درگذشت منتقد خط امامی رهبری
یادی از علی اکبر محتشمی پور
از چهار چهره شاخص روحانی وفادار به روش و منش آقای خمینی بنیانگذار جمهوری اسلامی مشهور به «خط امام» (جناح چپ دهه شصت) سید علی اکبر محتشمی پور (۱۴۰۰ –۱۳۲۵) در ۱۷ خرداد دار فانی را وداع گفت. مهدی کروبی (متولد ۱۳۱۶) محصور از سال ۱۳۸۹، سید محمد خاتمی (متولد ۱۳۲۲) ممنوع التصویر از سال ۱۳۹۴، و سید محمد موسوی خوئینی‌ها (متولد ۱۳۲۰) گوشه نشین از سال ۱۳۸۸ است.
۱
برخی از مهمترین مسئولیتهای مرحوم سیدعلی اکبر محتشمی‌پور: عضو دفتر آقای خمینی در نجف، پاریس، قم و تهران (تا ۱۳۵۹)، نماینده رهبری و مدیر صدای جمهوری اسلامی و نیز عضو شورای سرپرستی سازمان صدا و سیما (۱۳۵۹)، سفیر ایران در سوریه (۱۳۶۴-۱۳۶۰)، وزیر کشور در کابینه دوم میرحسین موسوی در زمان ریاست جمهوری سیدعلی خامنه ای (۱۳۶۸-۱۳۶۴)، نماینده مردم تهران در دوره‌های سوم و ششم مجلس شورای اسلامی (۱۳۷۱-۱۳۶۸و ۱۳۸۳-۱۳۷۹) و مسئول کمیته صیانت از آراء ستاد انتخاباتی مهندس میرحسین موسوی در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸.
زندگی محتشمی پور را می توان در عشق و ارادت به آقای خمینی و آرمانهای وی خلاصه کرد. او در دوران تبعید نجف عضو روحانیون مبارز و در حلقه اول شاگردان سید مصطفی خمینی، و در تهران از مؤسسین و عضو شورای مرکزی مجمع روحانیون مبارز (از ۱۳۶۶) و در حلقه اول نزدیکان سید احمد خمینی بود. همانند مقتدایش، ستیز با آمریکا و اسرائیل در سرلوحه فعالیتهای سیاسی او قبل و بعد از انقلاب بود. نقش او در تاسیس حزب الله لبنان در زمان سفارتش در سوریه که منجر به به ترور نافرجام اما آسیب جدی بدنی او توسط موساد شد در کتاب «برخیز و اول تو بکش: تاریخ مخفی ترورهای هدفمند اسرائیل» (نوشته رونن برگمن روزنامه نگار و تحلیل‌گر اسرائیلی، ترجمه هادی عبادی، تهران: انتشارات صمدیه، ۱۳۹۹) خواندنی است.
Ronen Bergman, Rise and Kill First: The Secret History of Israel’s Targeted Assassinations, translated by Ronnie Hope, New York: Random House, 2018.
