حیات برزخی

پرسش: با توجه به ماجرای عزیر پیامبر و یا سخن حضرت عیسی در مورد عدم اطلاع از پیروانش بعد از معراج و یا آیاتی که می گویند مردگان چیزی از زندگان نمی شنوند و یا نمی توانند حاجتی را برآورند ، مسئله شفاعت و توسل و زیارت ائمه چه می شود ؟ (بقره ، آيه ۲۶۰. – روم ۵۲ – نحل ۲۰، ۲۱ – فاطر ۱۴ – احقاف ۵ – مائده: ۱۱۶ و ۱۱۷ – فاطر ۲۲ – نمل ۸۰)

پاسخ: الف. آیاتی که اشاره کرده اید بر دو دسته اند: دسته اول کمترین ارتباطی با سوالتان ندارند: آیه ۲۶۰ بقره و آیات ۲۰ و ۲۱ نحل درباره معاد است. آیه ۱۴ فاطر و ۵ احقاف درباره عبادت غیرخداوند است. آیات ۱۱۶ و ۱۱۷ مائده درباره رسالت عیسی بن مریم است. دسته دوم «ظاهرا» مرتبطند اما واقعا معنایی دیگر دارند: آیات ۱۹ تا ۲۳ فاطر درباره مومنان و کافران است. در فرهنگ قرآن ایمان حیات است و کفر مرگ. چهار تعبیر دوگانه‌ی این آیات همگی به مومن و کافر برکی گردند از جمله احیاء یعنی زندگان به ایمان و اموات یعنی آنها با کفر قلبهایشان مسدود شده و دل مرده اند:
وَمَا يَسْتَوِي الْأَعْمَىٰ وَالْبَصِيرُ  وَلَا الظُّلُمَاتُ وَلَا النُّورُ وَلَا الظِّلُّ وَلَا الْحَرُورُ  وَمَا يَسْتَوِي الْأَحْيَاءُ وَلَا الْأَمْوَاتُ ۚ إِنَّ اللَّـهَ يُسْمِعُ مَن يَشَاءُ ۖ وَمَا أَنتَ بِمُسْمِعٍ مَّن فِي الْقُبُورِ  إِنْ أَنتَ إِلَّا نَذِيرٌ
و نابينا و بينا يكسان نيستند، و نه تيرگيها و روشنايى، و نه سايه و گرماى آفتاب. و زندگان و مردگان يكسان نيستند. خداست كه هر كه را بخواهد شنوا مى‌گرداند؛ و تو كسانى را كه در گورهايند نمى‌توانى شنوا سازى. تو جز هشداردهنده‌اى [بيش‌] نيستى.
آیات ۵۲ روم و ۸۰ نمل درباره بی فایده بودن دعوت مرده دلان و مردگان زنده نما است، انها که با لجاجت سخن حق را نمی خواهند بشنوند مردگان حقیقی هستند:
فَإِنَّكَ لَا تُسْمِعُ الْمَوْتَىٰ وَلَا تُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعَاءَ إِذَا وَلَّوْا مُدْبِرِينَ وَمَا أَنتَ بِهَادِ الْعُمْيِ عَن ضَلَالَتِهِمْ ۖ إِن تُسْمِعُ إِلَّا مَن يُؤْمِنُ بِآيَاتِنَا فَهُم مُّسْلِمُونَ
و در حقيقت، تو مردگان را شنوا نمى‌گردانى، و اين دعوت را به كران -آنگاه كه به ادبار پشت مى‌گردانند- نمى‌توانى بشنوانى.  و تو كوران را از گمراهى‌شان به راه نمى‌آورى. تو تنها كسانى را مى‌شنوانى كه به آيات ما ايمان مى‌آورند و خود تسليمند.
دلیل تفسیر فوق که غیر از وهابیون مورد پذیرش همه مسلمین اعم از سنی و شیعه بالاتفاق است، آیه ۱۲۲ سوره انعام است:
أَوَمَن كَانَ مَيْتًا فَأَحْيَيْنَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ كَمَن مَّثَلُهُ فِي الظُّلُمَاتِ لَيْسَ بِخَارِجٍ مِّنْهَا ۚكَذَٰلِكَ زُيِّنَ لِلْكَافِرِينَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ
آيا كسى كه مرده‌[دل‌] بود و زنده‌اش گردانيديم و براى او نورى پديد آورديم تا در پرتو آن، در ميان مردم راه برود، چون كسى است كه گويى گرفتار در تاريكيهاست و از آن بيرون‌آمدنى نيست؟ اين گونه براى كافران آنچه انجام مى‌دادند زينت داده شده است.
این آیه‌ی کلید تفسیر آیات دسته‌ی دوم مورد اشاره شماست. بحث در مرده دلان یعنی کفار است نه مردگان! بحث در زنده دلان یعنی مومنان است نه زندگان!
ب. از جمله مسلمات اسلامی این است که انسان با مرگ نابود نمی شود، بدنش از کار می افتد و روحش زنده است در حیات برزخی و سپس حیات اخروی. حیات برزخی از مسلمات تعالیم اسلامی در قرآن و سنت است. به عنوان نمونه آیات ۱۵۴ بقره، ۱۶۴ آل عمران و ۱۰۰ مومنون نص در حیات برزخی است. در قرآن نه تنها انبیاء و اولیاء، نه تنها شهداء و صالحین بلکه جمیع بنی آدم در عالم قبر به حیات برزخی زنده اند.  هر مسلمانی در آخر نماز به پیامبر سلام می دهد: السلام علیک ایها النبی و رحمة الله و برکاته. آیا به مرده ای که نمی شنود سلام می دهیم!؟ زیارت قبور سنت قطعی نبوی است و جز وهابیون ظاهر بین کسی در عالم اسلام منکرش نیست. شفاعت پیامبر (ص) از مسلمات قطعی اتفاقی سنی و شیعه است. درباره‌ی توسل به تفصیل در اینجا توضیح داده ام: تأملاتی درباره‌ی توسل به اولیاء

پرسش: ماجرای عدم اطلاع عزیر پیامبر از حتی مدت موتشان ، در زمان ۱۰۰ ساله موتشان چگونه است؟
پاسخ: پیامبران صرفا به اذن خدا از غیب مطلع می شوند.  مطلب بدون اشاره به نام عزیر یا ارمیا در آیه‌ی ۲۵۹ سوره‌ی بقره مذکور است. عدم اطلاع وی از طول مرک صد ساله اش مطابق قاعده قرآنی مذکور در آیات ۱۴۵ آل عمران و ۳۴ لقمان است.

پرسش:  آیا مردگان حتی پیامبر و … قادر به شنیدن و ارتباط دنیایی با ما هستند؟
پاسخ: ما از عالم بعد از مرگ و ارواح جز آنچه در کتاب خدا و سنت معتبر است هیچ اطلاعی نداریم. وقتی خودمان به این عالم رفتیم بالمشاهده از کم و کیف قضیه مطلع خواهیم شد. مطابق ادله‌ی دینی شنیدن یا مطلع شدن ارواح (که زنده اند) از امور زندگان ممکن است، اما در شریعت دلیلی بر ارتباط دیگری با دنیای زندگان در دست نیست. همین استماع نیز تنها به اذن الله میسر است.
موفق باشید

محسن کدیور