فصل اول
معناى لغوى ولايت
پيش از بحث از معناى اصطلاحى ولايت در نظريه ولايت فقيه و حكومت ولايى، مى بايد به معناى لغوى ولايت بپردازيم و مشخص كنيم، اين واژه معناى واحد يا معانى متعددى دارد؟ آيا اين معانى متعدد مشترك لفظى هستند يا همگى تعابير مختلف از معانى واحدى هستند (مشترك معنوى)؟ آيا در اين بحث عالمان لغت همداستانند يا نه؟
۱. ولايت از ريشه «و – ل – ى» مشتق شده است. مشتقات اين ماده در عربى و فارسى كه مورد استعمال فراوان است عبارتند از: ولايت (به كسر واو)، ولايت (به فتح واو)، ولاء (به كسر واو)، ولاء (به فتح واو)، ولىّ، اولياء، والى، مولى، موالى، موّلى عليه، توليت، موالات، تولّى، متولّى، توالى، متوالى، استيلاء، مستولى، اَوْلى (به فتح همزه و لام)، مولوى، ولائى، ولوى و….
۲. معناى اصلى ماده «ولى» قرار گرفتن چيزى در كنار چيز ديگرى است، به نحوى كه فاصله يا شى ء ثالثى در ميان آن دو نباشد.(۱۹) از اين معنا مى توان به نزديكى، قرب و دنو نيز تعبير كرد. مشتقات توالى، متوالى و موالات دقيقاً در همين معناى اصلى استعمال مى شوند. قرب و نزديكى مورد نظر در ولايت و مشتقات آن اعم از قرب مكانى و قرب معنوى است.
۳. واژه ولايت و ديگر مشتقات آن، در معانى متعددى استعمال شده اند.(۲۰) مهمترين معانى ولايت عبارتند از: اول. نصرت و يارى؛ دوم. محبت؛ سوم. تصدى امر، تسلّط، سيطره، سلطنت و امارة. در هر يك از اين سه معنا نوعى اتصال، مباشرت و قرابت به چشم مى خورد. ولايت براى همان معناى اصلى – قرابت – وضع شده و در ساير موارد به عنايت همان معنى استعمال مى شود. معانى متعدد و به تعبير بهتر، موارد استعمال متعدد را مى بايد از قرائن لفظى و حالى به دست آورد. در قرآن كريم، روايات معصومين عليهما السلام،(۲۱) اشعار عربى قبل و بعد از اسلام، زبان عربى معاصر و ادبيات فارسى،(۲۲) واژه ولايت در چهار معناى قرابت، نصرت، محبت و تصدى استعمال شده است و عالمان لغت در اين مورد همداستانند.
۱۹) الولاء و التوالى ان يحمل شيئان فصاعداً حصولاً ليس بينهما ماليس منها، و يستعار ذلك للقرب…» معجم مفردات الالفاظ القرآن، الراغب الاصفهانى.
۲۰) رجوع كنيد به ماده ولى در كتابهاى لغت ذيل: كتاب العين، خليل بن احمد فراهيدى. مقائيس اللغة، ابوالحسين احمد بن فارس بن زكريا. اساس البلاغة، زمخشرى؛ صحاح اللغة، جوهرى. لسان العرب، ابن منظور. تاج العروس، زبيدى. و نيز كتب لغت معاصر از قبيل اقرب الموارد و المنجد.
۲۱) نحوه استعمال ولايت در كتاب و سنت در فصل پنجم و ششم مورد بحث تشريحى قرار خواهد گرفت.
۲۲) از جمله رجوع كنيد به ماده ولايت در لغت نامه دهخدا.
