پيامدهاي زيرپاگذاشتن حق حيات در جامعه ديني

پيامدهاي  زيرپاگذاشتن  حق  حيات  در جامعه  ديني [۱]

مايل  بودم  در چنين  شبي ، بيشتر از نكاتي  كه  شايسته  شب قدر است  مانند موضوعاتي  چون  موانع استجابت  دعا، با دوستان  سخن  بگويم . يكي  از نكاتي  كه  در منابع  ديني  در زمينه  دعا مطرح  شده ، موانعي  است  كه  براي  استجابت  دعا، شارع مقدس  به  مومنين  تذكر داده ، كه  اگر اين  موارد اتفاق  بيفتد، دعا مستجاب  نمي شود و يا بسيار به  تاخير مي افتد. اين  اسبابي  را كه  به  بعضي  از آنها اشاره  مي كنم ، از جمله  مواردي  است  كه  باعث  امساك  آسمان  از باريدن  مي شود. يعني  در بحث  نماز استسقا (نمازي كه  براي  طلب  باران  مناسب  است  مومنين  بخوانند)، اسبابي  براي  باران نباريدن  ذكر شده  است . اين اسبابي  كه  باعث  باران نباريدن  است ، مشترك  با آن  اسبابي  است  كه  باعث  مي شود دعا مستجاب  نشود.

جالب  اينجاست  كه  در اين  اسبابي  كه  از آنها به عنوان  موانع  استجابت  دعا ياد مي كنيم ، بسياري  از آنها جز حقوق  الهي  نيستند و بيشتر اينها جز حقوق  مردم  (حق الناس ) مي باشند. يعني  به  شكل  عمومي آنچه  كه  باعث  مي شود دعاي  ما مستجاب  نشود، باران  نبارد، يا عذاب  نازل  شود، عدم  اداي  حق الناس است  و متاسفانه  در مجالس  ديني  ما كمتر به  اين  مسئله  تاكيد و اشاره  شده  است . يعني  ما بيش  از آنكه بر حق الله  تاكيد مي كنيم ، مي بايد بر حق الناس  اشاره  و تاكيد داشته  باشيم . دقت  كنيم  در اين  اسباب ذكرنشده  كه  اگر كسي  نماز نخواند، اگر روزه  نگرفت ، اگر خمس  نداد، اگر زكات  نداد، اگر حج  نرفت ، دعايش  مستجاب  نمي شود، اينها همه  بجاي  خودش  گناه  است ، اما از جمله  مواردي  كه  خدا را بسيار ناخوش  آيد، و باعث  غضب  الهي  مي شود، اين  است  كه  يكي  از حقوق  مردم  بر گردن  ما باشد و آن  را ادا نكرده  باشيم .

اگر در جامعه اي  عدم  اداي  حق الناس  بصورت  يك  رويه  و عادت  دربيايد، قطعا چنين  جامعه اي روي  سعادت  را نخواهد ديد، به  بيان  ديگر اين  جامعه  يك  جامعه اي  مي شود كه  مورد پسند پيامبر(ص ) و ائمه (ع) نيست . يك  جامعه  خداناپسند و پيامبرناپسند و علي ناپسند است . از جمله مواردي  كه  در روايات  تاكيد شده ، اين  است  كه  اگر فردي  مال  مومن  را بناحق  غصب  كرده  و ادا نكرده باشد. بدون  اداي  حق  خداوند از تقصيراتش  نمي گذرد تازه  تصرف  بدون  اجازه  در مال  ديگري  يا خيانت  در امانت  در اين  باب  پايين ترين  مرتبه  است ، بالاتر از آن  حوزه  احتياطات  شرعي  است ، يعني اموري  است  كه  شارع تاكيد كرده ، كه  اگر اين  موارد اتفاق  افتاد، مي بايد احتياط كنيم . اين  موارد يكي خون  انسان  (جان  انسان ) است ، ديگري  آبروي  انسان  است  و سومي  ناموس  انسان  است  و در مرتبه بعدي  مال  انسان . اين  سه  مسئله  بسيار مهم  است  كه  متاسفانه  گويي  ما فراموش  كرده ايم  كه  احترام  و اهميتي  كه  دين  براي  اين  سه  مسئله  قائل  شده ، تا چه  اندازه  است . يعني  اگر در جامعه اي  دم  و عرض  و ناموس  مردم  رعايت  نشود، اين  جامعه  يقينا جامعه  ديني  نيست  ولو به ظاهر در آن  جامعه  شعائر ديني و ظواهر شرعي  بشدت  رعايت  مي شود. از دم  (خون ) در زبان  فقهي  به  «نفس  محترمه » ياد مي شود. مراد از نفس  محترمه  يعني  جان  انسان ، خون  انساني  كه  ارزش  دارد، احترام  دارد، حرمت  دارد. اگر آن را زيرپا بگذاريم ، گناهكار شمرده  مي شويم . اگر آن  خون  را بناحق  بريزيم ، قاتل  شمرده  مي شويم . و تمام  مجازاتهايي  كه  دين  براي  قتل  قرار داده ، شامل  حال  ما مي شود. پس  اولين  مسئله اي  كه  اگر در جامعه  زيرپا گذاشته  شد، بر جامعه  نزول  نقمت  جايز مي شود، نعمت  از آن  سلب  مي شود، هرچه  دعا كنيم  آن  دعا مستجاب  نمي شود، باران ، ابر و آسمان  از باريدن  امساك  و امتناع مي كند، رعايت  امنيت جاني  در جامعه  ديني  است . اگر در جامعه  ديني  امنيت  جاني  مردم  در خطر افتاد، اين  اولين  نشانه هاي عدم  رضايت  خداوند است .

براي  خودم  هم  عجيب  بود كه  بخواهم  در شب  قدر، درباره  «حق  حيات » صحبت  كنم . يعني  اصلابه  مخيله ام  خطور نمي كرد كه  يك  زماني  بيايد كه  من  به عنوان  يك  بحث  ديني  بخواهم  از بديهي ترين مباحث  ديني  كه  بحث  حق  حيات  و حق  آبرو و حق  ناموس  مومنين  و كليه  ساكنين  يك  جامعه  ديني است ، سخن  بگويم  و برآن  تاكيد كنم . وليكن  اينها همه  جز منابع  ديني  ماست  و بايد بدانيم  اگر اين امور زير پا گذاشته  شود، چه  مشكلاتي  براي  جامعه  پيش  خواهد آمد. دومين  مسئله  ناموس  است  كه باز هم  در منابع  ديني  ما بشدت  بر اين  مسئله  تاكيد شده  است . بايد عفت  عمومي  در جامعه  رعايت شود. مسائلي  كه  به  حيات  اخلاقي  جامعه  مربوط مي شود، مورد احترام  قرار بگيرد. اين  از مواردي است  كه  دين  نسبت  به  آن  بسيار، بسيار حساس  است . و اين  از جاهايي  است  كه  اگرچه  ما در تمام مسائل  برائت  را جاري  مي كنيم . يعني  با اين  كه  اصل  بر برائت  است . در اين  سه  مسئله اي  كه  ذكر كردم تمام  فقها بدون  استثنا فتواي  به  احتياط مي دهند. يعني  در اينجا ديگر نمي توان  برائت  جاري  كرد.

نمي توانيم  بگوييم  مومنين  بري الذمه  هستند. احتمال  كوچكي  هم بدهيم  كه  چه بسا خوني  به  ناحق ريخته  مي شود، ناموسي  هتك  مي شود يا آبروئي  ناروا ريخته  مي شود، بر همه  مسلمانان  واجب  است در اين گونه  موارد احتياط بكنند. درحالي  كه  در مسائل  ديگر درست  برعكس  اين  است . به راحتي  ما مي توانيم  برائت  ذمه  جاري  كنيم . اما اينجا احتمالش  هم  منجز است . احتمال  اين كه  كاري  بكنيم  كه  به يكي  از اين  مسائل  سه گانه  منجر بشود، احتمالش  هم  منجز است  و از مواردي  است  كه  رعايت كردن احتياط در آن  شرعا الزامي  است . همگان  نيز بر آن  اتفاق نظر دارند. سومين  اين  مسائل  سه گانه ، مسئله  آبروي  مسلمان  است . آبروي  مسلمان  به  فرمايش  پيامبر (صلوات الله  عليه ) از خون  مسلمان  محترم تر است . در آخرين  خطبه اي  كه  پيامبر در مني  ايراد فرمودند، موارد متعددي  را تذكر دادند.

