مرحوم آیت الله شیخ محمد هادی معرفت را از اوان دوران طلبگی از طریق آثارش می شناختم، بویژه جلد اول کتاب «التمهید فی علوم القرآن». به نظرم عالمی متفاوت می آمد که جرأت اندیشیدن دارد و خارج از رسوم متصّلب متعارف حرفهائی برای گفتن دارد.
در دهه هفتاد توفیق مراوده حضوری با وی نصیب شد. در ضمن فعالیّت در بخش اندیشه اسلامی مرکز تحقیقات استراتژیک در قم در بین سالهای هفتاد و یک تا هفتاد و شش در جلسات علمی متعددی از نزدیک با سعه صدر، دانش و استقلال رأی ایشان آشنا شدم.
ویژگی بارز مرحوم معرفت تخصص و دل مشغولی وی در علوم قرآنی بود. دوره شش جلدی «التمهید فی علوم القرآن» مفصل ترین و گسترده ترین تحقیق شیعی در علوم قرآنی است. در این مجموعه مباحث وحی، نزول قرآن، اسباب نزول، تاریخ قرآن، قرائات هفت گانه، محکم و متشابه، ناسخ . منسوخ، وجوه اعجاز بویژه اعجاز بیانی، اعجاز علمی و اعجاز تشریعی نقادانه مورد موشکافی علمی قرار گرفته است.
معرفت در زمانی که جوّ مسلّط حوزه های علمیه مصروف فقه و اصول بود، کار استادش مرحوم آیت الله العظمی سیّد ابوالقاسم خوئی در «البیان فی تفسیر القرآن» را دنبال کرد و در رفع نقیصه جدّیِ کم اهتمامیِ حوزه های شیعی در علوم قرآنی قدمی بلند برداشت. تمهید معرفت امروز یکی از منابع ارزنده حوزه علوم قرآنی است. فشرده این دوره در یک جلد به فارسی ترجمه شده است.
آخرین اثر ایشان که متأسفانه اجل مهلت تکمیل آنرا نداد «التفسیر الاثری الجامع» تفسیر روائی قرآن کریم است. مقدمه این کتاب که دوسوم جلد اول را در بر می گیرد آکنده از مباحث ارزنده فنی در زمینه ظاهر و باطن، تفسیر و تأویل، عدم تحریف قرأن، تاریخ تفسیر روائی، آفات تفسیر، حروف مقطعه و بویژه حجیت روایات آحاد در تفسیر کتاب خداست. نگارنده در موضع اخیر با مرحوم معرفت همداستان نیست. نقد این دیدگاه مجال دیگری می طلبد.
معرفت کار خود را متواضعانه تمهید و زمینه گستری و مقدمه بحث در علوم قرآن نامید. این مقدمه باید تداوم یابد. علوم قرآنی در مواجهه با معارف جدید انسانی به تأملاتی ژرف تر و مطالعاتی همه جانبه تر و تحقیقاتی تازه تر نیاز دارد.کوشش ارزنده گذشتگان را با مطالعات روشمند تاریخی، زبان شناختی، فلسفه زبانی و هرمنوتیک باید پی گرفت.
