پرسش: چرا منع کتابت حدیث در دوران خلافت امام علی برچیده نشد؟
پاسخ:
درباره منع کتابت حدیث ابهامات متعددی مطرح است. برخی از صحابه اعم از سنی و شیعه این منع را نقض کرده احادیث منقول از پیامبر (ص) را مکتوب می کردند، هرچند مکتوبات خود را پنهان می کردند. مهمترین کاتب این روایات امام علی (ع) بوده است. دوران کوتاه خلافت ایشان و آکنده شدن آن از سه جنگ داخلی با قاسطین و مارقین و ناکثین که در نهایت به شهادت ایشان هم انجامید فرصت پرداختن گسترده به این امر فراهم نشد. با این همه هیچ سند معتبر تاریخی دال بر منع کتابت حدیث در دوران خلافت امام علی (ع) در دست نیست. امام علی (ع) در برچیدن بسیاری از امور بی سابقه در زمان پیامبر (ص) وضع شده در زمان خلفای پیشین مبسوط الید نبود، نمونه‌ی آن صلوة تراویح است. جنگهای داخلی یاد شده به سرکردگی ام المؤمنین عایشه و برخی صحابه بهترین نشانه‌ی مقاومت برخی جریانهای سیاسی در مقابل ایشان است. طبیعی است منع کتابت حدیث که منسوب به خلیفه‌ی دوم (یا اول) بوده با چنین مقاومتی مواجه باشد. ارائه شواهد تفصیلی مجالی دیگر می طلبد.
پرسش: همچنین پیامبر و ائمه تلاشی برای نوشتن کتاب حدیثی که در اختیار مردم قرار گیرد، نکردند؟
پاسخ:
پیامبر (ص) دستور کتابت داده بودند و اینگونه احادیث را شیعه و سنی نقل کرده اند. از ائمه هم علاوه بر تشویق شیعیانشان به کتابت حدیث که در کافی و غیر آن نقل شده مکتوبات متعددی قابل ذکر است. یک نمونه‌ی آن مصحف امام علی (ع) است که در احادیث ائمه مکررا مورد استناد قرار گرفته است. اصول اربعة مأة چهار صد کتاب حدیث شیعی است که مایه‌ی اصلی کتب اربعة و غیر آن است. فهرست مکتوبات شیعه تا قرن سوم توسط دکتر سید حسین مدرسی طباطبایی به انگیسی تدوین و جلد نخست آن منتشر شده است. مراجعه به آن رافع هرگونه ابهامی است.
Ḥusain Mudarrisī Ṭabāṭabā’ī, Tradition and survival: a bibliographic survey of early Shi’ite literature, vol. 1, Oxford & Oneworld, 2003
موفق باشید.
