یادداشت

در سنت ایمانی بهار عبادت ماه رمضان است. نزول نخستین آیات کلام خدا بر قلب پیامبر در این ماه رخ داده است. قلبمان را غبارزدایی کرده و جانمان را آماده حضور در ضیافت سالانه خداوند می‌کنیم. ماه رمضان ماه آشتی با خداوند، گفت‌وگو با او، بهترین فرصت برای آدم شدن و پیدا کردن خودمان است. روزه از اسباب ترقی به سوی خداوند است. هر کسی به اندازه ظرفیت و همت خود روزه می‌گیرد: روزه عوامانه، روزه خواص، و روزه سالکان. امسال قِران سعدین است، تلاقی نوروز و ایام قدر.

سید ابراهیم نبوی از دوستان بامرام دوره آرمان‌خواهی و مبارزه دانشجویی بود. علیرغم خلق آثار ارزشمند هنری و سیاسی، زندگیش به سختی می‌گذشت، اما هرگز حاضر نشد قلمش را بفروشد. به این «شرافت قلم» باید سر تعظیم فرود آورد. این لکه ننگ از دامان جمهوری اسلامی پاک شدنی نیست که نویسنده هنرمند، ایران‌دوست و چیره‌دستی همانند داور زیر رنجی که به او تحمیل شد، شکست، دق کرد، و جان خود را گرفت. هم‌چنان که اعدام، حصر، حبس، و سانسور سیاستی شکست‌خورده است، خودکشی هم یقینا راه حل هیچ مشکلی نیست.

چهار کتابی که اخیرا از سوی نشر اندیشه‌های نو در آلمان منتشر شده بود هم‌زمان با ۲۹ آذر پانزدهمین سالگرد درگذشت استاد منتظری برای استفاده مجانی هموطنان عرضه می‌شود. حکمت‌ستیزی و بی‌اخلاقی: مجموعه آثار آقا علی مدرّس (کار مجمع عالی حکمت اسلامی) در بوته‌ی نقد. مجموعه استیضاح خبرگان و رهبران جمهوری اسلامی (۱۳۷۰-۱۳۶۱)، دفتر اول: نورافشانی بر تاریک‌خانه‌ی‌ خبرگان: نظارت در نطفه خفه‌شده و فاجعه‌ی جداکردن مرجعیت از رهبری! دفتر دوم: دوران معاضدت و معاونت: مناسبات خمینی و منتظری (تا شهریور ۱۳۶۵)، حق‌الناس: اسلام نواندیش و حقوق بشر (ویرایش دوم).

اگر کمک‌های بی‌قید و شرط آمریکا به‌اسرائیل، اسرائیل را «نیروی نیابتی» نمی‌کند، چرا کمک‌های ایران به مبارزان فلسطینی و لبنانی، آنها را «نیروی نیابتی» بکند؟! یک بام و دو هوا. حمایت از مظلومیت فلسطین و مبارزه با صهیونیسم هرگز به‌معنای درستی شیوه مواجهه جمهوری اسلامی با شهروندانش نیست. این دو امر از یک‌دیگر جداست. حکومتی که به‌شهروندان خود «ظلم» کرده باشد، اخلاقا نمی‌تواند برای رفع ظلم در سطح بین‌المللی اقدام کند. چراغی که خانه رواست، مسجد حرام است. از عرش آرمان‌های بلندپروازانه «امت‌گرایی» به فرش واقع‌گرایی «ملت‌سامانی» پائین بیایید.

پروفسور روی پرویز متحده مورخ آمریکایی ایرانی‌الاصل، ایران‌شناس، و اسلام‌پژوه، دلش در شرق اسلامی خصوصا ایران می‌تپید و برای آگاه کردن خواننده غربی می‌نوشت. مهمترین کتابش «ردای پیامبر: دین و سیاست در ایران» (۱۹۸۵) به بسیاری زبانها از جمله عربی ترجمه شده، اما تا کنون به فارسی ترجمه نشده است! آخرین اثر منتشر شده متحده کتاب «زير سايۀ پيامبر: مقالاتی در تاريخ اسلام» (۲۰۲۳) است. ای کاش صاحب همتی این کتاب مهم را به فارسی ترجمه کند. درگذشت پروفسور متحده از مفاخر ایران بر بازماندگان، شاگردان و دوستانش تسلیت باد.

