در جامعهای که به نام دین در آن حکومت میشود، و همه امور رسما از منظر دین تبیین و تفسیر میشوند؛ طبیعی است که بحث «نسبت اسلام و حقوق بشر» یا «تعیین تکلیف حقوق بشر از منظر اسلام» بحثی ضروری و در عین حال چالش برانگیز باشد. (ص ۷) «حق الناس (اسلام و حقوق بشر)»، مجموعه چهارده مقاله در زمینه اسلام و حقوق بشر است که مقالات در پنج بخش موضوعی تنظیم شدهاند:
بخش اول به «مبادی بحث اسلام و حقوق بشر» اختصاص دارد. سه مقاله «از اسلام تاریخی به اسلام معنوی»، «اصول سازگاری اسلام و مدرنیته» و «پیش درآمدی بر بحث عمومی و خصوصی در فرهنگ اسلامی» در این بخش گنجانده شده است. در مقاله نخست مشخصات قرائتی از اسلام که در این کتاب مورد نظر است در مقایسه با قرائت سنتی ارائه میشود. در مقاله دوم نسبت اسلام و مدرنیته به مثابه مجموعهای که حقوق بشر جزئی از آن است مورد تحقیق قرار میگیرد. مطالعه اجمالی حوزه عمومی و خصوصی از امور مرتبط با حقوق بشر در مقاله سوم صورت میگیرد.
موضوع بخش دوم «اسلام و حقوق بشر» است. نخستین مقاله این بخش «امام سجاد(ع) و حقوق مردم» تحقیقی درباره رساله حقوق امام سجاد و معنی و مقصود از حق در متون دینی است. مقاله بعد «حقوق بشر و روشنفکری دینی» است که حاوی تاملی در باب نسبت اسلام سنتی با اعلامیه جهانی حقوق بشر و راه حلی برای سازگاری اسلام و اندیشه حقوق بشر است. «پرسش و پاسخهای حقوق بشر و روشنفکری دینی» پاسخ کتبی به پرسشهای دانشجویان ایرانی خارج از کشور است. آخرین مقاله این بخش «حقوق بشر، لائیتیسه و دین» است که به بررسی نسبت حقوق بشر با دو اندیشه رقیب معاصر یعنی اندیشه دینی و اندیشه لائیک میپردازد.
در بخش سوم «آزادیهای عقیدتی، دینی و سیاسی» مورد مطالعه واقع شده است. «آزادی عقیده و مذهب در اسلام و اسناد حقوق بشر» نخستین مقاله این بخش است که از جمله مجازات ارتداد را مورد بحث قرار میدهد. «حقوق مخالف سیاسی در جامعه دینی» با مطالعه موردی نهضت عاشورا و تمسک به سیره علوی آزادیهای سیاسی را به عنوان لوازم لاینفک حضور اسلام در عرصه عمومی اثبات میکند.
بخش چهارم مختص «حقوق زنان» است. در نخستین مقاله این بخش «روشنفکری دینی و حقوق زنان» محورهای چالش اسلام سنتی با اندیشه حقوق بشر در حوزه زنان را مورد تحلیل انتقادی قرار داده، با تاکید بر آموزههای قرآنی راه حلی ارائه میکند. «حقوق زنان در آخرت» تاملی دیگر در بخشی از تعالیم دینی از زاویه حقوق بشر است.
آخرین بخش کتاب به «دیگر مباحث حقوق بشر» پرداخته شده است. «معضل بردهداری در اسلام معاصر» نخستین مقاله این بخش است. در مقاله دوم «حقوق غیر مسلمانان در اسلام معاصر» مورد بحث قرار گرفته است. و بالاخره «تامین اجتماعی از منظر تعالیم اسلامی» آخرین مقاله کتاب را تشکیل میدهد.
آنچه نویسنده در این کتاب به دنبال آن است و میخواهد به اثبات برساند این است که : «ایمان به خدا، باور آخرت و پیروی از تعالیم پیامبر اسلام(ص)، در ذات خود هیچ تعارضی با رویکرد انسانی حقوق بشر ندارد. میتوان از صمیم دل مسلمان بود و واقعا از اندیشه حقوق بشر دفاع کرد.» (نک: ص ۷ ـ ۱۲) همچنین مولف در جای جای کتابش میکوشد به خواننده تفهیم کند که : «اسلام در اسلام تاریخی یا قرائت سنتی آن خلاصه نمیشود و اسلام معنی یا غایتگرا که روایتی نواندیشانه یا روشنفکرانه از اسلام است، با نظام حقوق بشر سازگار است.» (ص ۸)
در یکی از مقالات بخش دوم کتاب، که حقوق مردم از منظر امام سجاد(ع) مورد بررسی قرار گرفته است، نویسنده با اظهار تاسف از اینکه ما شیعیان از امامان خود چه میدانیم!؟ درباره آنها چه آموختهایم و چه آموزش دیدهایم!؟ بعد از گزارش اجمالی از مفاد رساله حقوق امام سجاد(ع) و منابعی که این رساله را آوردهاند (رک: ص ۷۳)، مینویسد : «از جمله حقوق مردم بر سلطان یکی اینکه سلطان موظف است عدالت پیشه کند و دیگر آنکه نسبت به مردم همچون پدری مهربان نسبت به فرزندان خود باشد.» (ص ۸۲) یکی از مواردی که همواره در بحث حق الناس و حقوق بشر مورد عنایت است، حقوق مخالفان سیاسی است که این مهم در دین اسلام و شرع شیعه نیز مورد اهتمام است. بنابراین مولف در کتاب حاضر، طی سوال و جوابی که از استاد خود ـ آیت الله العظمی منتظری ـ داشته است، اینگونه مینویسد : «مخالف سیاسی، چه کسی که اصل نظام و حاکمیت دینی را قبول دارد ولی به شیوه سیاست حاکمان انتقاد دارد، یا کسی که اصل نظام و حاکمیت دینی یا ساختار سیاسی نظام و یا صلاحیت حاکمان را قبول نداشته باشد، از دیدگاه شرع دارای حقوقی است، که این حقوق اختصاص به مسلمانان ندارد، و شامل آنان اعم از شیعه و سنی و غیر مسلمانان میگردد، چنانچه حضرت امیر(ع) در نهج البلاغة میفرماید: اما اخ لک فی الدین، او نظیر لک فی الخلق.» (ص ۲۶۶)
سپس چهارده حقی که شرع اسلام برای مخالفان سیاسی برشمرده است را از قول استاد نقل میکند، که برخی از آن حقوق عبارتند از: «حق آزادی بیان و اظهار نظر، حق فعالیت تشکیلاتی و اقدام سیاسی، حق اطلاع از تصمیمگیریهای حاکمیت، حق مصونیت جان و آبرو و شغل مخالف سیاسی، حق مصونیت از تعرض قضایی، حفظ حیثیت و کرامت انسانی مخالفان، حق عفو و گذشت نسبت به لغزشهای مخالفان سیاسی و حقوق اجتماعی و مدنی مخالف سیاسی.» (نک : ص ۲۶۶ ـ ۲۸۳)
شناسنامه کتاب
نام کتاب : حق الناس (اسلام و حقوق بشر)
نام نویسنده : محسن کدیور
انتشارات : کویر
چاپ اول : ۱۳۸۷
شمارگان : ۱۵۰۰ نسخه
قیمت : ۶۵۰۰ تومان
