اعدام مرتد بر اساس آیه ۵۴ سوره بقره!

پرسش: در تمام ترجمه های قرآنی به جز ترجمه مرحوم معزی که بنده مشاهده نمودم، در ترجمه آیه ۵۴ سوره بقره از زبان حضرت موسی به گوساله پرستان حکم به قتل یکدیگر برای مغفرت الهی آورده شده ولی مرحوم معزی کشتن نفس ترجمه نمودند. همچنین در جوابیه آقای محمد جواد فاضل لنکرانی مورخ ۲۲ آذر ۹۰ به آن استناد شد ولی در جوابیه شما مورخ ۱۳ بهمن ۹۰ در باب آن اشاره ای نشد و یا بنده ندیدم. مرحمت کنید آیه را تبیین بفرمایید.

 

پاسخ:
وَإِذْ قَالَ مُوسَىٰ لِقَوْمِهِ يَا قَوْمِ إِنَّكُمْ ظَلَمْتُمْ أَنفُسَكُم بِاتِّخَاذِكُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُوا إِلَىٰ بَارِئِكُمْ فَاقْتُلُوا أَنفُسَكُمْ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ عِندَ بَارِئِكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ ۚ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ (بقره ۵۴)
ترجمه: و زمانی را که موسی به قوم خود گفت: «ای قوم من! شما با انتخاب گوساله (برای پرستش) به خود ستم کردید! پس توبه کنید؛ و به سوی خالق خود باز گردید! و خود را [=یکدیگر را] به قتل برسانید! این کار، برای شما در پیشگاه پروردگارتان بهتر است.» سپس خداوند توبه شما را پذیرفت؛ زیرا که او توبه‌پذیر و رحیم است.

در آیه‌ی زیر نیز همین مضمون مشاهده می شود:
وَلَوْ أَنَّا كَتَبْنَا عَلَيْهِمْ أَنِ اقْتُلُوا أَنفُسَكُمْ أَوِ اخْرُجُوا مِن دِيَارِكُم مَّا فَعَلُوهُ إِلَّا قَلِيلٌ مِّنْهُمْ وَلَوْ أَنَّهُمْ فَعَلُوا مَا يُوعَظُونَ بِهِ لَكَانَ خَيْرًا لَّهُمْ وَأَشَدَّ تَثْبِيتًا ﴿النساء: ٦٦﴾
در سه آیه‌ی زیر نیز انفسکم معنای مشابهی دارد:
ثُمَّ أَنتُمْ هَـٰؤُلَاءِ تَقْتُلُونَ أَنفُسَكُمْ وَتُخْرِجُونَ فَرِيقًا مِّنكُم مِّن دِيَارِهِمْ تَظَاهَرُونَ عَلَيْهِم بِالْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَإِن يَأْتُوكُمْ أُسَارَىٰ تُفَادُوهُمْ وَهُوَ مُحَرَّمٌ عَلَيْكُمْ إِخْرَاجُهُمْ أَفَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْكِتَابِ وَتَكْفُرُونَ بِبَعْضٍ فَمَا جَزَاءُ مَن يَفْعَلُ ذَٰلِكَ مِنكُمْ إِلَّا خِزْيٌ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ يُرَدُّونَ إِلَىٰ أَشَدِّ الْعَذَابِ وَمَا اللَّـهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ ﴿البقرة: ٨٥﴾
وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَكُمْ لَا تَسْفِكُونَ دِمَاءَكُمْ وَلَا تُخْرِجُونَ أَنفُسَكُم مِّن دِيَارِكُمْ ثُمَّ أَقْرَرْتُمْ وَأَنتُمْ تَشْهَدُونَ ﴿البقرة: ٨٤﴾
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُم بَيْنَكُم بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَن تَكُونَ تِجَارَةً عَن تَرَاضٍ مِّنكُمْ وَلَا تَقْتُلُوا أَنفُسَكُمْ إِنَّ اللَّـهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا ﴿النساء: ٢٩﴾

انفسکم در استعمالهای قرآنی و غیر آن به دو معنی به کار می رود: ۱. نفسهایتان (خودتان) و ۲. یکدیگر. در آیات فوق انفسکم به معنای یکدیگر است و معنای نخست صحیح نیست.
بنی اسرائیل در غیاب حضرت موسی گوساله پرستی کرد. خداوند برای ایشان مجازات بسیار سنگینی را در نظر گرفت: قتل گوساله پرستان توسط یکدیگر به طور دسته جمعی. وقتی گروه اندکی از ایشان فرمان مجازات الهی را اجرا کردند خداوند توبه‌ی همگان را پذیرفت، و فرمان قتل یکدیگر متوقف شد.
اینکه «فاقتلوا انفسکم» را به معنای نفس (اماره) خود را بکشید معنایی مجازی است (معنای حقیقی کشتن نفس حداقل برای اکثریت قریب به اتفاق مردم ممتنع است) اولا قرینه ای برای آن نیست، ثانیا خلاف ظاهر است چرا که تکرار «توبوا الی بارئکم» است، توبه بدون به زنجیر کشیدن نفس اماره میسر نیست.

از این آیه و مشابه آن در بحث ارتداد نمی توان استفاده کرد، زیرا:
مجازات کشتن یکدیگر به طور دسته جمعی مختص به گناه خاص گوساله پرستی بنی اسرائیل در زمان حضرت موسی است و تعمیم آن به مطلق ارتداد ممنوع است. به لحاظ منطقی این قضیة فی واقعة (قضیه‌ی شخصیه) است و استنتاج قضیه‌ی طبیعیه از آن میسر نیست. «قتل یکدیگر» موضوع این مجازات سنگین است (کشتن افراد خانواده و دوستان توسط یکدیگر) و اکتفا به قتل (اعدام) فاقد دلیل است.
حتی در شریعت موسی (ع) هم مجازات مطلق ارتداد «قتل یکدیگر به طور دسته حمعی» نیست تا ادعا شود به دلیل عدم نسخ شرایع سابقه این مجازات قابل تسری به خارج از آن قضیه‌ی خاص دوران حضرت موسی (ع) است. بنابراین اگر موحدی گاوپرست شود نه در شریعت موسی (ع) نه در شریعت محمد (ص) مشمول آیه‌ی فوق نمی شود چه برسد به اینکه به یکی از ادیان ابراهیمی تغییر دین دهد.
استدلال به آیه‌ی فوق در بحث ارتداد به میزانی از ضعف و سستی بود که حتی شایسته‌ی اشاره هم تشخیص داده نشد.
موفق باشید.
۹ دی ۱۳۹۲