مصاحبه با نیویورک تایمز

مصاحبه الين شيولينو از روزنامه نيويورک تايمز- ۱۹ سپتامبر ۲۰۰۰

محسن كديور، به رغم عبا و عمامه اش و يا شايد به علت همين عبا و عمامه، براي جمهوري اسلامي، مردي بسيار خطرناك محسوب مي شود. اين روحاني ۴۱ ساله و محرم اسرار رئيس جمهور خاتمي، در بهترين حوزه هاي علميه و دانشگاههاي كشور تحصيل كرده است. او در سرنگوني رژيم سلطنتي نقشي فعال داشت و آثار حجيمي در خصوص فلسفه و حقوق اسلامي به رشته تحرير در آورده است.

اما همه اينها به پيش از ممنوعيت تدريس، محاكمه شدن و محكوم شدن كديور به يك سال حبس به جرم نشر اكاذيب، بد نام كردن اسلام و اخلال در افكار عمومي از طريق انتشار مقالاتي در خصوص اين كه حكومت روحانيون به نوعي حكومت مستبد سلطنتي تبديل شده است، مربوط مي شود.

حالا پس از ۱۸ ماه زندان، مي توان گفت كه آقاي كديور تا حدودي به آزادي دست يافته است. او در ماه ژوئيه از زندان آزاد شد، اما هنوز ممنوع التدريس است. به وي گفته شده كه با اتهامات جديدي رو به رواست، اما نميداند كه اين اتهامات چه هستند و يا چه زماني به وي وارد شده است.

بيشتر روزنامه هايي كه كديور براي آنها مقاله مي نوشت، بسته شده اند. بسياري از روزنامه نگاران و روحانيوني كه او آنها را دوست خود مي شمارد، پشت ميله هاي زندان هستند و تلاش وي براي سخنراني به همراه يكي ديگر از چهره هاي برجسته اصلاح طلب ايران در خرم آباد در ماه اوت، با دخالت لباس شخصي هاي مسلح بي نتيجه ماند. اين اقدام موجب بروز آشوبهايي شد كه در نتيجه آن، يك مامور نيروي انتظامي كشته و حدود صد نفر مجروح شدند.

آقاي كديور اين روزها زمان زيادي براي حرف زدن در اختيار دارد، اما قبول دعوت يك گزارشگر امريكايي براي مصاحبه در خانه از طرف چنين شخصي، امري غير معمول به شمار مي آمد. مطبوعات غربي از سوي بسياري از محافظه كاران، از جمله دست اندر كاران روزنامه هاي تندرو كشور به دست داشتن يك توطئه جهاني با هدف نفوذ به داخل جنبش اصلاحات و تضعيف ثبات حكومت اسلامي، متهم شده اند.

اما آقاي كديور با شور و اشتياق در صندلي راحتي واقع در اتاق نشيمن آپارتمانش قرار گرفت. او همراه همسر و چهار فرزندش در اين خانه زندگي مي كند، خانه اي با اتاقهايي كه كتابخانه هاي شيشه أي مملو از كتابهاي جلد چرمي، آنها را احاطه كرده اند.

او در مصاحبه أي با من، و در حالي كه با شربت آلبالو و ظرفي پر از ميوه و شيريني پذيرايي مي شدم، اظهار داشت: « من به مطالبي كه نوشته ام، واقعا اعتقاد دارم و قبلا هم بهاي آن را پرداخته ام. »

اين روحاني ريش دار با قد متوسط از تمكين در برابر حكم دادگاه روحانيت مبني بر خورداري از نوشتن و حرف زدن، امتناع ورزيده است. كديور گفت: « اصلا خيال ندارم به حرف آنها گوش دهم. اگر بخواهند عليه من وارد عمل شوند، اين بار آنها هستند كه بايد بهاي كارشان را بپردازند. » آقاي كديور چهره أي بسيار خطر ناك است، زيرا به يكي از سلاحهاي اصلي جمهوري اسلامي، يعني زبان مذهب، مسلح مي باشد.

ايران در منازعه أي سخت بين اصلاح طلباني كه، مي خواهند نظام را در برابر اراده مردم و محافظه كاران پاسخگوتر نمايند و محافظه كاران حمايت شده از سوي لباس شخصي هاي مسلح خياباني گرفتار آمده كه مصممند تا از طريق تحميل تعبير خشك خود از اسلام بر ديگران، قدرت خود را حفظ كنند.

