محمد نوذری :اول مهرماه اینجا و آنجا شنیده شد كه دكتر محسن كدیور، حسن یوسفی اشكوری و تقی آزاد ارمكی به خارج از كشور مهاجرت كرده‌اند. از آنجا كه نهاد علم در ایران این روزها روزگار سختی را می‌گذراند و همگان به شنیدن خبرهای بد درباره آن عادت كرده‌اند، خبر مهاجرت روشنفكران دینی هم زود همه‌گیر شد. در این میان كدیور پیش از این طعم بی‌مهری دولت مهرورز را هم چشیده بود و انتظار می‌رفت در رفتن از بقیه مشتاق‌تر باشد. اما در مكاتباتی كه با او داشتیم معلوم شد او برای دوره‌ای تدریس راهی دانشگاه ویرجینیا شده است. او از اواسط شهریورماه به عنوان استاد مدعو گروه مطالعات دینی دانشگاه ویرجینیای آمریكا كار خود را آغاز كرده است تا در كنار سیدحسین نصر (استاد ثابت كرسی اسلام‌شناسی دانشگاه جورج واشنگتن) و عبدالكریم سروش (استاد مدعو جورج تاون) مثلثی از نامدارترین اساتید ایرانی مطالعات اسلامی در آمریكا بسازد. اگر دو ضلع اول به ترتیب با نگاهی سنت‌گرایانه و نوگرایانه به سنت اسلامی می‌نگرند، كدیور حامل نگاهی فقهی و احیاگرانه است.
دانشگاه ویرجینیا در سال ۱۸۱۹ توسط توماس جفرسون تاسیس شده است. در این دانشگاه، علوم اسلامی (از جمله فلسفه و كلام اسلامی) زیرمجموعه گروه مطالعات دینی است و در بین گروه‌های مطالعات دینی دانشگاه‌های غربی، یكی از معتبرترین گروه‌هاست. در این گروه قوی‌ترین دین‌شناسان مسیحی، یهودی، مسلمان، بودایی و هندو عضویت دارند. كدیور در این دانشگاه، به مدت یك سال تحصیلی و در حوزه فلسفه سیاسی اسلام و فلسفه ابن‌سینا و فارابی تدریس خواهد كرد. این دومین فرصت مطالعاتی كدیور است. وی پیش از این در سال ۲۰۰۲ دو نیم‌سال تحصیلی میهمان برنامه فقه اسلامی دانشكده حقوق دانشگاه هاروارد بود. خود دكتر كدیور در این‌باره تمایلی به گفت‌وگو ندارد و آن را به زمانی دیگر وعده می‌دهد اما درباره خبر مهاجرتش می‌گوید: «من به دعوت رسمی دانشگاه ویرجینیا برای تدریس یك ساله در گروه مطالعات دینی آن به آمریكا عزیمت كردم. این دعوت ابتدا در اوایل سال ۸۶ و برای سال تحصیلی گذشته همزمان با حذف من از دانشگاه تربیت مدرس ایران صورت گرفت. اما به دلایلی كه بیانش مجالی دیگر می‌طلبد، خروج موقت از «آزادترین كشور جهان» برای یك سفر كاملا آكادمیك در زمان مقرر میسر نشد و درسی كه در پاییز گذشته به نام این بنده اعلام شده بود لغو شد. با تجدید دعوت برای سال تحصیلی جاری الان مشغول تدریس هستم؛ تدریسی كه در كشور خودم از آن محروم شده بودم. حوزه تدریس من علوم اسلامی است و به شكل مشخص در نیم‌سال اول یكی «اسلام و حقوق بشر» و دیگری «بازخوانی متون ابن‌سینا در فلسفه سیاسی» تدریس می‌کنم “ .كدیور كه سال گذشته از تدریس در دانشگاه تربیت مدرس محروم شده درباره وضعیت فعلی خود در آموزش عالی ایران می‌گوید: «دغدغه‌هایم در زمینه وضعیت اسفبار آموزش عالی در ایران همراه با جمعی از اساتید شناخته شده دانشگاه‌های ایران در قالب بیانیه‌ای اخیرا منتشر شد. برخی در ایران سودای علم ندارند و معلمان دگراندیش را به لطایف الحیل پَرپَر می‌كنند. نه سن من اقتضای بازنشستگی دارد نه در پرونده دانشگاهی من خللی بوده است كه بهانه كنار زدن من را محقق كند. تحت فشار فزاینده سیاسی امنیتی در قالب انتقالی به ظاهر خودخواسته به انجمن حكمت رفتم رسما عضو هیات علمی آن موسسه هستم و در سال گذشته پنج پژوهش فلسفی بنیادی را به پایان بردم.”
محسن كدیور از چهره‌های برجسته روشنفكری دینی محسوب می‌شود كه همواره سعی كرده در بحث‌های رایج حوزه روشنفكری دینی نگاهی قرآنی و فقهی داشته باشد. اغلب گفته شده او در كنار عبدالكریم سروش كه نگاهی برون‌دینی به مقوله دین داشته، نگاه درون‌دینی خود را حفظ كرده است. از جمله دغدغه‌های اصلی او باید به بررسی نسبت دین و حقوق بشر اشاره كرد. در سال‌های اخیر او به جز شركت در بحث‌های دینی در حوزه عمومی، به بازخوانی میراث فكری اسلام سیاسی هم پرداخت كه حاصل آن انتشار كتاب «سیاست‌نامه خراسانی» بود. این كتاب از راه تصحیح انتقادی و گردآوری قطعات سیاسی، و پاره‌های مختلف میراث رهبر دینی نهضت مشروطه منظومه‌ای مدون از آرای ملامحمدكاظم خراسانی، صاحب كفایه، ارائه می‌كرد. آخرین حضور مهم او در حوزه عمومی ایران سخنرانی در پانل «انقلاب مشروطه و مفهوم قانون» همایش سالگرد مشروطه بود كه در آن درباره تلقی رهبران دینی مشروطه از مفهوم قانون سخن گفت و در آنجا بود كه از فقیهان اصولی‌ای چون آخوند خراسانی در مقام فیلسوفان سیاسی عصر مشروطه دفاع كرد. حضور او به خصوص در كنار سیدجواد طباطبایی كه نظراتی مشابه او اما با زبانی دیگر دارد توجه بسیاری را به خود جلب كرد.
به هر حال كدیور در حالی دو ترم آینده را در دانشگاه ویرجینیا به سر خواهد برد كه برخی از آثار او مجوز انتشار و بازچاپ گرفته‌اند. دكتر كدیور به طعنه می‌گوید: «كتاب «حق الناس»ام پس از یك سال و نیم بالاخره با اعمال «سنت حسنه» سانسور اجازه انتشار گرفت و همین ماه در تهران منتشر شده است.» انتشار چاپ هفتم نظریه‌های دولت در فقه شیعه، و چاپ پنجم حكومت ولایی با اصلاحات بخشی ازكارهای مهرماه وی است. و خبر آخر اینكه نخستین كتاب كدیور به زبان انگلیسی مراحل نهایی تدوین را می‌گذراند و سال آینده منتشر خواهد شد.
ریشه در این خاك است، روزنامه کارگزاران، شماره ۶۲۲ ، ۵ آبان ۱۳۸۷
———————————
تدريس در دانشگاه ويرجينيا، مهر ۱۳۸۷
