از کربلای تاریخی تا کربلای اساطیری

سخنرانی زنده همراه با پرسش و پاسخ

به مناسبت اربعین حسینی

از کربلای تاریخی تا کربلای اساطیری

حادثه کربلا و شهادت جانسوز امام حسین در کلیت آن یک «واقعیت تاریخی» است. هر چه وارد جزئیات شویم، روایات معتبر و نقلهای قابل اتکای تاریخی در آن کمتر می شود. اتفاقا نُقل مجالس مقتل خوانی، روضه خوانی، ذکر مصیبت، و عزاداری ما همین جزئیات است که علی الاغلب جای بحث و مناقشه دارند. به خاطر تعلق خاطر فراوان محبان خاندان پیامبر به سیدالشهدا نقلهای فراوانی درباره این حادثه در قرون متاخر بعضا حتی با نیت خیر ساخته و پرداخته شده و به تدریج مجموعه ضخیمی از منابع و مدارک حادثه کربلا فراهم آمده که آمیزه ای از تاریخ و اسطوره است.

نخستین قدمِ تحقیق، تفکیک مدارک متقدم و دست اول تاریخی از مدارک متاخر و دست دوم است. منابع اقدم علاوه بر شیوه اعتبارسنجی سند و دلالت سنتی متون دینی، باید به روش تاریخی مدرن بررسی انتقادی شوند، و مشخص گردد که محصول این بررسی تاریخی انتقادی درباره این حادثه مهم چیست.

اسطوره آمیزه ای از تاریخ و افسانه است، افسانه ای که در بستر زمان متناسب با آنچه علاقه مندان و شیفتگان می طلبند به تدریج ساخته شده و به حدی در تار و پود فرهنگی و هویتی پیروان مذهب فرو رفته که تمییز آن از تاریخ مستند بسیار دشوار است. اسطوره در حقیقت تاریخی است که علاقه مندان دوست دارند محقق شده باشد، نه تاریخی که رخ داده است. اسطوره را نمی توان یک سره به کناری انداخت. اسطوره تبلور آمال و آرزوهای یک ملت یا یک امت است. اما باید هشیار بود و آن را تاریخ نپداشت و به جای تاریخ جا نینداخت و تقدیس نکرد. تاریخ معتبر وقایع جزء مذهب نیست، تا چه برسد اسطوره های برساخته شده.

دشواری کار، تفکیک متون تاریخی مثل مقتل ابی مخنف از متون اسطوره ای – تاریخی مثل لهوف سید بن طاوس  است. متون دست اول اعتبار سنجی تاریخی – انتقادی می شوند، اما متون دسته دوم علاوه بر آن اسطوره زدایی هم لازم دارند. در مواجهه با متون کربلا تاریخ، اساطیر و جعلیات را باید به دقت از هم تفکیک کرد.

در این بحث نکاتی مقدماتی درباره وصول به کربلای تاریخی و تمایز آن از کربلای اساطیری مطرح می شود. پرسشهای اصلی بحث این است: موازین کربلای تاریخی چیست و موازین کربلای اساطیری کدام است؟  چرا این تفکیک ضرورت دارد؟ و فایده آن چیست؟

زمان: شنبه ۱۹ مهر ۱۳۹۹، ۱۰ اکتبر ۲۰۲۰

ساعت ۲۰:۳۰ به وقت تهران، ۱۳ به وقت شرق امریکا

به دعوت جمعی از دانشگاهیان مونترآل کانادا

راه ورود به برنامه با نرم‌افزار زوم (Zoom):
 bit.ly/3igKewW