فرزندخواندگی و نسیء

پرسش: عمده احکام اسلام امضایی اند. آیا تغییراتی که اسلام در قوانین قبلی ایجاد کرد همه در راستای اصلاح و بهترشدن بود؟ در دو مورد فکر نمی کنم بهتر شده باشد.
۱. در  ۲۰۰ سال قبل از اسلام، اعراب از یهودیان آموخته بودند که هر سه سال یک بار یک ماه بر تعداد ماههای سال بیافزایند و آن سال را سیزده ماه بگیرند(نسی) تا ماهها از فصل خود تغییر نکنند و محرم که آغاز سال است، منطبق با اول بهار باشد و حج در فصل خنک برگزار شود. این روش (نسی و تطبیق سال شمسی و قمری) در سال دهم هجری تحریم شد.
۲. قبل از اسلام، فرزندخوانده حکم فرزند را داشت. اما با ماجرای «زینب بنت جحش» این قانون لغو شد. به فرزندی گرفتن کودکان بی سرپرست در ایران بسیار مشکل است چون فرزندخوانده ارث نمی برد و باید ملکی را به نامش کرد. از آن بدتر ازدواج سرپرست با فرزندخوانده مجاز شده.

 

پاسخ:
احکام امضایی و تاسیسی اسلام همگی در زمان تشریع اصلح بوده بر راه حلهای رقیب رجحان داشته اند. اینکه این احکام موقت بوده یا دائمی بحث دیگری است. احکام موقت با به سر رسیدن أَمَد (تاریخ اعتبار) نسخ می شوند و ادعای اصلحیت و ارجحیت بعد از این تاریخ بلادلیل است. اینکه قرآن کتاب تشریع و قانون است نیز ادعایی نادرست است. برخی احکام حقوقی بر سبیل اشاره نیز می باید در زمانه و زمینه‌ی خود خوانده شود نه منتزع و منعزل از زمینه آنها.

الف. نسیء آنچنانکه در منابع معتبر اولیه (از قبیل الآثار الباقیة ابوریحان بیرونی، مروج الذهب مسعودی و المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام جواد علی) نقل کرده اند دو معنی داشته است: اول. به تاخیر انداختن ماههای حرام بدون اینکه در ۱۲ ماه سال دست برده شود. مثلا برای برخی دعاوی حرمت ماه محرم به دومین ماه به تاخیر انداخته می شده است، حال آنکه ماههای حرام سه ماه متوالی ذیقعده، ذیحجه، محرم و ماه منفرد رجب بوده است. معنی دوم که اعراب جاهلی حدود قرن قبل از یهودیان فراگرفته بودند افزودن یک ماه به ماهای قمری در هر سه سال بوده تا کسری ۱۱ روزه سال قمری به سال شمسی جبران شود و ماههای قمری نیز همانند ماههای شمسی در قیاس با فصول ثابت شوند. بر این اساس هر سه سال یک سال کبیسه ۱۳ ماهه حاصل می شود.
قرآن کریم در آیات ۳۶ و ۳۷ سوره‌ی توبه هر دو معنای نسیء را رد می کند. اولا سال مورد نظر خداوند در امور شرعیه را ۱۲ ماه قمری اعلام می کند در نتیجه معنای دوم نسیء مردود می شود. ثانیا تغییر و تأخیر ۴ ماه حرام را از ماههای معهود غیرقابل قبول می داند. (بطلان معنای اول نسیء).
معنای دو آیه‌ی یادشده این است که با ماههای حرام بازی نکنید. با پس و پیش کردن شما واقعیت مورد نظر شارع تغییر نخواهد کرد. یکی از این ماهها ذیحجه است. با نسیء به هر دو معنایش این ماه از جای خود تغییر خواهد کرد و مراسم حج در ماه ذیحجه مورد نظر خداوند برگزار نخواهد شد. اینکه مسلمانان در بهار خوش آب و هوا به مکه بروند اما مراسم حج را در زمان غیرمقرر شرعی به جا آورند معلوم است که نظر شارع که رکن اصلی عبادات است تامین نشده است. عبادت یعنی فعلی که برای رضای خداوند با شرائط مقرر شده از سوی وی برگزار می شود. لذا عبادت تعبدی است و بولفضولی های عقل آدمی در ان راه ندارد. برگزاری حج و روزه در ماههای ملایم سال خارج از دو ماه مقرر ذیحجه و رمضان عباداتی باطل است و هیچ رجحانی بر انجام این عبادات در ماههای قمری گردان در فصول ندارد.

ب. ادعیاء در آیات ۴ و ۵ و ماجرای همسر مطلقه‌ی زید بن حارثه در آیه‌ی ۲۷ سوره احزاب با فرزندخوانده‌ی زمان ما تفاوت دارد. به گزارش جواد علی در المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام دعیّ و تبنّی (پسرخوانده) زمان جاهلی عقد و تراضی بین پدر حقیقی و پدرخوانده با اعلان عمومی بوده که بر اساس آن کلیه حقوق و امتیازات پسر به پدرخوانده منتقل می شده است. این انتفال برای برخورداری از توان جسمانی پسر در جنگ و خدمت و غیر آن صورت می گرفته، نسب پسر منتقل شده معلوم بوده پدر یا مالک وی حضور داشته، غالبا درباره حوانان و نوجوانان صورت می گرفته، هیچ سندی درمورد دختر خواندگی در آن دوران در دست نیست.
این موضوع با فرزندخوانده جدید که به قصد تربیت کودک صورت می گیرد تفاوت ماهوی دارد. در فرزندخواندگی جدید نسب کودک غالبا نامعلوم است. والدین وی نامشخص یا مشخص اما محجور و فاقد صلاحیت سرپرستی هستند. کودک می تواند پسر یا دختر باشد. ممکن است در شناسنامه وی مشخصات والدین مجازی درج شود. قرار است مجازی یودن والدین به عنوان رازی بین بهزیستی و والدین مجازی باقی بماند. موضوع اصلی در فرزندخواندگی جدید تربیت کودک است. من در مصاحبه ای سیر تحول موضوعی فرزندخوانده را توضیح داده ام و اثبات کرده ام که این دو مسئله مجزا از یکدیگرند و قانون مورد بحث وجاهت شرعی ندارد و حکم ازدواج سرپرست با فرزندخوانده قبح اخلاقی و عدم جواز شرعی است. حکم مذکور در قرآن مطلبی متفاوت با مسئله فرزندخواندگی جدید است و هر دو در جای خود صحیح هستند.

۲۲ آبان ۱۳۹۲