معرفی کتاب دفتر عقل

نام کتاب: دفترعقل (مجموعه مقالات فلسفی- کلامی)،  نویسنده: محسن کدیور، نشر: اطلاعات، شمارگان: ۳۱۵۰ نسخه، صفحه: ۴۷۳ صفحه، قیمت: ۱۴۰۰ ریال

«دفترعقل» مجموعه بعضی از مقالات فلسفی کلامی نویسنده است که طی سالهای ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۴ درقم به رشته تحریر در آمده است. این مجموعه در چهار بخش تنظیم شده است: بخش اول با عنوان «مقالات تحلیلی» حاوی شش مقاله تحلیلی است. نخستین مقاله به بررسی در اندیشه شیخ مفید اختصاص دارد. شیخ مفید یکی از پنچ چهره اصلی کلام شیعه از آغاز تا کنون است. در قرن چهارم و پنجم علوم مختلف اسلام رشد همه جانبه‌ای پیدا کرد. نحله‌های اصلی کلام اسلام، یعنی معتزله و اشاعره و شیعه در این زمان در داد و ستد مستمر فکری بودند. به یمن عصر طلایی آزادیهای مذهبی و فرهنگی دوران آل بویه، متفکران مذهب اهل بیت(ع) به مرزبندی اعتقادی در مسائل سنتی و جدید کلامی می پرداختند. شیخ مفید به مثابه پاسدار توانای شیعه پرداخت. او با تعدیل عقل گرایی معتزلی و گرایش اهل حدیث و اشاعره بر ظواهر هر دو عنصر عقل و وحی را در نظامی پویا بکار گرفت .

او با استخدام درایت در کنار روایت و با بهره گرفتن از تعقل در کنار تعبد جلوه ای تازه از تفکر اسلامی را عرضه کرد. آثار کلامی شیخ مفید را به سه دسته می توان تقسیم کرد: الف) کتب و رسائل دارای نظم و ترتیب خاص. ب) رسائل پرسش و پاسخ . ج) تک نگاریهای کلامی. ازمهمترین و اساسی ترین جنبه‌های اندیشه کلامی، مساله عقل در اندیشه این عالم بزرگ است زیرا عقل از کهن ترین مسائل تاریخ تفکر انسانی است. شیخ مفید در بحث از اولین فریضه خدا بر مکلفین، معرفت را متوقف بر نظر دانسته و نظر را به کار بردن عقل در وصول به غایب به اعتبار دلالت حاضر معرفی می‌کند.

بخش دوم به کتابشناسی‌های توصیفی – فلسفی اختصاص دارد. چهار کتابشناسی کندی نخستین حکیم مسلمان، ابن سینا، فلسفهء اشراق و علامه طباطبائی پیکره این بخش را تشکیل می دهد. کندی مشهوربه فیلسوف العرب از نخستین فیلسوفان مسلمان و پدر فلسفه اسلام است. او نخستین تألیفات مستقل فلسفی را در جهان اسلام بنیاد نهاد. فلسفه او ترکیبی از فلسفه ارسطوئی، فلسفه نو افلاطونی و تعالیم اسلام است. در مکتب او علم با فلسفه آمیخته است. کندی در منطق، علوم طبیعی، طب و موسیقی صاحب نظر و دارای تالیفات متعددی است و در سازگاری فلسفه و دین، عقل و وحی کوشش فراوان کرده است. شماره کتب و رسائل کندی به ۲۴۲ می رسد که به ترتیب موضوع علوم مرتب شده است که در کتاب حاضر در مورد آنها به تفصیل صحبت شده است.

در بخش سوم با عنوان«بررسی اجمالی کتب فلسفی» به بررسی و توصیف اجمالی هشت کتاب فلسفی با عناوین« چهار رساله فارابی»، «مباحثات ابن سینا» ، «بیان الحق بضمان الصدق لوکری»، «شرح یائیه میرفندرسکی» و… پرداخته است.

در بخش چهارم با عنوان«گفت گوهای فلسفی – کلامی » نویسنده مصاحبه‌های خود را با عناوین مبانی اصلاح ساختار آموزشی حوزه‌های علمیه، جایگاه حوزه و علوم اسلامی در عصر حاضر، تاملی در فلسفه و کلام اسلامی معاصر و گفت و گو از منظر مبانی دینی به رشته تحریر در آورده است. در مبحث مبانی اصلاح ساختار آموزشی حوزه‌های علمیه به ضرورت برنامه ریزی صحیح و در از مدت، ضرورت تخصصی شدن علوم، ضرورت بررسی، اصلاح کتب درسی و آگاهی از بررسیهای جهانی در معارف اسلامی و غیره پرداخته است.

تهیه کننده: شراره صدیقی