آقاي كديور با سلاح آيات قرآني و پژوهشهاي پيچيده أي كه در زمينه الهيات به انجام رسانيده، به كارزار قدم نهاده است. او زماني كه از دموكراسي صحبت مي كند، خواستار سرنگوني جمهوري اسلامي و جايگزيني آن با يك حكومت غير مذهبي نمي شود.

كديور در اين زمينه اظهار داشت: «من به يك حكومت مذهبي دموكراتيك اعتقاد دارم، من در اين باورم كه دموكراسي و اسلام با هم سازگار هستند. اما تشكيل حكومت مذهبي زماني ميسر است كه برگزيده مردم باشدومردم آن را اداره كنند. حكومت نبايد الزاما در اختيار روحانيون باشد. بنابراين من از يك نظام سالم كه اصلاح طلبان آن را بعنوان جمهوري اسلامي ترويج مي نمايند، جانبداري مي كنم و اين نظامي است كه هم اكنون در ايران وجود ندارد.»

آنچه حالا وجود دارد، نظامي است كه در آن، يك نفر در آن به نام آيت الله خامنه أي، در چار چوب يك نظام حكومتي با عنوان (حكومت ولايت فقيه) از قدرت بسيار زيادي بر خوردار است. طبق قانون اساسي جمهوري اسلامي، آيت الله خامنه اي، از رئيس جمهور قدرت بيشتري دارد و نيروي انتظامي و سازمانهاي امنيتي تحت كنترل مستقيم او هستند. رؤساي سه نيرو ارتش، سپاه پاسداران قوه قضائيه، صدا وسيماو بنيادهاي ظاهرا خيريه كه مالك صدها شركت و كارخانه هستند، توسط رهبر انقلاب تعيين مي شود.

آقاي كديور ضمن صحبتهاي خود گفت كه متفكران اسلامي وجود دارند كه استدلال مي كنند ساختار قدرت به مرور زمان از شكل عادي خود خارج شده است. او حمله آيت الله خامنه أي به مجلس منتخب مردم و اكثريت ملت ايران را از طريق اتخاذ تصميم در خصوص جلوگيري از اقدام مجلس در اصلاح قانون مطبوعات در ماه گذشته، دليلي بر ادعاي خود دانست.

آقاي كديور با اشاره به موقعيت آيت الله خامنه أي اظهار داشت: « اين حركت، معناي قدرت مطلقه را نشان ميدهد. اگر قرار است يك نفر مثل خاندان سلطنتي بر كشور حكمفرمايي كند، بايد بگويم هدف انقلاب اين نبوده كه يك حكومت يك نفره، هر چقدر هم كه اين يك نفر عادل و دانشمند باشد، بر سر كار آورد.»

اين گفته انتقاد آميز، در جو سياسي فعلي ايران، يك حركت فوق العاده جسورانه به شمار مي آيد. آقاي كديور اين بحث را پيش كشيد كه تعبير رسمي از اسلام كه جمهوري اسلامي آن را توسعه داده، تعبيري گمراه كننده است. او تا حدودي به علت آنكه أين گونه به او آموزش داده اند، بسيار صريح و بي پرده صحبت مي كرد.

نظام روحاني در تشيع، نظامي است دموكراتيك و بدون سلسله مراتب و حتي بي نظم و ترتيب، كه طلاب در آن براي ابراز نظرات خود و به چالش فرا خواندن نظريات اساتيدشان، تعليم مي بينند.

معذلك، آقاي كديور در محافل روحاني، يك وصله ناجور محسوب مي شود. او ابتدا در دانشگاه خوشنام شيراز به تحصيل مهندسي برق مشغول بود و در دوران تحصيل زبان انگليسي آموخت. فقط پس از تعطيلي دانشگاههاي غير مذهبي ايران در اثناي سركوب فرهنگي در اوايل انقلاب بود كه اين دانشجوي رشته مهندسي برق در شهر غبار آلود مذهبي قم به مطالعات مذهبي روي مي آورد.

آقاي كديور مدت ۱۶ سال، به مطالعه و تدريس مجموعه متنوعي از موضوعات شامل زبان عربي، منطق، فقه و فلسفه پرداخت.

۹ سال پيش، او با نوشتن مقاله اي با استفاده از نظرات متفكران اسلامي كه استدلال مي كردند به غير از (ولايت فقيه)، حكومتهاي اسلامي ديگري هم وجود دارد، خشم روحانيون محافظه كار را برانگيخت، كديور به نوشتن مقالاتي از اين دست ادامه داد و سر انجام روزنامه اي كه مقالات اين روحاني را منتشر مي ساخت تعطيل و خود او نيز ممنوع التدريس شد.