(اگر ما بخواهيم  حقوق  بشر را از ديدگاه  دين  و پيامبر(ص ) تبيين  كنيم ، يكي  از منابع  ما همين  خطبه اي  است  كه  پيامبر در آخرين  سال  حيات  مباركشان  در مني ايراد فرمودند.) اين  نكاتي  را كه  بيان  مي كنم ، تك تك  آنها را پيامبر آنجا ذكر كردند. يعني  حرمت خون ، حرمت  ناموس  و حرمت  آبرو. كه  عرض  مومن  محترم تر از دم  اوست ، محترم تر از خون اوست . يعني  اگر كسي  آبروي  مسلماني  را بريزد، بدتر از اينست  كه  او را كشته  باشد. اين  مقدار پيامبر(ص ) براي  آبروي  افراد ارزش  و احترام  قائل  بودند، و تذكر هم  مي دهند كه  اين  مسئله  مختص به  زمان  من  نيست ، اين  مسئله  هميشگي  و همواره  است  و مي بايد در جامعه  هميشه  مورد رعايت  و توجه  مسلمانان  واقع  شود.

حال  با توجه  به  اين  سه  نكته اي  كه  ذكر كردم ، ترجمه  اولين  مورد آن  به صورت  امروزي  مي شود«حق  حيات ». يعني  مسلمانان ، و بلكه  بالاتر، فارغ از هر ديني ، انسانها حق  حيات  در جامعه  دارند و خون  كسي  را نمي توان  ريخت ، مگر آنجا كه  دين  اجازه  داده  باشد. مي پرسيم  دين  در چه  مواردي اجازه  داده  است  كه  خون  ريخته  شود. به  اصطلاح  چه  نفسي  را محترم  و چه  نفسي  را غيرمحترم شمرده  است  مراد از نفس  جان  است . مراد همين  حق  حياتي  است  كه  امروزه  به كار مي بريم . خود قرآن  كريم  در اين  زمينه  با ما به  صراحت  سخن  گفته  است ، يعني  مسئله  فراتر از روايات  بوده  و كاملا يك  مسئله  قرآني  است . قرآن  كريم  دو مورد را به عنوان  افرادي  كه  غيرمحترمند، يعني  احترام  ندارند، نام  برده  است . يعني  اگر اينها خونشان  ريخته  شود، مجاز است . و غير از اين  دو مورد، ما مجاز به ريختن  خوني  نيستيم . به  اصطلاح  نفس  محترمه  نفسي  است  كه  اين  دو مورد بر او صدق  نكند.

در سوره  مباركه  مائده  خداوند تعالي  اين  دو مورد را تذكر داده  است . «من  قتل  نفسا بغير نفس ، اوفساد في الارض ». اين  دو مورد را اگر توجه  كنيم ، «نفسا بغير نفس »، يعني  قصاص . يعني  اگر در غير مورد قصاص  كسي ، كسي  را كشت . پس  اولين  جائي  كه  ريختن  خون  در او شرعا جايز بوده  بلكه حيات  براي  صاحبان  خرد قرار داده  شده  است  (لقد كان  في القصاص  حياه يا اولي الالباب )، بحث قصاص  است . اين  مورد اولين  جايي  است  كه  ما مجازيم  كسي  را بكشيم . اگر كسي  كس  ديگري  را كشت ، ولي  دم  مي تواند سه  كار نسبت  به  او انجام  دهد: يا او را قصاص  كند، يا ديه  بگيرد، يا عفو كند. پس  يكي  از افعالي  كه  مجاز است  انجام  بدهد، اين  است  كه  او را قصاص  بكند. قصاص كردن  قاتل ، شرعا مجاز است ، قاتل  نفس  غيرمحترمه  است . مي توان  او را از طريق  دادگاه  صالحه  به  سزاي  عملش رسانيد.

دومين  موردي  كه  قرآن  كريم  تذكر مي دهد، «فساد في الارض ». يعني  مفسد في الارض . كسي  كه در زمين  فساد كند. مفسد في الارض  هم  ريختن  خونش  مجاز است . چون  با از بين بردن  اين  انگلهاي اجتماعي  است  كه  جامعه  رنگ  صلاح  و آرامش  را خواهد ديد. بنابراين  مفسد في الارض  كه  بيان ديگر قرآني  آن  «محارب » است . از مواردي  است  كه  خود قرآن  مجازاتش  را نيز مشخص  كرده  است «الذين  يحاربون الله  و رسوله  و يفسدون  في الارض  يقتلوا او يصلبوا او تقطعت  ايديهم  و ارجلهم  من خلاف  او ينفون  من الارض » كسي  كه  محاربه  مي كند در زمين  يا افساد در زمين  مي كند، او را بايد كشت ، يقتلوا، كشته  شود، يصلبوا، به  صليب  و دار كشيده  شود. (او تقطعت  ايديهم  و ارجلهم  من خلاف ) يا دست  وپايش  را برخلاف  هم  قطع  كنند. دست  راست  و پاي  چپ ، يا به  عكسش . اين سخت ترين  مجازاتي  است  كه  در قرآن  كريم  براي  كسي  پيش بيني  شده  است . «او ينفون  من الارض »، يا از زمين  تبعيد شود، از جايي  كه  هست ، از شهري  كه  هست  به  جاي  ديگري  تبعيد شود. اينها چه كساني  هستند «الذين  يحاربون  الله  و رسوله ». كساني  كه  محاربه  مي كنند با خدا و رسول  و يفسدون في الارض  و افساد در زمين  مي كنند. پس  دومين  موردي  كه  نفس  غيرمحترم  مي شود، مفسد في الارض  است . مفسد في الارض  را ما فراوان  شنيده ايم  و اما قرآن  كريم  چه  كسي  را مفسد في الارض  مي نامد آيا هركسي  را كه  ما نپسنديم  يا خوشمان  نيامد، سليقه اش  را ناخوشايند دانستيم ، مي توانيم  عنوان  مفسد في الارض  بر او بنهيم  و او را به  اين  مجازاتي  كه  قرآن  كريم  مشخص  كرده  و سنگين ترين  مجازات  در متون  ديني  است ، برسانيم  شما هيچ  كجاي  ديگر نداريد كه  اين  چند نحوه مجازات  كنار هم  ذكر شده  باشد. كشتن  يا به  صليب كشيدن  يا قطع  دست  و پا برخلاف  يا تبعيد. كه اينجا حاكم  شرع يا دولت  ديني  مجاز است  كه  يكي  از اين  امور را به  تناسب  نحوه  افسادش  نسبت  به  او (مفسد في الارض ) پياده  بكند. آيا ما مورد ديگري  را ميان  ديگر مجازاتها سراغ داريم  كه  به  اين سنگيني  و به  اين  شدت  باشد محاربه  كه  يك  عنوان  قرآني  است . الذين  يحاربون  الله  و رسوله . چه كسي  محارب  است  اينها نكاتي  است  كه  ما بايد كاملا با آن  آشنا باشيم  كه  خداي  ناكرده  در غير مورد جاري  نكنيم .

محارب  چه  كسي  است  چه  تفاوتي  با مفسد في الارض  دارد چه  تفاوتي  با باغي  دارد اين  را در حاشيه  اشاره  كنم . «محارب  كسي  است  كه  امنيت  جامعه  را به  شكل  مسلحانه  بهم  مي زند.» اين  فتواي اجماعي  تمام  فقها است . شما به  تحريرالوسيله  امام  خميني  يا به  تكملهالمنهاج الصالحين  مرحوم آيت الله خوئي  مراجعه  كنيد يا به  هر كتاب  فقهي  ديگر. مي گويد محارب  كيست  محارب  كسي  است كه  به  نحوي  از انحا، امنيت  جامعه  را بهم  زده  است . به ويژه  اگر اين  بهم زدن  امنيت  با سلاح  صورت گرفته  باشد.