در زمان وزارت، به پشتوانه حمایت آقای خمینی زیر بار زورگوییهای شورای نگهبان در امر انتخابات نرفت. اما در این مقطع دو اتفاق دیگر هم افتاد. ترور مشکوک دکتر کاظم سامی – روانپزشک، نخستین وزیر بهداری جمهوری اسلامی، نماینده مردم تهران در دوره اول مجلس شورای اسلامی، مبارز سیاسی قبل از انقلاب، و دبیرکل جنبش انقلابی مردم مسلمان ایران (جاما) – در آذر ۱۳۶۷ و خودکشی مشکوک فردی که به عنوان قاتل سامی معرفی شده بود از نکات ضعف این دوران است. این ترور همچنان در هاله ای از ابهام است. بنگرید به چرا دکتر سامی را ترور کردند؟ (۲۶ دی ۱۳۹۵)
دیگری انتشار نامه ای منتسب به آقای خمینی به خودش هفت ماه بعد از درگذشت بنیانگذار جمهوری اسلامی ابتدا در ماهنامه پاسدار اسلام در دی ۱۳۶۸ که چند سال بعد سر از صحیفه امام (ج۲۱ ص۴۸۱-۴۸۲) درآورد که در آن آمده است: «نهضت به اصطلاح آزادي و افراد آن چون موجب گمراهي بسياري از كساني كه بياطلاع از مقاصد شوم آنان هستند ميگردند، بايد با آنها برخورد قاطعانه شود، و نبايد رسميت داشته باشند.» احمد خمینی متهم به جعل این نامه است. درباره این نامه در این یادداشت بحث کرده ام: دفاع از مسلمانی مصدق! (۱۴ اسفند ۱۳۹۵)
۲
محتشمی‌پور نخستین کسی است که خارج از مجلس خبرگان رهبری و خصوصا در مجلس شورای اسلامی در ضمن نطق قبل از دستورش در تاریخ ۱۷ تیر ۱۳۶۹علنا و صریحا مصوبه خبرگان در واگذاری تعیین صلاحیت نامزدهای عضویت در این مجلس را به فقهای شورای نگهبان نقد کرد. او مصوبه مذکور خبرگان را مبتلا به سه اشکال دانست: اول این مصوبه مجلس خبرگان را در اختیار یک جناح قرار می دهد، همان جناحی که فقهای شورای نگهبان به آن تعلق دارند. دوم فقهای شورای نگهبان منصوب رهبری تعیین صلاحیت اعضای خبرگان را به عهده گرفته اند که وظیفه اصلیشان نصب، عزل و نظارت بر رهبری است. معنای آن این است که مجلس خبرگان در اختیار رهبر قرار گرفته از انجام وظایف قانونی خود ناتوان خواهد بود. البته محتشمی پور نقد دوم خود را بسیار رقیق و در پرده ابراز کرد. سوم تغییر مکان مجلس خبرگان که از ابتدا در مجلس شورای اسلامی برگزار می شد به حسینیه دفتر رهبری غیرقانونی بوده است.
محتشمی با نامه سرگشاده مورخ ۴ مهر ۱۳۶۹ به فقهای شورای نگهبان به «حذف برنامه‌ریزی‌شده افراد یک جناح خاص» اعتراض کرد. قبل از انتخابات این نامه در هیچ نشریه ای امکان انتشار نیافت. ماهنامه بیان به صاحب امتیازی و مدیرمسئولی محتشمی پور در سالهای ۱۳۶۹ و ۱۳۷۰ مهمترین تریبون اعتراضهای جناح چپ به سیاستهای انقباضی دومین رهبر جمهوری اسلامی بود که بعد از انتشار سیزده شماره توقیف شد، (احتمالا نحوست عدد سیزده دامنش را گرفت!) گزارش «بی‌سابقه ترین انتخابات پس از انقلاب» در آبان ۱۳۶۹ در این مجله سندی از این دوران است. بالاخره محتشمی پور در دوره دوم مجلس خبرگان بدون دعوت به امتحان رد صلاحیت شد. اینکه فردی که یک دهه سفیر و وزیر کشور و امین بنیانگذار نظام بوده «فاقد صلاحیت سیاسی» تشخیص داده شود جدّا سوال برانگیز بوده و هیچ تفسیری جز حذف به دلیل تفاوت نظر سیاسی با رهبری نداشته است. تحلیل محتشمی و همفکرانش در مجمع روحانیون مبارز این بود که ایشان به دلیل خط امامی بودن حذف شده اند.
در اینکه حاکمیت منتقدین خود را با بیرحمی و برخلاف قانون حذف کرد بحثی نیست. اما اینکه علت حذف خط امامی بودن و انتساب به بنیانگذار جمهوری اسلامی بوده باشد جای مناقشه دارد. وجه حذف عدم اطاعت محض از رهبر جدید و موی دماغ وی شدن بوده است. مگر آقای خمینی به احدی از منتقدین خود اجازه ورود به مجلس خبرگان داد که جانشین او چنین اجازه ای بدهد؟! دو جناح چپ و راست دهه اول پس از انقلاب هر دو زیر چتر رهبری و اطاعت از آقای خمینی بودند. اکنون یکی از دو جناح (راست) به قدرت رسیده و به جناح دیگر (چپ) اجازه نفس کشیدن نمی دهد، مگر اطاعت محض از ولایت مطلقه را پیشه خود کند. محتشمی‌پور مرید آقای خمینی بود اما چنین ارادتی به خامنه ای نداشت و گردن‌کشی می‌کرد. به همین دلیل او و همفکرانش حذف شدند.