با وجود اين پيش از محاكمه كديور در اوايل سال ۱۹۹۹ (۱۳۷۷) در برابر دادگاه قدرتمند روحانيت، شهرت او تحت الشعاع جميله كديور (خواهرش كه روزنامه نگار، سياستمدار و مادر چهار فرزند است) كه از شهرت بيشتري برخوردار بود، قرار داشت. خانم كديور با عطا الله مهاجراني، چهره اي غير روحاني ازدواج كرده كه، به عنوان وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي براي ليبرالي كردن جو سينمايي و رسانه اي كشور، مبارزه كرده است.

جميله كديور در انتخابات ماه فوريه مجلس نفر دوم نمايندگان منتخب تهران شد. او از چنان صراحت لهجه اي برخوردار است كه در همان اولين روز محاكمه برادرش در برابر دوربينهاي تلويزيوني اعلام كرد: « اين دادگاه از جلادان رژيم شاه هم بدتر است.»

آقاي كديور حتي از پشت ميله هاي زندان هم به انتقاد بي وقفه خود از نظام روحاني ادامه داد. وي در يكي از يادداشتهاي انتقادي خود كه از طريق نامه اي به تاريخ مه ۱۹۹۹، از زندان براي همسرش ارسال داشت، نوشت :« جمهوري اسلامي با فاجعه اي تاريخي، از بدو تاسيس خود از ۲۰ سال پيش تا كنون مواجه شده است.» كديور در ادامه نوشته است: «هدف اصلي انقلاب سال۱۹۷۹، پايان دادن به سلطنت مطلقه تشكيل جمهوري اسلامي بود. بنابراين بازگشت به نظامي استبدادي همانند نظامي سلطنتي را نمي توان جمهوري اسلامي خواند.» (وي همچنين در زندان فرصت لازم براي تمام كردن رساله دكتراي خود را به دست آورد.)

كديور در مقاله اي كه پيش از تعطيلي روزنامه خرداد، در اين روزنامه منتشر شد، نوشت: «هيچ كس با ذهنيتي متفاوت، حتي اگر بنيانگذار يا حامي واقعي اين انقلاب باشد، در اين اوضاع پر هرج و مرج كه تجاوز به حقوق ديگران در آن حاكم است، كتابفروشي ها آماج سنگها قرار مي گيرند، مردم در سينماها و پاركها منتظر هستند كه كسي كه به آنها حمله كند. جهانگردان مورد تهاجم قرار مي گيرند. اغلب به اجتماعات و سخنرانيهاي قانوني حمله ميشود، در امان نيست.»

او در پاسخ به سؤالي درباره كتابهايي كه در حال حاضر در دست تحرير دارد، اظهار داشت: «من روي كلمه به كلمه اي كه در آن موقع گفته ام، ايستاده ام. من اين حرفها رابرای تقويت اسلام در جامعه مان و پياده كردن آزادي گفتم.»

كديور هنوز هم با اعتقاد از قوه قضائيه به عنوان ابزاري در دست محافظه كاران و اقليت انحصارگر و مجلس منتخب مردم، به علت تعلل در تامين نيازهاي مردم، از همان صراحت لهجه قديمي اش برخوردار است. او كماكان تماس خود را با دوستان اصلاح طلب اش، حتي آنهايي كه در زندان به سر مي برند، حفظ كرده است.

طي مكالمه من با آقاي كديور، اكبر گنجي از زندان اوين، يعني جايي كه اين مفسر مشهور و صبور ايراني، به علت نوشتن مقالاتي در انتقاد از اقدامهاي افراطي نظام، مدت ۵ ماه است در اسارت به سر مي برد، تماس گرفت. آقاي گنجي با شنيدن خبر انتشار يكي از مقالات او در يكي از روزنامه هاي اصلاح طلب گمنام در استان دور افتاده زنجان و تعطيل شدن اين روزنامه به علت انتشار اين مقاله، به هيجان آمد.

آقاي كديور ترديدي نداردكه نظريات او در دراز مدت، غالب خواهد شد.

وي در اين زمينه اظهار داشت: «فشار عليه افرادي مثل من نمي تواند تا ابد ادامه داشته باشد، زيرا مطالبات مردم درست عكس آن چيزي است كه در كشور رخ مي دهد. » آقای کديور افزود: «در هر حال، آيا مي توان بدون اميد زندگي كرد؟»