پرسش: چه فرقی میان ازدواج موقت یا متعه و نکاح معاطاتی می‌باشد؟ و فرق نکاح معاطاتی با زنا و یا روابط باز جنسی چیست؟ و آیا نکاح معاطاطی مشروع بوده و مستند و حجت شرعی دارد یا خیر؟
پاسخ:
۱. نکاح از حیث مدت بر دو قسم دائم و موقت تقسیم می شود. نکاح از حیث ادای صیغه یا عدم آن به دو قسم نکاح مبتنی بر صیغه‌ی عقد و نکاح معاطاتی تقسیم می شود. بنابراین هرکدام از نکاحهای دائم و موقت ممکن است مبتنی بر صیغه یا معاطاتی باشند.
۲. تفاوت اقسام نکاح با زنای به عنف واضح است. اما روابط جنسی با رضایت طرفین که منع شرعی (از قیبیل متاهل بودن زن، محارم نبودن طرفین، عادت نبودن زن و غیر آن) نداشته باشد تفاوتش با نکاح شرعی (دائم و موقت) مبتنی بر ادای صیغه است و با نکاح معاطاتی بر فرض صحت آن تفاوتی ندارد، جز در اراده‌ی ازدواج.
۳. اگرچه در غیر نکاح از عقود، معامله‌ی معاطاتی بالاجماع جایز است، اما در همان معاملات وقتی مبلغ معامله بالا باشد صیغه جاری و رسما ضبط می شود، شبیه خرید و فروش خانه، چرا که در اختلافات محتمل بعدی این مضبوط بودن رافع مشکل است.
۴.اگرچه با وجود رضایت طرفین و عدم مانع شرعی و اراده‌ی ازدواج، طرفین زن و شوهر محسوب می شوند ، اما بارکردن لوازم شرعی به خصوص در زمان اختلاف و طلاق باعث مشکلات فراوانی می شود. ادای صیغه (یا حداقل ابراز عرفی) و ثبت رسمی رافع بسیاری از این مشکلات است. ازدواج از امور مهمه است و مخفی کردن آن مفاسد فراوان دارد. احتیاط حکم می کند که ازدواج با مُبرِز صریح عرفی و در جایی ثبت شود.
***
پرسش: نظرتان در مورد ازدواج سفید یعنی زندگی مشترک بدون جاری کردن صیغه محرمیت چیست؟ آیا از فقهای گذشته کسی بوده است که به ضرورت اجراي صيغه باور نداشته باشند و احكام اولاد و إرث و مانند ان را مانند مورد ازدواج شرعي جاري مي دانستند؟
پاسخ:
ازدواج عقد است. در عقود بحثی است که آیا برای اجرای عقد صیغه‌ی خاص لازم است یا نه؟ به عقدی که بدون اجرای صیغه‌ی لفظی صرفا با رضایت طرفین و با علائم غیر لفظی انجام می گیرد معامله‌ی معاطاتی گفته می شود و قول به صحت آن قوی است.
در مورد ازدواج، قائل به نکاح معاطاتی در فقه فریقین شناخته نشده است. فقهای شافعیه و حنبلیه لفظ صریح را شرط صحت ازدواج می دانند. فقهای حنفیه و مالکیه علاوه بر لفظ صریح لفظ غیر صریح (یعنی استفاده از الفاظ غیر صیغه های مخصوص) را مجاز دانسته اند. قول مشهور فقهای شیعه صحت ازدواج منوط به صیغه های مشخص است. صاحب جواهر به فیض کاشانی و برخی اخباریون نسبت داده که رضای طرفین و لفظ دال بر اراده‌ی ازدواج کفایت می کند. یعنی این علمای اخباری صیغه‌ی خاص را شرط ندانسته اند نه اینکه ازدواج بدون ابراز لفظی را مجاز دانسته باشند.
رأی مختار: تحقق ازدواج نیازمند مُبرز صریح عرفی است. این ابراز حداقل به سه صورت ممکن است: ابراز لفظی صیغه‌های مشهور نکاح، ابراز لفظی صریح پیمان ازدواج از سوی طرفین به غیر صیغه های مشهور، کتابت صریح در ازدواج. احتیاط مستحب در طریق اول است. برای پرهیز از اختلافات بعدی احتیاط واجب در کتابت یا ثبت ازدواج است.