در قديم  به  كسي  محارب  گفته  مي شد كه  دزد سرگردنه  و قطاعالطريق  بود. كسي  كه  جاده  را ناامن مي كرد و مال  مردم  را تصاحب  مي نمود و با سلاح  كاري  مي كرد كه  مردم  احساس  عدم  امنيت  كنند.چنين  فردي  به  زبان  دين  محارب  خوانده  مي شود. مفسد في الارض  هم  به  لحاظ فقهي  هيچ  تفاوتي  بامحارب  ندارد. هر محاربي  مفسد في الارض  است . هركسي  كه  بخواهد به  نحوي  از انحا امنيت جامعه  را به  خطر بياندازد، اين  مجازاتها را كه  ذكر كرديم  برايش  جاري  خواهد شد. ببينيد دين  نسبت به  مسئله  امنيت  چقدر سختگير است . بحث  امنيت  از آغاز در انديشه  همه  مومنين  به عنوان  مسئله  اول و وظيفه  اول  هر دولتي ، ولو دولت  ظالم  ذكر شده  است . و كسي  كه  سلب  امنيت  بكند، اين  مجازاتها برايش  پيش بيني  شده  است . حال  اگر كسي  يكي  از اين  دو عنوان  بر او صدق  كند، يا قاتل  باشد و نفسي را كشته  باشد، يا مفسد في الارض  و محارب  باشد، اين  فرد نفس  غيرمحترمه  مي شود. كسي  كه خونش  احترام  ندارد.

حال  مواردي  را از روايات  به  اين  ملحق  مي كنيم . مثلا كسي  كه  مرتد فطري  است  اين  هم  ملحق  به يكي  از اينها (مفسد و محارب ) مي شود كه  خونش  فاقد احترام  است . اما غير از كسي  كه  از حيث  حد شرعي  واجب القتل  است  (كه  حدود شرعي  هم  دقيقا مشخص  است  كه  چه  مواردي  را دين  دستور داده  است  كه  اينها سلب  حياتشان  براي  سعادت  جامعه  لازم  است )، غير از اين  موارد كه  همه  اينها را مي توانيم  مفسد في الارض  بگيريم  چون  حد درباره  اينها جاري  مي شود، اگر كسي  كس  ديگري  را كشت ، «فكانما قتل الناس  جميعا». اين  آيه  سوره  مائده  است . كسي  كه  نفس  را (غيرقاتل  و غيرمفسد في الارض ) در غير از اين  دو مورد بكشد، «فكانما قتل الناس  جميعا». انگار همه  مردم  را كشته  است .اينجا ندارد كه : «من  يقتل  مومنا». بلكه  مي فرمايد: «من  قتل  نفسا». تفاوت  اين  دو آيه  را توجه  بفرماييد; آنجا مومن  است ، اينجا نفس  است . نفس  اعم  از مومن  است . يعني  چه  مومن  باشد، چه  مومن  نباشد، لذا كساني  كه  مي آيند به  دين  نسبت  مي دهند كه  دين  فقط براي  جان  ديندار ارزش  قائل  شده  است ،اينها با زواياي  قرآن  كريم  و روايات  ما آشنا نيستند. بله ، ما يك  مورد داريم  در بحث  گناه  كبيره  كه درباره  كسي  صدق  مي كند كه  مومني  را كشته  باشد. يعني  يكي  از گناهان  كبيره  كشتن  مومن  است . اما اين  آيه  كه  به  آن  اشاره  كردم ، فقط كشتن  مسلمان  نيست . كشتن  هم  دين  و هم  مذهب  نيست . «من  قتل نفسا». نه  «من  قتل  نفسا مومنه». «من  قتل  نفسا بغير نفس  او فساد في الارض  فكانما قتل الناس  جميعا». اين  آيه  بعد از بحث  هابيل  و قابيل  در قرآن  كريم  آمده  است . و پسر قاتل  آدم  (قابيل ) و پسر مظلوم  آدم (هابيل ) را معرفي  كرده  است . بعد به عنوان  يك  قاعده  عمومي  براي  تمام  بشريت  ذكر كرده  است  كه اگر غير از اين  دو مورد انساني  كسي  را كشت ، انگار همه  مردم  را كشته  است . در رواياتي  كه  در ذيل اين  آيه  سوره  مائده  آمده ، مي پرسند فكانما قتل الناس  جميعا، چرا اين  فرد فقط يك  نفر را كشته ، چرا خداوند فرمود انگار همه  مردم  را كشته  است  امام (ع) در پاسخ  مي فرمايد: در جائي  از جهنم  قرار مي گيرد و عقابي  مي بيند كه  انگار تك تك  آدميان  را كشته  باشد، تفسيرهاي  ديگري  كه  ذكر كرده اند، مي گويند اين  يك  نفر را كه  كشته  شده  اگر مي ماند، چه  ميزان  نسل  آدم  از او پرورش  مي يافت  گناه كشتن  تمام  نسل  اين  فرد هم  به  گردن  قاتل  خواهد بود اما به نظر مي رسد اين  آيه  بيش  از اينها را مي گويد: «قتل الناس  جميعا. نه  فقط فرزندان  احتمالي  اين  فرد، انگار همه  مردم  را كشته  باشد. اين حداقل  مبالغه  در حرمت  خون  مطلق  انسان .

پس  يكي  از ملاكهائي  كه  ديني بودن  جامعه  را با خطر جدي  مواجه  مي كند، يعني  ضابطه  دينداري را از جامعه  حذف  مي كند، اين  است  كه  در آن  نفس  محترمه  خونش  ريخته  شود. حال  به  مضمون بعضي  روايات  اشاره اي  كنم : اگر حد جاري  نشد، يعني  اگر جامعه  ديني  با قاتل  برخورد نكرد، جامعه اي  كه  حد واجب الحد را زيرپا بگذارد، نعمت هاي  آسماني  از آن  سلب  مي شود. ما به عنوان مومن  اعتقاد داريم  كه  بارش  باران  علي رغم  اين كه  عوامل  طبيعي  دارد، اما در كنار اين  مسئله  ايمان  و بي ايماني  در آن  تاثير دارد. برخي  روايات  بسيار معتبر ما اين  است  كه  اگر حدود الهي  در جامعه تعطيل  شود، آسمان  از باريدن  امساك  مي كند. اگر در جامعه اي  حد، چهل  روز به  تاخير بيفتد، مومنين و افرادي  كه  در آنجا دعا مي كنند، ولو در اين  مسئله  دخيل  نباشند، دعايشان  مورد استجابت  خداوند قرار نمي گيرد. يعني  من  و تو هرشب  يا الله  يا الرحمن  و يا رحيم  بگوئيم ، اما در جامعه اي  زندگي بكنيم  كه  يكي  از اين  ملاكها در آن  رعايت  نشود، خداوند به  دعاي  همچو افرادي  مشكل  پاسخ  بگويد، مشكل  آمين  بگويد، مشكل  اجابت  بكند. چرا براي  اين  كه  مومنين  بكوشند اين  مشكلات  را از جامعه  ايماني  خودشان  حذف  كنند. بكوشند كه  اين  مسائل  در جامعه شان  اتفاق  نيفتد.

بنابراين  قتل  نفس  محترم ، «از گناهان  كبيره » است . گناهان  بر دو قسمند; بنا به  قولي . اين  كه مي گويم  بنا به  قولي ، براي  اينست  كه  در قول  ديگر مطلق  گناه  اگر به  عمد صورت  بگيرد، گناه  كبيره محسوب  مي شود. اما حداقلش  قتل  از جمله  مواردي  است  كه  فقها در بحث  عدالت  آن  را يكي  از گناهان  كبيره  محسوب  مي كنند و اگر كسي  به  عمد قتل  انجام  دهد، يقين  بداند كه  گناه  كبيره  مرتكب شده  است  و در بعضي  روايات  آمده  كه  چنين  فردي  حتي  بعيد است  توبه اش  هم  پذيرفته  شود. اگر مومني  را بكشد، از جمله  مواردي  است  كه  توفيق  توبه  پيدا نمي كند. چون  توبه كردن  هم  توفيق مي خواهد توفيق  توبه كردن  از قاتل  نفس  محترمه  سلب  مي شود. مناسب  است  يكي ، دو روايت  هم  در اهميت  اين  مسئله  ذكر كنم : از سخنان  امام  علي (ع) بيشتر نكات  سياسي  مطرح  شده  است . مي كوشم  يك  مورد مدني  و اجتماعي  از فرمايشات اميرالمومنين (ع) عرضه  بكنم ; حضرت  علي (ع) مي فرمايد: ان  الله  لايعذب  العامه بذنب الخاصه اذا عملت  الخاصه بالمنكر سرا، من  غير تعلم  العامه. خداوند عذاب  نمي كند عامه  و توده  مردم  را به گناهان  خواص ; زماني  كه  خواص ، منكر را پنهاني  انجام  دهند. پس  اگر خواص  گناه  كردند ولي  گناه  را پنهاني  انجام  دادند، به  نحوي  كه  توده  مردم  از آن  گناه  مطلع  نشدند، توده  مردم  (عوام ) در گناه  خواص شريك  نخواهند بود، و خداوند فقط خواص  را مجازات  مي كند.

