سنت هدایت (۱)

دریافت فایل صوتی “قرآن و انسان معاصر (۴۳)”

 [podcast]https://kadivar.com/wp-content/uploads/2006/10/43.-851007.mp3[/podcast]

يكي از مهمترين سنن الهي، هدايت است. هدايت به معناي راهنمائي و دلالت از سر لطف و محبت است. هدايت و مشتقات آن از كثير الاستعمال ترين واژه هاي قرآن كريم است. هدايت كننده هادي، هدايت شده مهدي، و هدايت پذيرنده مهتدي ناميده مي شوند.

هدايت الهي در كلي ترين تقسيماتش به سه قسم تقسيم مي شود:

۱. هدايت عامه تكوينيه

۲. هدايت عامه تشريعيه

۳. هدايت خاصه (تكوينيه)

* قسم اول يعني هدايت عامه تكوينيه از ويژگي هاي ذيل برخوردار است:

اولا، اين هدايت شامل تمامي موجودات اعم از انسان وحيوان و گياه و امور بي جان و غير آنها مي شود. هيچ موجودي از شمول اين قسم هدايت الهي بيرون نيست.

ثانيا، اين هدايت تكويني يعني وجودي است. اين هدايت در سراسر وجود اشياء جاري است. در نبات و جماد به آن طبيعت مي گويند. در حيوان به آن غريزه اطلاق مي كنند. و در انسان فطرت خوانده مي شود. با خلقت هر موجود با چنين هدايتي سرشته مي شود.اين هدايت مسبوق به تقدير و برنامه ريزي الهي است و كمال هر موجودي به پيمودن مسیر هدايت شده است.

ثالثا، اين هدايت تخلف ناپذير است. مخلوق نمي تواند آنرا نپذيرد، چرا كه چنين هدايتي لازمه وجود اوست و از هستي او انفكاك ناپذير است.

رابعا، اين هدايت در انسانها مشروط به هيچ شرطي از قبيل ايمان يا عمل صالح نيست. كافران و ملحدان و منافقان و فاسقان و ظالمان همانند مومنان و موحدان و صالحان و مخلصان از آن برخوردارند.

قرآن كريم در دو آيه ذيل به عنوان نمونه به اين قسم از هدايت اشاره كرده است: آيه ۵۰ سوره طه: ” پروردگار ما كسي است كه آفرينش هر چيز را به او اعطا كرد سپس هدايتش نمود.” و آيه سوم سوره اعلي: “تسبيح كن اسم بلندپايه پروردگارت را، آنكه آفريد و راست كرد، آن كس كه تقدير نمود و هدايت كرد.”

* خصوصيات قسم دوم يعني هدايت عامه تشريعيه به شرح ذيل است:

اول، اين هدايت تمامي موجودات مختار را اعم از انسانها و اجنه شامل مي شود. بنابراين كليه آدميان مخاطب اين هدايت الهي هستند.

دوم، اين هدايت الهي از طريق رسولان خداوند محقق مي شود. رسولان باطني در وجود يكايك آدميان يعني عقل، و رسولان ظاهري يعني پيامبران الهي. اين هدايت به اعتبار اخير تشريعي يعني ديني خوانده مي شود و ارائه طريق است.

سوم، انسانها و موجودات پنهان (جن) در مواجهه با اين هدايت الهي آزاد و مختارند و مجبور به اهتداء و پذيرش هدايت نيستند..

چهارم، آْنان كه پذيراي هدايت الهي شده اند مهتدي، وگروهي از جن و انس كه هدايت تشريعي خداوند را نپذيرفته اند اهل ضلالت و گمراهي محسوب مي شوند.

دو آيه ذيل به عنوان نمونه قسم دوم هدايت الهي را ترسيم مي كند: آيه سوم سوره انسان “ما انسان را به راه هدايت كرديم،(او ) يا شاكر است يا كفور.” و آيه ۷۳ سوره انبياء “و ما پيامبران را اماماني قرار داديم كه به امر ما هدايت مي كنند.”

* اما قسم سوم هدايت الهي يعني هدايت خاصه منحصر در هدايت تكويني است و شاخصهائي به قرار ذيل دارد:

يك، اين هدايت تنها شامل برخي انسانها مي شود، نه همه آنها؛ لذا خاصه است.

دو، اين هدايت توفيق الهي ويژه مهتديان است و به معني ايصال به مطلوب مي باشد. يعني خداوند بندگان خاص و مقربش را به كمال مناسبشان مي رساند.

سه، اين هدايت مطلقا ظالمين و كافرين را شامل نمي شود.

چهار، هدايت خاصه تنها به مشيت خداوند بستگي دارد. واضح است كه اين مشيت بالغه به گزاف به كسي تعلق نمي گيرد، و هيچ انساني حتي پيامبر (ص) مالك آن نيست.

نمونه اي از آيات قرآن كريم كه بيان كننده قسم سوم هدايت الهي هستند به اين شرحند: “آنان كه هدايت پذيرفتند، خداوند به هدايتشان مي افزايد”.(محمد/۱۷)؛ “آنان كه ايمان آوردند و عمل صالح مرتكب شدند، پروردگارشان به ايمانشان هدايتشان مي كند.”(يونس/۹)؛ “آنان كه در راه كوشش كردند، حتما و مطمنئا به راههاي خودمان هدايتشان مي كنيم.”(عنكبوت/۶۹)؛ “بگو حجت بالغه براي خداوند است، اگر او مي خواست همه شما را هدايت مي كرد.”(انعام/۱۴۹)؛ “هدايت ايشان بر شما نيست، بلكه خداوند هر كه را بخواهد هدايت مي كند.”(بقره ۲۷۲)؛ “(اي پيامبر) تو هر كه را دوست داري هدايت نمي كني، ولكن خداوند هر كه را بخواهد هدايت مي كند، و او به مهتدين آگاه تر است.”(قصص/۵۶). “(خداوندا) ما را به صراط مستقيم هدايت كن.”(حمد/۶)

اين سه قسم هدايت مترتبند، يعني قسم دوم تنها پس از تحقق قسم اول محقق مي شود، و قسم سوم فقط پس از حصول قسم دوم صورت مي پذيرد.

انسان قادر به هدايت ديگران نيست جز با دعوت و معرفي راهها يعني وساطت در قسم دوم (هدايت عامه تشريعيه)؛ اما هيچ انساني در قسم اول (هدايت عامه تكوينيه) و قسم سوم (هدايت خاصه تكوينيه) مدخليتي ندارد. هدايت تكويني مطلقا (اعم از عامه و خاصه) به مشيت خداوند است و لا غير. والحمدلله رب العالمين.

* * *

سنت تعلیم ۲ قرآن و انسان معاصر(۴۳)، (سنن الهي۷) ، حسینیه ارشاد