آیه‌ی نور و ظرائفش

پرسش: با عنایت به علوم دینی و شناختی که از علوم مهم روز متل علم ستاره شناسی  و کیهان شناسی دارید  استدعا دارد با مراجه به میلو نها و شاید بیلیونها ستاره و کهکشان و اقمار دیگر و خورشدها که همه به مشیت الهی پدید امده اند  و در حال حاضر نیز متوله میشوند و ایکه نور همه اینها و عالم ار نور مقدس الهی نشئت گرفته اند و اینکه خداوند خود می فرماید که نور اسمانها و زمین است. چه ارتباطی با ایه مبارک ۳۵ سوره نور دارد؟ یعنی این نور در چه چراغدانی قرار گرفته است؟
پاسخ:
آیه ی نور (نور ۳۵) یکی از زیباترین آیات قران کریم است:
اللَّـهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ فِيهَا مِصْبَاحٌ ۖ الْمِصْبَاحُ فِي زُجَاجَةٍ ۖ الزُّجَاجَةُ كَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يُوقَدُ مِن شَجَرَةٍ مُّبَارَكَةٍ زَيْتُونَةٍ لَّا شَرْقِيَّةٍ وَلَا غَرْبِيَّةٍ يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِيءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ ۚ نُّورٌ عَلَىٰ نُورٍ  يَهْدِي اللَّـهُ لِنُورِهِ مَن يَشَاءُ ۚ وَيَضْرِبُ اللَّـهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ وَاللَّـهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ
«خدا نور آسمانها و زمين است. مَثَل نور او چون چراغدانى است كه در آن چراغى، و آن چراغ در شيشه‌اى است. آن شيشه گويى اخترى درخشان است كه از درخت خجسته زيتونى كه نه شرقى است و نه غربى، افروخته مى‌شود. نزديك است كه روغنش -هر چند بدان آتشى نرسيده باشد- روشنى بخشد. روشنىِ بر روى روشنى است. خدا هر كه را بخواهد با نور خويش هدايت مى‌كند، و اين مَثَلها را خدا براى مردم مى‌زند و خدا به هر چيزى داناست.»
زبان آیه آن چنانکه در انتهای ان تذکر داده شده است، زبان تمثیلی (مجازی و استعاری) است. در تمثیل و تشبیه مشبه و مشبه به و وجه شبه مطرح است.
مشبّه به آیه‌ی نور عبارت است از:
مشکاة: چراغدان، محفظه ای برای چراغ در مقابل باد و طوفان.
زجاجه: حباب چراغ برای محافظت شعله، گردش هوا و افزودن بر نور شعله.
مصباح: چراغ (فتیله دار، نیازمند ماده روغنی قابل اشتعال)
درخت زیتون: اصل روغن زیتون ماده انرژی زای چراغ.
مشبَّه خداوند است که مساوی نور است و وجه شبه ظهور و بروز و اظهار و ابراز است. آن چنان که نور بذاته ظاهر و مُظهر غیر است، خداوند نیز آشکار و ظاهر و بارز است و هرچه آشکار و بارز و ظاهر شود به اوست. درباره‌ی نور که معادل وجود است، در حکمت اشراق و حکمت متعالیه اشارات دلکشی از جناب سهروردی و ملاصدرا مطرح شده است.
در مورد جزئیات تمثیل می توان گفت: نور الهی را اگر در سراچه‌ی جان انسان فرض کنیم، «مصباح» همان چراغ فطرت است، «زجاجه» و حباب قلب اوست، «مشکاة» روح محافظ ایمان و فطرت، «شجره‌ی زیتونه» وحی الهی، «نورْ علی نور» همان عقل و وحی رسولان الهی هستند.
مراد از جزئيات تمثیلی آیه‌ی نور حسی نیست تا در کهکشانها و ستاره ها آنرا دنبال کنیم. نور معنوی و وجودی الهی است.
غزالی رساله‌ی مشکوة الانوارش سراسر تفسیر عرفانی همین آیه‌ی شریفه است. ملاصدرا نیز رساله‌ی جداگانه ای در تفسیر این آیه به رشته‌ی تحریر در آورده است. هر دو نیز به فارسی ترجمه شده است. برای اطلاعات بیشتر می توانید به آنها مراجعه فرمایید.
موفق باشید.
محسن کدیور