در رهبری خامنه ای، خط امام بدون اطاعت محض از ولی امر جدید به پشیزی خریده نمی شود، اطاعت از «امام زمان» ملاک است نه «امام متوفی»! انصافا خامنه ای با آن دسته از مریدان آقای خمینی که با او بیعت کرده، التزام عملی خود را در «تبعیت محض» از وی نشان دادند مشکلی نداشت. روش خامنه ای همان روش آقای خمینی بود. مگر محتشمی و همفکرانش در حذف لیبرالها (امثال نهضت آزادی، جبهه ملی و جریان بنی صدر) و جریانهای غیراسلامی (از قبیل احزاب و گروههای مارکسیستی) لحظه ای تردید کردند؟ آنها از همان جایی خوردند که دیگران را زده بودند. دنیا دار مکافات است. نوبت خامنه ای و شرکاء هم خواهد رسید. آسیاب به نوبت! عاقبت اکبر هاشمی رفسنجانی را دیدیم (مرگ «کاملا مشکوک» در استخر). عاقبت خامنه ای را هم خواهیم دید. اجرای عدالت دیر و زود دارد، اما سوخت و سوز ندارد. (بخشهایی از کتاب در شرف انتشار «خبرگان منصوب» دفتر پنجم مجموعه استیضاح خبرگان و رهبران جمهوری اسلامی (۱۳۷۰-۱۳۶۱))
۳
محتشمی پور در انتخابات ریاست جمهوری خرداد ۱۳۸۸ «مسئول کمیته صیانت از آراء ستاد انتخاباتی مهندس میرحسین موسوی» بود و در جریان افشای تقلب مشهود نظام در آراء مردم نقشی فعال داشت. بعد از حصر غیرقانونی میرحسین موسوی، مهدی کروبی و زهرا رهنورد، دستگیری چند هزار نفر و احکام سنگین صدها نفر از فعالان سیاسی و کشته شدن بیش از صد نفر از معترضان بیگناه در جنبش سبز محتشمی دلزده از وضع موجود به تبعیدی خودخواسته به نجف رفت و ده سال آخر عمرش را در اعتراض به حاکمیت مصروف احیای بیت آقای خمینی در نجف کرد. همانجا هم به کرونا مبتلا شد و در بازگشت ابتدا در کرمانشاه بستری شد و بالاخره در تهران به رحمت خدا رفت.
یک بار با آن مرحوم ملاقات کردم، اوایل سال ۱۳۷۵ وی دبیر کمیته علمی همایش سید مصطفی خمینی بود که قرار بود پائیز سال بعد از سوی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی در قم برگزار شود. پیشنهاد کرد که مقاله ای در باره دیدگاه فلسفی سید مصطفی خمینی بر اساس تعلیقات وی بر حکمت متعالیه بنویسم که نپذیرفتم. فکر نمی کردم که در آن تعلیقات فلسفی حرف دندان‌گیری پیدا شود و البته محتشمی پور خوشش نیامد.
محتشمی پور خاطرات سیاسی قبل از انقلاب خود را در دو جلد در سالهای ۱۳۷۶ و ۱۳۷۸ به ترتیب توسط حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی و خانه اندیشه جوان منتشر کرده است. اینکه همانند خاطرات دیگر یاران آقای خمینی توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی یا دفتر تنظیم و نشر آثار امام خمینی منتشر نشده جای سوال دارد. این خاطرات منبع خوبی برای شناخت شخصیت نویسنده و اوضاع آن ایام است. امیدوارم وی خاطرات بعد از انقلاب خود را هم نوشته باشد و در زمان مقتضی منتشر شود، که سخت خواندنی است.
درگذشت مرحوم علی اکبر محتشمی پور روحانی شجاع و مبارز خط امامی را به خانواده و بازماندگان ایشان تسلیت می‌گویم.
۲۱ خرداد ۱۴۰۰
