پرسش: با توجه به اینکه گوهر و حقیقت همه ادیان آسمانی- فارغ از انحرافات عارض شده بر آنها- سه محور توحید، معاد و نبوت است و از سوی دیگر در آیات قرآن هیچگاه با واژه «ادیان» مواجه نمی شویم و تنها صورت مفرد این واژه بکار رفته است و قرآن به صراحت می فرماید: قُولُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْنا وَ ما أُنْزِلَ إِلى إِبْراهيمَ وَ إِسْماعيلَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطِ وَ ما أُوتِيَ مُوسى وَ عيسى وَ ما أُوتِيَ النَّبِيُّونَ مِنْ رَبِّهِمْ لا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ (بقره-۱۳۶) و نیز برخی دلایل دیگر آیا میتوان گفت که قرآن از مخاطبان خود ایمان به همین سه محور را خواسته است؟ بویژه آنکه برخی محققین معتقدند مقصود از اسلام در آیه ذیل و نظایر آن معنای لغوی آن است نه معنای اصطلاحی-یعنی دین اسلام-: إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ وَ مَا اخْتَلَفَ الَّذينَ أُوتُوا الْكِتابَ إِلاَّ مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْياً بَيْنَهُمْ وَ مَنْ يَكْفُرْ بِآياتِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ سَريعُ الْحِسابِ (آل عمران- ۱۹). (توجه: إِذْ قالَ لَهُ رَبُّهُ أَسْلِمْ قالَ أَسْلَمْتُ لِرَبِّ الْعالَمينَ (بقره-۱۳۱)قيلَ لَهَا ادْخُلِي الصَّرْحَ فَلَمَّا رَأَتْهُ حَسِبَتْهُ لُجَّةً وَ كَشَفَتْ عَنْ ساقَيْها قالَ إِنَّهُ صَرْحٌ مُمَرَّدٌ مِنْ قَواريرَ قالَتْ رَبِّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسي وَ أَسْلَمْتُ مَعَ سُلَيْمانَ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمينَ (نمل-۴۴)
با تکیه بر مطالب فوق الذکر سوال مهمتر اینست که آیا اگر یک یهودی یا یک مسیحی به این سه محور حقیقتا ایمان داشته باشد ولی طبق شریعت دین اسلام عمل نکند می توان گفت که ایمان او راستین نیست؟ اگر جواب مثبت است چرا قرآن آنها را همچنان مومن می داند اِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ الَّذينَ هادُوا وَ الصَّابِئُونَ وَ النَّصارى مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ (مائده-۶۹) . اگر جواب منفی است پس حکم ارتداد آیا با این آیات تناقض ندارد؟
پاسخ:
دین الهی واحد و نخستین مؤمن به آن ابراهیم خلیل الرحمن (ع) بود و او بود که پیروان این دین را مسلمان نامید.
سوره‌ی حج آیه ی ۷۸
مِّلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْرَاهِيمَ ۚ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمِينَ مِن قَبْلُ
از آیین پدرتان ابراهیم پیروی کنید؛ خداوند شما را از گذشته «مسلمان» نامید
در آیه‌ی ۱۳۲ سوره‌ی بقره وصیت دو پیامبر الهی به فرزندانشان درباره مسلمانی آمده است
وَوَصَّىٰ بِهَا إِبْرَاهِيمُ بَنِيهِ وَيَعْقُوبُ يَا بَنِيَّ إِنَّ اللَّـهَ اصْطَفَىٰ لَكُمُ الدِّينَ فَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنتُم مُّسْلِمُونَ
ابراهیم و یعقوب (در واپسین لحظات عمر) فرزندان خود را به این آیین وصیت کردند «فرزندان من! خداوند این آیین پاک را برای شما برگزیده است؛ و شما، جز به آیین اسلام از دنیا نروید»
شرط مسلمانی سه چیز است: ایمان به خدای واحد، ایمان به قیامت، و عمل صالح. این اصول سه گانه در آیات متعدد از جمله آیه‌ی ۶۹ سوره‌ی مائده تصریح شده است.
إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالصَّابِئُونَ وَالنَّصَارَىٰ مَنْ آمَنَ بِاللَّـهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ
آنها که ایمان آورده‌اند، و یهود و صابئان و مسیحیان، هرگاه به خداوند یگانه و روز جزا، ایمان بیاورند، و عمل صالح انجام دهند، نه ترسی بر آنهاست، و نه غمگین خواهند شد.
این گونه آیات از محکمات آیات قران کریم هستند و هرگز نسخ نشده اند. عمل صالح از طریق ایمان به نبوت صورت می گیرد. بسیاری از اعمال صالح با عقل بشری قابل شناسائی است . بخش مهمی از آن نیز در تعایم همه‌ی انبیاء ابراهیمی مشترک است، بخش کوچکی از آن نیز اختصاص به تعالیم پیامبر خاتم (ص) دارد. هر کس به میزانی که به این سه اصل باور دارد و عامل است رستگار است. خدا به ایمان و عمل می نگرد نه به عناوین و اسماء.
دین کامل اسلام محمدی است، اما اسلام عیسوی و اسلام موسوی و اسلام ابراهیمی هر یک برای زمان خود سرآمد بوده اند و تا قیامت نیز برای مؤمنانشان مایه‌ی رستگاری است، البته به میزان اشتراکشان با دین اکمل (اسلام محمدی).
ارتداد قرآنی هیچ مجازات دنیوی ندارد و داوری اخروی هم درباره‌ی مرتد با خداوند احکم الحاکمین است. بیشک افرادی که علیرغم اطلاع از حقانیت پیامبر خاتم (ص) رسالت او را کتمان و تکذیب کرده اند با مردم عادی بی اطلاع (جاهل قاصر) تفاوت دارند و جاهلان مقصر یا عالمان کتمان کننده‌ی حق سرنوشت بسیار دشواری در پیش خواهند داشت . در مورد ارتداد در رساله نقد مجازات مرتد و سابّ النبی از زاویه ادله قرانی و روایی مفصلا بحث کرده ام . مراجعه فرمایید
موفق باشید
محسن کدیور
