تساوی شهادت زن و مرد

پرسش:  چرا در اسلام شهادت دادن دو زن برابر یک مرد است؟ آیا در قرآن هم به این موضوع اشاره شده؟ یعنی عقل زنان ها ناقص و ضعیف تر از مردهاست؟ چرا زن و مرد برابر نباشند؟

 

پاسخ:
در اجتهاد مصطلح شهادت زنان بر سه قسم است:

الف. مواردی که شهادت زنان مطلقا پذیرفته نیست. دربسیاری از حدود شرعی ازقبیل: محاربه، سرقت، شرب‌خمر، قذف، لواط، قوادی و مساحقه، در دعاوی غیرمالی از قبیل نسب، مسلمان‌بودن، بلوغ، جرح و تعدیل، عفو از قصاص، رؤیت هلال، وکالت، وصیت و نیز در طلاق و خلع و مبارات و نیز رجوع در طلاق شهادت زنان فاقد هرگونه اعتبار است و منحصرا قول شاهد مذکر مسموع است.

ب. مواردی که شهادت زنان منفردا و مستقلا مسموع نیست، اما منضما به شهادت حداقل یک مرد مسموع است. در این مواد شهادت دو زن معادل شهادت یک مرد دانسته شده است. از این قبیل است ازدواج، دیه، غصب، دعاوی مالی همانند رهن و اجاره و وقف و وصایای مالی و دیون و نیز حد زنا منجر به شلاق.

ج. مواردی که شهادت زنان منفردا و مستقلا بدون انضمام مرد مسموع است، اموری است  که عرفاً اطلاع از آن‌ها معمولاً دراختیار زنان است، البته در این موارد شهادت انفرادی یا انضمامی مرد نیز پذیرفته است. از این قبیل است ولادت و شیرخوارگی(رضاع) و بکارت و عیوب خاص زنان.

بنابراین در اجتهاد مصطلح شهادت مرد عادل مطلقاً مسموع است. اما شهادت زن عادل یا اصلاً مسموع نیست یا تنها با انضمام به شهادت مرد پذیرفته می‌شود و تنها در چهار مورد بدون انضمام قابل قبول است اما در هرصورت شهادت دو زن معادل شهادت یک مرد است. یعنی درحوزه شهادت قضایی زن یا نصف مرد است یا اصلاً فاقد اعتبار است.
دلیل رأی فوق آیه‌ی ۲۸۲ سوره‌ی بقره و روایات و اجماع ذکر شده است.

آیه‌ی یاد شده معَلّل است، یعنی علت حکم در آن ذکر شده است. پس حکم دو شاهد زن با بودن علت محقق شده با انتفای علت منتفی می شود. در زمان نزول آیه اغلب زنان در امور مالی دخیل نبوده اند، لذا برای جبران فراموشی یکی شهادت دو زن لازم دانسته شده است. در زمانه‌ای که غالب زنان تحصیل کرده اند این علت منتفی است، پس حکم معلول آن هم منتفی است. نتیجه با این آیه نمی توان امروز بر عدم تساوی شهادت زن و مرد استدلال کرد.

در روش اجتهاد در مبانی و اصول جنسیت در اعتبار شهادت دخالتی ندارد. شهادت هر شاهد عادلی چه زن چه مرد در محضر دادگاه مسموع است. شهادت یک زن همانند شهادت یک مرد است. در حوزه های اختصاصی مردان و زنان با منطق واحدی عمل می شود. آیه‌ی مذکور و روایات و اجماع ناظر به زنان عصر نزول و دورانهای مشابه هستند نه مطلق جنس زن. اصل و سیره‌ی عقلا در شهادت مسموعیت قول شاهد واجد شرائط است.
موفق باشید
محسن کدیور