چهار عید بزرگ ما ایرانیان مسلمان شیعه: نوروز، فطر، قربان و غدیر خم. در هجدهم ذیحجه سال دهم هجری رسول خدا محمد مصطفی (ص) سمت و سوی اسلام بعد از خود را تعیین، و ولایت علی مرتضی (ع) را به مسلمانان اعلام کرد. معنای «مولی» در حدیث متواتر پیامبر دوست و ناصر نیست، ولیّ و سرپرست است. غدیر خم بسیار بزرگتر از جانشینی سیاسی پیامبر (ص) است. چند جریان در دوران معاصر به نماد اصیل غدیر خم جفا کرده اند: ولایی ها، اسلام انقلابی، اسلام قرآنی، و روشنفکری دینی تجدیدنظرطلب.

هم‌چنان استبداد دینی، عدم جدایی نهاد دین از دولت، ولایت سیاسی فقیه در همه اقسامش، ناکارآمدی مدیران ارشد، و فساد نهادینه را از موانع رشد و تعالی ایران و جمهوری اسلامی را اصلاح‌ناپذیر می‌دانم. در عین خدا قوت به فعالان سیاسی، روند نزولی رو به صفر پرداختن من به امور سیاسی روزمره به روال سال گذشته ادامه می‌یابد. می‌خواهم باقیمانده عمرم را متمرکز در امور علمی و دانشگاهی کنم. مصاحبه با رسانه‌های فارسی‌زبان و رسانه‌های بین‌المللی در امور سیاسی روزمره، حضور در شبکه‌های اجتماعی و سخنرانی‌‌های فارسی کاهش خواهد یافت.

در سنت ایمانی بهار عبادت ماه رمضان است. قلبمان را غبارزدایی کرده و جانمان را آماده حضور در ضیافت سالانه خداوند می‌کنیم. روزه از اسباب ترقی به سوی خداوند است. هر کسی به اندازه ظرفیت و همت خود روزه می‌گیرد، یکی به روزه عوامانه اکتفا می‌کند. یکی به مراتبی از روزه خواص صعود می‌کند و هر سال پله ای بالاتر می‌رود، و یکی هم به روزه سالکان تقرب پیدا می‌کند. ماه رمضان بهترین فرصت برای آدم شدن و پیدا کردن خودمان است. ماه رمضان ماه آشتی با خداوند است.

در آستانه چهلمین روز درگذشت پدرم. روایت اول: روایت صوتی تصویری علیرضا کدیور از پدربزرگش: وفای بی‌همتا، بر اساس آرشیو عکس‌های شخصی و خانوادگی، نمایش داده‌شده در مراسم ترحیم تهران. روایت دوم: روایت منظوم نورالدّین میرفخرایی: با قلم و دفتر و کتاب و کتابت / شد سپری جمله صبح و شام کدیور. عاشقی و مهر بود مشی منوچهر/ خواجه خبر داد از دوام کدیور. با لب خندان به سوی خالق خود رفت / شاد خداوند از ابتسام کدیور. خواهی اگر حال آن نماد نجابت / گویم رضوان بوَد مقام کدیور.

از جانب سرکار مادرم، خود و دیگر اعضای خانواده وظیفه می دانم از کلیه شخصیتهای فکری، دینی، اجتماعی، مدنی و سیاسی، آشنایان و دوستانی که در مراسم تشییع و تدفین مرحوم پدرم منوچهر کدیور در شیراز و مجالس ترحیم در شهرهای شیراز، فسا و تهران شرکت کردند، یا با ارسال پیام تسلیت کتبی و شفاهی خصوصی یا انتشار پیام تسلیت در شبکه های اجتماعی و گاه مطبوعات بر این بنده و دیگر اعضای خانواده منت گذاشتند صمیمانه تشکر کنم. خداوند رفتگان همگی را رحمت کند.