«فاذا عملت  الخاصه بالمنكر جهارا فلم  تغير ذلك  العامه، استوجب  الفريقان  بالعقوبه من  الله .» اما اگر خواص  به نحوي  انجام  دادند كه  گناه  آشكار شد، گناه  علني  شد. عوام  و توده  مردم  هم  دانستند كه خواص  منكري  مرتكب  شده اند، در اين  صورت  هر دو گروه  مستوجب  عقوبت  مي شوند، هردو گروه  يعني  هم  عامه  و هم  خاصه . هم  عوام  و هم  خواص  هردو مستوجب  عقوبت  الهي  خواهند بود.

نحوه  فرمايشات  امام  علي (ع) طوري  است  كه  هرگاه  مي خواهد يك  قاعده  عمومي  را ذكر بكند، به فرمايشات  حضرت  رسول (ص ) استناد مي كند. يعني  كلمات  پيغمبر در فرمايشات  امام  علي  به عنوان قاعده  كلي  و عام  است . امام  علي (ع) از پيامبر(ص ) نقل  مي كند: قال  رسول الله (ص ): ان  المعصيه اذا عمل  بهاالعبد سرا، لم  يضر الا عاملها. زماني  كه  فرد به  گناه  به  صورت  پنهاني  عمل  كرد و آن  گناه  را پنهاني  مرتكب  شد، تنها عاملش  ضرر مي كند. فاذا عمل  بها علانيه و لم  يغير عليه ، اضرت  العامه. اما زماني كه  علنا آن  گناه  صورت  گرفت ، در اين  صورت  عموم  مردم  نسبت  به  آن  تغير نشان  ندادند، ذكر نكردند كه  ما از اين  گناه  مبرائيم ، نمي پذيريم ، قبول  نداريم ، تغير نشان  ندادند، در اين  صورت  اضرت  العامه. در اين صورت  عامه  ضرر كرده  است  و به  همان  نسبت  عامه  نيز مستوجب  عقوبت  آن  گناه  مي گردند.

اگر توده  مردم  منكر را يا با قلبشان  يا با زبانشان  يا با دستشان  نهي  نكنند، مشكلات  فراواني  شامل حالشان  مي شود. امام  صادق (ع) مي فرمايد: (از سه  معصوم  اين  روايت  با سند معتبر نقل  شده  است ) و ذلك  انه  يذل  بعمله  دين الله  و يقتدي  به  اهل  عداوهالله . فرمايش  بسيار دقيقي  را امام صادق (ع) ذكرفرموده اند. چرا چنين  جزائي  براي  اينها ذكر شده  است  به خاطر اين  كه  وقتي  گناه  علني  در جامعه صورت  گرفت ، آنچه  كوچك  شده  است ، دين  است . با گناه  علني ، دين  ذليل  مي شود. نه  فقط يك خطاي  كوچك  صورت  گرفته  است ، اگر گناه  پنهاني  باشد، كسي  نداند، فاعل  بداند و خدايش ، مسئله ديگري  است . وقتي  گناه  علني  شد و جامعه  نسبت  به  او تغير نشان  نداد، آن  را رد و محكوم  نكرد، في الواقع  ارزشهاي  ديني  را زيرپا گذاشته  است . آنچه  كه  ذليل  شده  است ، طبق  فرموده  امام  صادق (ع) دين  است  كه  ذليل  شده  است . يذل  بعمله  دين الله . يعني  با گناهي  كه  علني  شده  است  و نسبت  به  آن تغير صورت  نگرفته  است ، دين  در جامعه  ذليل  شده  است . و به  اهل  دشمني  خدا اقتدا شده  است .يعني  وقتي  گناهي  علني  در جامعه  صورت  مي گيرد، تغير و افكار عمومي  نسبت  به  او صورت  نگرفته است ، في الواقع  چنين  جامعه اي  به  دنبال  عدوالله  حركت  مي كند. دشمني  خدا را دارد دنبال  مي كند.

اينها علائم  دينداري  است . علائم  وجود دين  در اجتماع است . (ممكن  است  جامعه اي  كه  به  ظاهرهمه  شعائر رعايت  بشود، اما از اين  موارد اصلي  كه  بايد رعايت  بشود تا دين  در آن  جامعه  كاملا حفظ شود خبري  نباشد.) از فرمايشات  اميرالمومنين (ع) است  وقتي  كه  مي خواهند ويژگي هاي  يك  جامعه منحط را ذكر كنند، جامعه  منحط چه  جامعه اي  است  حضرت  مي فرمايند: جامعه اي  است  باشد كه افراد در آن  اصول  را تضييع  مي كنند و فروع را در آن  آباد مي كنند. (فروع در اينجا منظور فروع دين  و احكام  عملي  نيست . فروع يعني  امور درجه  دوم ، كم ارزش ، حاشيه اي ، غيراصلي). در جامعه اي  كه  وقتي  چهارتا جوان  براي  بيان  احساساتشان  شادمانه  كف  مي زنند يا سوت مي زنند عده اي  احساس  مي كنند به  اسلام  سيلي  خورده  است . در عش  آل  محمد(ص )، كفن مي پوشند و به  خيابان  مي ريزند. چه  اتفاقي  افتاده  است  اگر اين  را در تاريخ  بنويسند مي پرسند چه شد كه  شما كفن  پوشيديد چهارتا جوان  مثلا دو روز قبل  از شهادت  امام  سجاد(ع) كف  زدند يا سوت  زدند. ضمنا قابل  توجه  است  كه  در مورد سوت  و كف زدن ، هيچ  آيه اي ، روايتي ، اجماعي ، دليل عقلي  بر حرمت  وارد نشده  است . قهرا اين  قضيه  جز اصول  نيست . اما در جامعه اي  انسان  مظلوم كشته  شود، آنهائي  كه  كفن  پوشيدند پيدايشان  نشود آن  آقائي  كه  منبر مي رفت  و ابراز مي كرد كه  به اسلام  سيلي  خورده ، هيچ  احساس  نمي كند كه  به صورت  دين  سيلي  خورده  است . اين  ملاك  يك جامعه اي  است  كه  در آن  اصول  تضييع  شده  و فروع آباد گرديده  است . يعني  عالمي ، متفكري  در جامعه  حساسيتش  نسبت  به  اين  فروع باشد اما اصول  را توجه  نكند. مگر اصول  يك  جامعه  ديني چيست يقين  بدانيد امنيت  در جامعه  ديني  از اصول  است . از اصول  اجتماعي  دين  است . جامعه اي  كه  اين اصول  را زيرپا گذاشته  باشد، اين  جامعه ، جامعه  ديني  نيست  و در آن  تضييع  اصول  و تعمير فروع صورت  گرفته  است . تاكيد مي كنم  منظور از فروع، فروع دين  نيست . منظور اين  نيست  كه  فقط توحيد و نبوت  و معاد علائم  و نشانه هائي  است  كه  براي  ديني بودن  يك  جامعه  لازم  است . بنابراين ، اين  روايت  اول  در اهميت  و حرمت  خون  مسلمانان  و به طور كل  به  خون  هركسي  كه  در پناه  جامعه ديني  زندگي  مي كند، مي باشد.

