به دلیل مخالفت با عامه است.
قول به لزوم عده برای کلیه‌ی زنان در ازدواج منجر به روابط جنسی شامل زان یائسه منطبق بر دلیل قرآنی، موید به ادله معتبر روایی و سازگار با احتیاط است و روایات دال بر عدم عده به واسطه‌ی مخالفت با نص کتاب مرجوح بلکه قابل اخذ نیستند.
اگر یقین داشتیم که سبب عده نگاه داشتن صرفا حفظ نسل و پیشگیری از اختلاط نطفه بود، بیشک اسباب علمی از قبیل (DNA) قابل استناد بود و در این صورت نیازی به عده نگاه داشتن نبود، اما نه تنها چنین یقینی در کار نیست بلکه مستفاد از ادله اطمینان بر خلاف آن است. والله عالم
موفق باشید
محسن کدیور
