سوالی در مورد آیه ۸۶ سوره هود دارم: بَقِيَّتُ اللَّـهِ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ وَمَا أَنَا عَلَيْكُم بِحَفِيظٍ
«اگر مؤمن باشيد، باقيمانده [حلال] خدا براى شما بهتر است، و من بر شما نگاهبان نيستم.»
۱. آیه های مجاور این آیه غالبا در مورد خرید و فروش، سفارش به رعایت انصاف در معامله و به اندازه بودن اوزان و ترازو صحبت می کنند و این آیه کاسبان را از بشارت می دهد که اگرچه آنچه برای شما می ماند کم است اما همان مقدار کم براینان بهتر و نیکوتر است. حتی ادامه این آیه هم به زمینه مورد اشاره در آیه های قبل اشاره می کند.
۲. همانطور که مورد عنایت تان هست، این آیه در مذهب ما بسیار و به وفور برای یاد و گاهی اثبات یا توجیه امام زمان (عج) مورد استفاده قرار می گیرد.
۳. آیا به نظر شما استفاده از این آیه برای منظوری که در شماره ۲ ذکر شد، صحیح است؟
پاسخ:
الف. مراد از بقیة الله در آیه‌ی ۸۶ سوره‌ی هود چیزی شبیه «الباقیات الصالحات» در آیه‌ی ۴۶ سوره‌ی کهف است. سرمایه یا سود حلال که به دلیل رعایت موازین الهی اندک است از مالی که طریق حرام تحصیل شود بهتر است، این نکته را تنها اهل ایمان درک می کنند.
ب. برخی روایات منقول از ائمه‌ی اهل بیت موجود در کتب اربعه و غیر آن بقیة الله را بر ائمه و مشخصا امام دوازدهم تطبیق کرده اند. این تطبیق برخاسته از نوعی توسعه در مفهوم بقیة الله از سرمایه یا سود حلال یا پاداش آنها به هر موجود نافعی است که مایه‌ی خیر بشر گردد. از آنجا که امام غائب به باور رایج شیعه یا دیگر ائمه این صفات را دارند بقیة الله محسوب شده اند.
ج. صحت این توسعه‌ی معنوی متوقف بر اعتبار روایات آن است. در تفسیر نورالثقلین در ذیل این آیه شش حدیث نقل شده است. دو حدیث از اصول کافی، یک حدیث از عیون اخبار الرضا، دو حدیث از اکمال الدین و یک حدیث از احتجاج طبرسی. این احادیث مشکل سندی دارند، به عنوان نمونه معتبرترین این احادیث حدیث اول حدیث ۲ باب النوادر کتاب الحجة اصول کافی (ج ۱ ص ۴۱۱) «مجهول» است. حدیث دوم حدیث ۵ باب مولد ابی جعفر محمد بن علی (ع) کتاب الحجة کافی (ج ۱ ص ۴۷۲) «ضعیف» است.
نتیجه: چنین استفاده ای از آیه‌ی یاد شده در مورد امام غائب فاقد دلیل معتبر روائی است.
موفق باشید
محسن کدیور