از امام  باقر(ع) حديث  ديگري  را ذكر كنم ; قال  ابوجعفر (ع): قال  رسول الله (ص ): اول  مايحكم الله  يوم  القيامه الدما. اولين  چيزي  كه  خداوند در روز قيامت  آن  را مورد حكم  و ارزيابي  قرار مي دهد، مسئله  خون  است . هميشه  شنيده  بوديم  اولين  مسئله  كه  مورد پرسش  قرار مي گيرد، نماز است . ببينيد قبل  از نماز مسئله  خون  مطرح  شده  است . مگر ممكن  است  در جامعه اي  امنيت  وجود نداشته  باشد و نمازش  نماز باشد يعني  ما در كنار اين كه  به  مومنين  مي گوييم  نمازت  فراموش  نشود، بايد در اين  جامعه  امنيت  باشد. به  فرموده  اميرالمومنين  (لابد من  امير برا او فاجر) كه  اگر صالح  يا فاجر است ، هرچه  هست ، نيكوكار است  يا بدكار است ، عمل  خودش  را انجام  بدهد. آن  فسق  و فجورش  را بكند و اين  هم  برود نمازش  را بخواند. اما در جامعه اي  كه  امنيت  نباشد، مومن  و فاسق ، هردو با مشكل  مواجه  خواهند شد. لذا فرمايش  پيغمبر است : اول  ما يحكم الله  يوم القيامه  الدما.

اولين  چيزي  كه  خداوند در آن  قضاوت  مي كند، مسئله  خون  است . من  اين  را شنيده  بودم  اما مي گفتيم فقط خون  سيدالشهدا(ع) است . يعني  اولين  مسئله اي  كه  از او سوال  مي شود خون  پاك امام حسين (ع) است . به  وجهي  اين  مطلب  صحيح  است ، خداوند از اولين  خون  به ناحق ريخته  شده شروع مي كند، يك  يك  قضاوت  مي فرمايد تا آخرين  خون . آن وقت  است  كه  به  واجبات  و محرمات ديگر خواهد پرداخت . مي فرمايد: فيوقف  ابنا آدم ، دو پسر آدم  فرا خوانده  مي شوند. هابيل  و قابيل ، اولين  قضاوت  خداوند درباره  اولين  خوني  است  كه  ريخته  شده  است . خون  هابيل ، توسط قابيل ، فيفصل  بينهما. قول  فصل  را بين  اينها جاري  مي كند. ثم الذين  يلونهما من  اصحاب الدما. سپس  بعد از اين  تمام  صاحبان  خون ، يعني  همه  اوليا دم  با قاتلينشان  در قيامت  حاضر مي شوند. قاتل  و مقتول هردو در محضر الهي  قرار مي گيرند. «حتي  لايبق  منكم  احد» تا اين كه  هيچكس  باقي  نمي ماند. همه مي آيند در محضر الهي  قرار مي گيرند، قاتل  و مقتول  در موردشان  قضاوت  مي شود. ثم الناس  بعد ذلك  حق  يعطي المقتول  بقاتله  فيتشخب  في  دمه  بوجهه . سپس  بقيه  مردم  مي آيند و مقتول  خون  خود را به  صورتش  مي مالد و با صورت  خون آلود در محضر الهي  با حضور قاتل  حاضر مي شود. فيقول :هذا قتلني . مقتول  با صورت  خون آلود به  خدا عرض  مي كند: اين  فرد مرا كشت . فيقول : انت  قتلته  آيا تو او را كشته اي  آنجا الشاهد هوالحاكم  يعني  آنجا همان  كسي  كه  خودش  مسئله  را شاهد بوده  و عينا ديده  است ، قضاوت  مي كند. ديگر امكان  دروغگفتن  براي  كسي  نخواهد بود. بنابراين  از اين  حديث شريف  هم  اين  نكته  ارزنده  را دانستيم  كه  اولين  مسئله اي  كه  از ما در قيامت  مي پرسند، مسئله  امنيت  و خون  مردم  است ، كه  چگونه  با او در جامعه  برخورد شده  است .

از امام  صادق (ع) روايت  ديگري  بياموزيم  عن  ابي عبدالله (ع): لا يضال  المومن  في  فسحه من دينه  ما لم  يسل  دما حراما. همه  ما در گشودگي  و گشايش  و توسعه  در دينمان  خواهيم  بود تا اين كه  به خون  حرام  برخورد بكنيم . همه  امتيازهاي  ديني  براي  مومن  جاري  مي شود تا يك جا. خط قرمز براي دينداري  مسئله  ريختن  خون  حرام  است . حتي  ما لم  يسل  دما حراما. اگر مومني  خداي  ناكرده  خون به ناحقي  ريخت ، اين  ديگر جايي  است  كه  خداوند با او به  نحوه  ديگري  برخورد مي كند.

قال الصادق (ع) و لايوفق  قاتل المومن  متعمدا للتوبه. قاتل  مومن  اگر قتل  عمد كرده  باشد، موفق  به توبه  نمي شود. توبه كردن  توفيق  مي خواهد. فكر نكنيم  كه  هروقت  هركاري  كرديم  توفيق  توبه  هم پيدا مي كنيم  و اگر توفيق  هم  پيدا كرديم  خداوند هم  مي پذيرد. اين  از مواردي  است  كه  گفته  مي شود توفيق  توبه  هم  پيدا مي كنيم  و اگر توفيق  هم  پيدا كرديم  خداوند هم  مي پذيرد. اين  از مواردي  است  كه گفته  مي شود توفيق  توبه  هم  شامل  حال  فرد نمي شود.

امام  صادق (ع) مي فرمايد: لايدخل  الجنه سافك  الدم . كسي  كه  سفك  دما مي كند و خون مي ريزد، بهشت  بر او حرام  است  و داخل  بهشت  نمي شود، سه  نفر را امام  ذكر مي فرمايد كه  اينها رنگ بهشت  را نمي بينند. اول  قاتل  و خون ريزي  است . كسي  كه  خون  انساني  را به  ناحق  ريخته  است . دوم  كسي  كه  شرب  خمر مي كند، مشروبات  الكلي  مي نوشد، سوم  كسي  كه  نميمه گري  مي كند، سخن چيني  مي كند. كه  اين  هم  از جمله  موارد موكدي  است  كه  بسيار از آن  در لسان  دين  پرهيز داده شده  است . مواردي  كه  ذكر شد چند روايت  در مورد حرمت  خون  مسلمان  در جامعه  ديني  بود.

لازم  به  ذكر است  كه  مسئله  جنگ  با مواردي  كه  ذكر شد، متفاوت  است . اميرالمومنين (ع) مي فرمايد: الحرب  خدعه. كسي  كه  قصد جان  انسان  را كرده ، قطعا با او بايد مقابله  به مثل  كرد. تقابل  به مثل  تنها در ميدان  جنگ  جايز است . البته  اگر همان  فرد اسير شد، ديگر مسئله  عوض  خواهد شد.

ميدان  جنگ  حكم  استثنايي  دارد و با اين  مواردي  كه  ذكر شد متفاوت  است . حاصل  بيان  من  اين  است كه  يكي  از ملاكهاي  جامعه  ديني ، حرمت  جان  محترم  است .اميرالمومنين (ع) در نامه اي  به  مالك  اشتر نخعي  نكته  مهمي  را ذكر كرده اند كه  به نظرم  تناسبي  با اين  ايام  مي تواند داشته  باشد. اين  نامه  پنجاه  و سوم  نهج البلاغه  است  و حاوي  نكاتي  مي باشد كه بيانگر جاودانگي  اين  اسوه هاي  ديني  است . يك  بخش  از اين  نامه  در مورد نحوه  انتخاب  همكار براي حاكم  است . يعني  يك  فردي  كه  مي خواهد كشوري  را اداره  كند، استاني  را اداره  كند، نكاتي  را به  او تذكر مي دهند كه ; (خطاب  به  مالك  اشتر) اگر تو خواستي  جامعه اي  را اداره  بكني ، چه  كساني  را اختيار بكن  و چگونه  آنها را كنترل  بكن . يعني  آنها را به  حال  خودشان  رها نكن . به  اينها بازرس بگمار.

(در بيان  اميرالمومنين  به  اين  بازرسها عيون   چشمها  گفته  شده  است ). بازرسهاي  مخفي حكومتي  كه  دولت  ديني  مي فرستد، براي  كنترل  حكام  است ، نه  براي  اين كه  متوجه  مردم  باشند. توجه كنيد; بازرس  حكومت  علوي  اين  نيست  كه  چشم  باشد، مردم  را بپايد كه  پايشان  را چپ  و راست نگذارند. بازرس  علوي  متوجه  كارگزاران  دولت  علي (ع) است  كه  اينها خلاف  نكنند. صريحا مي گويد تو براي  كساني  كه  زير دستت  كار مي كنند يعني  ماموران  دولتي  بايد ناظر بگذاري . بازرس بگذاري  و يك  جا هست  كه  حضرت  شهادت  شرعي  را لازم  ندانسته  است . شايد كمتر به  اين  نكته توجه  كرده  باشيم . اگر هركسي  مرتكب  گناهي  شد، بايد حد شرعي  آن  مراعات  بشود كه  آوردن  دو شاهد عادل  در مواردي  و در بعضي  از گناهان  كه  شارع مايل  بوده  كمتر كشف  بشود، چهار شاهد عادل حتما بايد حضور يابند و شهادت  بدهند. (لازم  هم  نيست  به  اين  گناه ها در همچو شبي  اشاره  بكنيم ).

اما در بحث  حكومت  و مملكت داري  حضرت  مي فرمايند اينجا ديگر شهادت دادن  هم  به  شكلي  كه در بالا ذكر شد لازم  نيست . گزارش  بازرس  صالح  كفايت  مي كند. اصولا ما براي  اثبات  هر امري  اگر بخواهيم  بگوييم  فلان  گناهي  را مرتكب  شده ، بايد دو شاهد عادل  (در گناه  عادي ) و چهار شاهد عادل در بعضي  از گناهان  بياوريم  تا شهادت  بدهند. آن هم  شهادت  از نوع خاص ، يعني  شهادت  حين العمل بدهند. وگرنه  حد قذف  بر آنها جاري  مي كنند. اما در مورد ماموران  و كارگزاران  دولتي اميرالمومنين (ع) مي فرمايند: اكتفا مي كني  به  گزارش  بازرسانت ، اگر بازرس  صالح  تو گزارش  كرد اين  گناه  اتفاق  افتاده ، اكتفا مي كني  و بلافاصله  حد شرعي  را بر او جاري  مي كني . اگر برايت  احراز شد و بازرس  تو گزارش  كرد كه  ماموري  از تو خيانت  كرده  است  كارگزاري  از كارگزاران  دولتي  ديني خيانت  كرده  است ، چگونه  بايد با او برخورد كرد ثم انظر في  امور عمالك . در امور كارگزارانت بنگر. متوجه  باش ، حواست  را جمع  كن ، به  امان  خودشان  رهايشان  نكن . فاستعملهم  اختبارا. وقتي مي خواهي  كسي  را مسئول  كاري  بكني ، اول  او را آزمايش  كن . يكراست  وي  را نفرست  و بلافاصله پست  به  او بده . مدتي  او را آزمايش  كن  بكار گير. ولا تولهم  محاباتا و اثره. آنها را سرخود و با تقاضاي خودشان  به  كاري  نگمار. يعني  اين گونه  نباشد كه  فرد خودش  تقاضا كند مرا استاندار فلان  جا كن .

حضرت  مي گويند: وقتي  فردي  تقاضاي  مقامي  دارد، اين  قرينه  غالب  عدم  صلاحيت  است . تو بايد انتخاب  كني  نه  اين كه  به  تقاضاي  فرد باشد. و يكسره  و مطالعه نشده  كسي  را نصب  نكن . فانهما جماع من  شعب الجور و الخيانه. اين كه  كسي  را با تقاضاي  خودش  يا با عدم  مطالعه  به  مقامي  گماشتي  اين  از شعبه هاي  ستم  و خيانت  به  جامعه  است . لذا اگر كاري  را به  دست  فردي  سپردي ، بايد اين  قيود در او رعايت  شود. سپس  توضيحاتي  مي دهند كه  اينها را از خانواده هاي  محترم  انتخاب  كن ، سابقه  آنها را درنظر بگير، و نيز لاحقه شان ، تا به  اينجا مي رسند. ثم  تفقد اعمالهم . سپس  از اعمال  كارگزاران  دولتت بررسي  كن ، گزارش  بگير. وابعث  العيون  من  اهل الصدق  والوفا عليهم . بر آنها بازرساني  از اهل صدق  و وفا بگمار. يعني  بازرسان  صادقي  را نسبت  به  كارگزاران  خودت  بگمار. فان  تعاهدك  في السر لامورهم  حدوه لهم  علي  استعمال  الامانه والرفق  بالرعيه، تحفظ من  الاعمال  فان  احد منكم  بسط يده الي  خيانه اجتمعت  بها عليه  عندك  اخبار عيونك  به  اكتفيت  بذلك  شاهدا. اين  فرمايش  حضرت علي (ع) تكليف  بسياري  از مسائل  را براي  ما روشن  مي كند. مي فرمايد: اگر بازرسي  كردند اين ماموران  تو پنهاني . (نه  اين كه  كارت  نشان  بدهند كه  آمده ام  بازرسي ) و ببيند اينها به  دو مورد عمل مي كنند يا خير، يكي  امانت دار نيستند، يكي  رفق  با رعيت  نمي كنند. ببينند دغدغه  ما چيست ، دغدغه علي (ع) چه  بوده  است . مي گويد بايد بازرس  بگذاري  و ببيني  مامور دولتي  تو اين  دو كار را انجام مي دهد يا نه . اين  دو كار نيز اين  نيست  كه  آيا نمازش  را اول  وقتي  مي خواند يا نه ، آيا نماز شب مي خواند يا نه  در نماز جمعه  شركت  مي كند يا نه . حضرت  مي گويد: بازرست  را كه  فرستادي  ببين اولا امانت دار هست  يا نه ، ثانيا با مردم  مدارا مي كند يا نه . دو وظيفه  مامور دولتي  را صريحا مي گويد: «استعمال  الامانه والرفق  بالرعيه». با رعيت  مدارا مي كند يا نه . همين  بحثي  كه  ما داريم  فرياد مي زنيم وظيفه  دولت  ديني  مداراكردن  با مردم  است . مي گويد بازرس  بگذار ببين  مامور تو با مردم  مدارا مي كند يا نه  با مردم  نرم  رفتار مي كند يا مثل  «سبع  ضاري » با اينها برخورد مي كند. سبع  ضاري  يعني گرگ  درنده اي  كه  قصد دريدن  مردم  را دارد. مسئله  اصلي  اين  نيست  كه  تعهد دارد يا نه ، يا ميزان تشرعش  چقدر است . ببين  در اين  كاري  كه  به  او سپردي  امانت دار هست  يا نه . دو ملاك  اصلي كارگزار حكومت  علوي  يكي  امانت داري  و ديگري  مردم داري  است . حالا اگر كسي  اين  دو كار را انجام  نداد، در اينصورت  گزارش  داد بازرس  صادق  و باوفاي  تو كه  يكي  از كارگزاران  حكومت  تو، بسط يده  الي الخيانه. دستش  را به  خيانت  دراز كرده  است . يك  زماني  خيانت كردن  از يك  شهروند عادي  سرمي زند. يعني  اين كه  يك  آدمي  كه  مسئوليتي  در دولت  علي  ندارد و اين  فرد رفته  و گناهي مرتكب  شده  است . اين  يك  صورت  است . يكي  اين كه  فردي  كه  امين  علي  شمرده  شده  است ، و از

جانب  علي  مسئوليتي  به  او داده  شده  است ، اين  فرد برود و خيانت  در امانت  بكند، اين  قطعا عقابش  با آن  اولي  (شهروند عادي ) فرق  مي كند. اگر يك  فرد به  شكل  ساده  قتل  عمد بكند، يك  حالت  دارد. اما اگر كسي  كه  مامور حفظ جان  مردم  است ، قتل  عمد بكند، يقين  بدانيد اين  جزايش  با جزاي  اولي  يكي نخواهد بود. لذا حضرت  مي فرمايد كه  بسط يده  الي الخيانه، اجتمعت  بها عليه  عندك  اخبار عيونك ، اكتفيت  بذلك  شاهدا. اگر اين  بازرسان  شهادت  دادند و خبر دادند كه  خيانتي  در بين  كارگزاران  دولت تو حاصل  شده  است ، تو به  شهادت  آنها كفايت  كن . يعني  اينجا يك  شاهد خبر بدهد، اكتفا مي كند.

اينجا ديگر لازم  نيست  براي  اثبات  مطلب  بگوييم  كسي  اين  فرد را در حين  عمل  ديده  است  يا نديده است . اين  تنها موردي  است  كه  بحث  بينه  و شاهد استثنا مي خورد. يعني  در مورد كسي  كه  به عنوان امانت دار مردم  به عنوان  نگهبان  امنيت  مردم  جان  و ناموس  و آبروي  مردم  را به  دستش  سپردي  حالا آمد و خيانت  كرد. در اينصورت  گزارش  بازرس  تو كفايت  مي كند. اگر كسي  از مامورين  دولتي خيانت  كرد و بازرس  علوي  گزارش  داد، اميرالمومنين  موارد را مشخص  مي كند كه  با اين  فرد چگونه بايد برخورد كرد. مي فرمايد كه : فبسطت  عليه العقوبه في  بدنه . اين  فرد را حتما بايد با عقوبت  بدني  با او برخورد كني ، به  ميزاني  كه  خيانت  كرده  باشد. خيانت  اگر صرفا خيانت  در مال  باشد، نمي گويد مال را از او مي گيري  و بعد رهايش  مي كني . حتما بايد اين  فرد عقوبت  بدني  بشود. اگر بالاتر باشد، ديگر به  جاي  خود محفوظ است . و اخذته  بها اصاب  من  عملك . او را مي گيري  به  واسطه  عملي  كه  كرده  و از او نمي گذري . اينجا ديگر جاي  عفو نيست . ثم  نصبته  بمقام  المذله. او را در جامعه  ذليل  مي كني .كارگزاري  كه  خيانت  بكند، او را بايد در جامعه  ذليل  كني . اين  را علي (ع) به  مالك  مي گويد: بايد با او كاري  بكني  كه  در جامعه  امكان  سربلندكردن  نداشته  باشد. در جامعه  ذليل  بشود. و وسمته  بالخيانه يعني  او را به  خيانت  علامت گذاري  مي كني . يعني  اسمش  را اعلام  مي كني  كه  اين  كارگزار من  خيانت كرده  است . و سمته  بالخيانه. يعني  او را به  خيانت  داغ مي زني . در جامعه اي  كه  ما متهمي  را در دادگاه غيرعلني  محكوم  مي كنيم ، مي آييم  علنا اسمش  را در افواه  عمومي  منتشر مي كنيم . جرمش  را هم ذكرمي  كنيم  (همه  برخلاف  قانون ) آن  وقت  برخلافش  ماموري  را كه  به جاي  برقراري  امنيت  و نظم آدم  كشته … بگذريم ، ببينيد اگر اين  بحث  تضييع  اصول  و تعمير فروع را انسان  درنظر بگيرد و سپس مقايسه  را انجام  بدهد، آن وقت  متوجه  مي شود كه  چقدر به  علي  نزديك  است  و چقدر از علي  دور است . قلدته  عارالتهمه. طوق  بدنامي  را به  گردنش  مي اندازي . يعني  اين  ننگ  را دائما به  او

مي چسباني . اين  از جاهايي  است  كه  امام  اجازه  عفو و بخشش  نداده  است . يعني  علي  با همه  رحمتش اينجا كه  رسيده ، چند نكته  جدي  در مورد خيانت  عمال  دولتي  ذكر مي كند. اين  از جاهايي  است  كه احدي  حق  ندارد كسي  را ببخشد. اين  مواردي  را بايد به  مقام  مذلت  نشاند تا كسي  جرات  نكند چنين افعالي  را در جامعه  ديني  انجام  بدهد.

مدنظر داشتم  اگر چنين  شبهاي  مباركي  توفيق  حضور پيدا كردم ، مصيبت  مسلم بن  عقيل  بخوانم .مسلم  برادرزاده  علي (ع) است . (مسلم بن  عقيل  بن  ابيطالب ) اين  شخصيتهايي  كه  ما به  وجودشان افتخار مي كنيم ، كساني  هستند كه  ذره ذره  وجودشان  براي  ما درس  دارد. من  يك  صحنه  از زندگي مسلم بن  عقيل  را ذكر مي كنم  كه  بدانيم  هريك  از ما جا پاي  اينها مي گذاريم  يا خداي  ناكرده  جا پاي  دشمنانشان  مي گذاريم . اين  مطلبي  را كه  ذكر خواهم  كرد، هربار كه  در زندگي  مسلم  مي خواندم ، تكان مي خوردم  و هيچگاه  معناي  آن  را نمي فهميدم . امسال  احساس  كردم  معماي  اين  كار مسلم  را دقيق فهميدم . اين  مطلبي  را كه  مي خواهم  برايتان  نقل  كنم . علاوه  بر اين كه  روضه اي  است  در ذكر مصائب اهل  بيت (ع) يك  متن  معتبر تاريخي  است . يعني  من  وقتي  به  جمله اي  كه  مسلم  از پيامبر نقل  كرده  بود در صحنه اي  كه  حالا توضيح  آن  را خواهم  داد، به  منابع  مختلف  رجوع كردم . ديدم  مطلب  مستند است . و اين  يك  اصل  در انديشه  ديني  است . چرا ما اين  را فراموش  كرديم  مي دانيم  كه  مسلم  بن  عقيل فرستاده  حسين  بن  علي (ع)، در شهر كوفه  است . مسلم  پيش قراول  سپاه  حسين  است . امام حسين (ع) مسلم  را مي فرستد تا طبق  آن  نامه ها كه  كوفيان  نوشته اند، با آنها بيعت  بكند تا امام حسين  وارد كوفه بشوند. چون  امام  از مدينه  خارج  نشد مگر به  اين  دليل  كه  بيايد و دعوت  مردم  را اجابت  كند. اين  نكته را هم  ذكر كنم  كه  درس آموز است ; زماني  كه  يزيد به  خلافت  رسيد، به  فرماندار مدينه  نوشت  كه  تا اين  نامه  به دست  تو مي رسد، از سه  نفر بيعت  بگير. آنها بزرگان  مدينه  بودند، يكي  حسين  بن  علي  بود، يكي  پسر زبير بود و ديگر پسر عمر خليفه  دوم  بود. البته  عبدالله  بن  عباس  را هم  ذكر مي كنند. و اگر بيعت  نكردند، فاضرب  عنقهم ، گردنشان  را بزن . اين  را در تواريخ  ما نوشته اند. و وقتي  كه  فرماندار مدينه  مي آيد از سيدالشهدا بيعت  بگيرد، آنجا ذكر مي كند كه  من  شبانه  بيعت  نمي كنم . بيعت  بايد در روز باشد، فردا هم  با اهل  و عيال  از شهر خارج  مي شود، خروج  امام  حسين (ع) اين گونه  صورت مي گيرد و از بيعت  اجباري  فرار مي كند.

مسلم  را به  دنبال  اجابت  به  اين  نامه ها، به  كوفه  مي فرستد. بحث  كوفيان  را شنيده ام  كه  مكر مي كنند و زير قولشان  مي زنند و ناجوانمردي  مي كنند. يكي  از اصحاب  سيدالشهدا كه  تا آخر هم وفادار باقي  مي ماند، همان  هاني بن  عروه بود كه  مسلم  به  خانه  ايشان  مي رود. آنجا قراري  مي گذارند. بنا بوده  عبيدالله  بن  زياد براي  عيادت  شريك  به  منزل  اين  صحابه  سيدالشهدا (هاني ) بيايد. چون شريك  از بزرگان  شهر بوده  و عبيدالله  نيز تازه  به  حكومت  رسيده  است . اينها نقشه اي  كشيده  بودند كه  وقتي  عبيدالله  به  منزل  هاني  آمد، او را از بين  ببرند. نقشه  هم  اين  بود كه  وقتي  عبيدالله  وارد خانه شد، مسلم  پشت  پرده  قرار بگيرد و همان  هنگام  شريك  تقاضاي  آب  بكند. وقتي  شريك  گفت : به  من يك  ليوان  آب  بدهيد، مسلم  با شمشير بيايد و كار عبيدالله  را تمام  كند. عبيدالله  به  منزل  هاني  مي آيد. شريك  طبق  نقشه  صدا مي زند: اسقني  بشربه في الما. اين  رمزي  بود ميان  او و مسلم . مي بيند خبري نشد. دستي  به  سينه اش  مي كشد و با صداي  بلندتر طلب  آب  مي كند باز هم  از مسلم  خبري  نمي شود. با رسوم  كه  صدا مي كند، عبيدالله  ترديد مي كند و مي فهمد كه  گويا خبري  هست ، سراسيمه خداحافظي  مي كند و از خانه  بيرون  مي رود. شريك  فرياد مي زند كه  مسلم  چه  شد تو همه  چيز را برباد دادي  ما اين  همه  قول  و قرار گذاشتيم  تا عبيدالله  را به  سزاي  اعمال  ننگينش  برسانيم ، پس  چرا نيامدي  (قابل  توجه  است  كه  اگر عبيدالله  بن  زياد آنجا كشته  مي شد، قطعا فاجعه  كربلا به وقوع نمي پيوست . يعني  هيچ  ترديدي  نداريم  كه  مسير تاريخ  به  گونه  ديگري  پيش  مي رفت . البته  عبيدالله در آن  زمان  كاري  نكرده  بود اما اگر كسي  از آينده  خبر مي داشت  يا پيش بيني  مي كرد كه  چه  فجايعي  به دست  اين  ملعون  پليد اتفاق  مي افتاد، ترديد در كشتنش  نمي كرد). مسلم  يك  جمله  ذكر كرد: زماني  كه  شمشير را كشيدم  كه  حمله  بكنم ، به يادم  افتاد كه  پدرم  از رسول الله  اين  جمله  را نقل  كرد: الايمان  قيدالفتك   فتك  يعني  ترور  يعني  ايمان  به  ترور زنجير زده  است . يعني  ايمان  مانع  كشتن  پنهاني  است . وقتي  شمشير را كشيدم  كه  به  فرد ملعوني  مثل  عبيدالله حمله  بكنم ، يادم  آمد كه  پيامبر چنين  دستوري  داده  است . يعني  ايمان  به  تو اجازه  نداده  كسي  را پنهاني  و ناجوانمردانه  بكشي . مومن  اگر بخواهد كسي  را بكشد، آشكارا و جوانمردانه  مي كشد. شما كجا بيادتان  مي آيد علي (ع) فردي  را كه  واجب القتل  بوده  است  پنهاني  و شبانه  كشته  باشد كجا يادتان  مي آيد سيدالشهدا(ع) همچو كرده  باشد كجا به  يادتان  مي آيد پيغمبر(ص ) همچو كاري  كرده باشد با اين  روايت  شريفه  مي آموزيم  كه  نمي تواني  مومن  باشي  و پنهاني  و روباه صفتانه  ولو دشمن خدا را بكشي . عبيدالله  آن  شب  كشته  نشد، اما مسلم  يك  پيام  جاودانه  براي  ما باقي  گذاشت  كه  نمي تواني  مومن  باشي  و تروريست  باشي . اين  فتك  و قتل  حيله اي ، همين  است  كه  امروزه  نامش  را ترور مي گذارند. اگر كسي  مرتد است ، كسي  مهدورالدم  است ، كسي  محارب  است ، صريحا حكم  او اعلام  مي شود و حكم  به  مرحله  اجرا گذاشته  مي شود. اين كه  غيابا حكمي  صادر كنيم  و غيابا حكم  را اجرا كنيم ، در كجاي  دين  ما نوشته  شده  است  اين  برخلاف  تمام  مسلمات  ديني  ماست ، كدام  فقيه  چنين  فتوايي  مي تواند بدهد اين كه  اين  موارد را به  ساحت  دين  حنيف  ببنديم ، كلا و حاشا. اگر مي خواهيم  حكم  شرعي  رعايت  بكنيم ، حكم  محارب ، حكم  مرتد، همه  اينها بايد در دادگاه  صالحه ثابت  بشود و بعد حاكم  جامع الشرايط، قاضي  رسمي ، حكم  بدهد و علنا حكم  اجرا بشود. اين كه پنهاني  و دزدكي  برويم  حكمي  اجرا بكنيم ، اين  قطعا و بدون  هيچ  ترديدي  نشانه  خروج  از ايمان است . يك  باب  در وسائل الشيعه  در بحث  قتل  داريم . باب  ثبوت  الكفر والارتداد باستحلال قتل المومن  بغير حق . كسي  كه  خون  مسلماني  را به  ناحق  حلال  بشمرد اين  شخص  محكوم  به  كفر و ارتداد است . در اين  باب  روايت هاي  متعدد داريم  كه  اين  فرد محكوم  به  ارتداد است . اين  فرد محكوم به  كفر است . اگر بخواهيم  ضوابط ديني  را جاري  بكنيم ، اين  ديني  است  كه  به  ما عرضه  شده  است .

متاسفانه  مشكل  ما اين  است  كه  نه  سيماي  درستي  از تعاليم  دينمان  به  جامعه  ارائه  كرده ايم ، نه سيماي  صحيح  از فقهمان  به  جامعه  نشان  داده ايم . اينها ضوابط حقيقي  فقه  ماست . چگونه  ممكن است  كسي  برخلاف  اينها كاري  بكند و نام  خودش  را متدين  بگذارد اين  نكته  ديگري  بود كه  مي شد از جناب  مسلم بن  عقيل  و اهل  بيت  عليهم السلام  درس  گرفت . و اين  روايت  «الايمان  قيدالفتك » غير از مسلم بن  عقيل  در كافي  از امام  صادق (ع) هم  روايت  شده  است . در منابع  اهل  سنت  مستقل  از مسلم هم  نقل  شده  است . يعني  اين  نكته  را كه  شيعه  علوي بودن  شيعه  علي بودن ، شيعه  اهل  بيت بودن  ميسر است  اما شرايطي  دارد، از جمله  اين كه  اهل  ترور و فتك  و آدمكشي  نيست . آيا مسلم  اينقدر نمي فهميد كه  اگر عبيدالله  را به  درك  واصل  كرده  بود، مثلا قتلهاي  بعدي  اتفاق  نمي افتاد شبيه  همين  مورد ديگري  نيز هست ، همين كه  وقتي  علي (ع) وارد مسجد كوفه  شد در همچو شبي ، ابن  ملجم  خوابيده  بود. نزديك  سحر حضرت  او را بيدار كرد. همينجا ممكن  است  براي  ما سوال  پيش  آيد كه  چرا اميرالمومنين (ع) ابن  ملجم  را به  درك  واصل  نكرد مگر نه  اين كه  او خبر داشت  به  علم  غيب  كه  فردا ابن  ملجم  با او چه  خواهد كرد آخر قصاص  قبل  از جنايت  كه  نمي توان  كرد اين كه  هيچ  فردي  را قبل  از اين كه  جنايتي  مرتكب  شود، نمي توان  محكوم  كرد، قطعا شامل  اين قضيه  هم  مي شود. در مجموع در حد توان  همه  ادله  را مراجعه  كردم ، اين  نحوه  عمل  و اين  كار (ترور، قتل  پنهاني ، فتك ) كاملا خلاف  شرع است  و هرچقدر فكر كردم  كه  مجوزي  شرعي  برايش  بيابم ، در اين  ديني  كه  من  مي شناسم ، اين  فقهي  كه  من  مي شناسم  مجوز فتك  و ترور و آدمكشي  يافت نمي شود. نه تنها يافت  نمي شود، بلكه  درست  دليل  برخلافش  نيز موجود است . خداوندا به  ما بصيرت  در امر دين  عنايت  فرما. والسلام


[۱] سخنراني  در مراسم  شب  ۱۹ رمضان  (۱۳۷۷/۱۰/۱۶)، تهران ; روزنامه  كار و كارگر، ۱۷ اسفند ۱۳۷۷.