پدرم منوچهر کدیور دار فانی را وداع گفت، و به سرای باقی شتافت. با عزت و شرافت زیست و با سکینه و طمأنینه به محضر حق شتافت. او معلم من در سه ارزش بنیادین خردورزی، دینداری و آزادگی بود. در هر دو زندان قبل و بعد از انقلاب بزرگترین پشتیبان پسرش بود. به زادگاهش فسا و کشورش عشق می ورزید. نُه کتاب از او به یادگار مانده است، از جمله خاطراتش «از روزگار گذشته حکایت»، در دو جلد. خدایش رحمت کند و در کنف مغفرت و رضوان خود مأوایش دهد.

نمی‌توان با برچسبِ ناچسبِ «تکفیرگری» اذهان را از «نقد ساختاری» منحرف کرد. عبدالکریم سروش حتی بر اساس موازین فقه سنتی قابل تکفیر نیست، و هرگز تکفیر هم نشده است. وی – که در تخریب منتقدانش شهره است – تا کنون چهار دور به‌ ‌کدیور افترای تکفیر خود را زده است. مطابق مستندات گاه‌شمار، کدیور به‌دعاوی وی در سه دور قبلی به‌طور مستدل و محترمانه پاسخ داده است. در دور چهارم – که منشأ آن نامشخص است – سروش «سقوط اخلاقی» خود را به‌نمایش گذاشته است. «وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَامًا»

در روز هجدهم ذیحجه سال دهم هجری رسول خدا محمد مصطفی (ص) سمت و سوی اسلام بعد از خود را تعیین کرد، و ولایت علی مرتضی (ع) را به مسلمانان اعلام کرد. معنای مولی در عبارت پیامبر دوست و ناصر نیست، ولیّ و سرپرست است. غدیر خم بسیار بزرگتر از جانشینی سیاسی پیامبر (ص) است. چند جریان در دوران معاصر به غدیر خم ضربه زده اند: ولایی ها، اسلام انقلابی، اسلام قرآنی، و روشنفکری دینی تجدیدنظر طلب. عید سعید غدیر خم بر محبان اهل بیت پیامبر مبارک باد.

اگر خفقان و سانسور مانع از نشر کاغذی آثار قابل در ایران شده‌است، در زبان انگلیسی لوُید ریجن پژوهشگر دانشگاه گلاسکو به معرفی قابل همت گماشته است. در کتاب «حجاب: دیدگاههای سه حوزوی مدرن ایرانی» دیدگاههای مرتضی مطهری (وجوب حجاب)، احمد قابل (استحباب حجاب)، و محسن کدیور (وابستگی حجاب به مقتضیات زمان و مکان) بررسی شده‌است. در تک نگاری «احمد قابل و تفکر اسلامی معاصر: شریعت عقلانی در ایران قرن بیست و یکم» ریجن وی را به عنوان یکی از چهره های جسور نواندیشی دینی در ایران معرفی کرده‌است.

عید رمضان آمد و ماه رمضان رفت / صد شکر که این آمد و صد حیف که آن رفت. عید بر عاشقان مبارک باد! / عاشقان! عیدتان مبارک باد. عید آمد به کفْ نشان وصال / عاشقان! این نشان مبارک باد. امکان رؤیت هلال ماه رمضان بر اساس محاسبات معتبر علمی در یکی از مناطق کره‌ زمین با چشم غیر مسلح برای دیگر‌ مناطق معتبر است. امروز جمعه ۱ اردیبهشت ۱۴۰۲، ۲۱ آوریل ۲۰۲۳، اول شوال ۱۴۴۴ عید سعید فطر است. فطریه خود را مستقیما به فقرا/ مراکز خیریه بپردازیم.

دکتر رضا یوسفیان آزاده‌ آزادی خواه، عبد صالح خداوند و پزشک متخصص ارتوپد در سن ۵۵ سالگی جان به جان آفرین تسلیم کرد. در زندگی کوتاه خود سه انتخاب بزرگ کرد: دفاع از میهن در نوجوانی و هشت سال اسارت؛ مشی اصلاح‌طلبی سیاسی در دوران نمایندگی شورای شهر و دوره ششم مجلس شورا؛ امضای نامه تاریخی اردیبهشت ۱۳۸۱ به مقام رهبری: «تسلیم اراده ملت شوید و تا دیر نشده جام زهر را بنوشید. با مردم آشتی کنید.» یوسفیان و دیگر امضاکنندگان این نامه رد صلاحیت شدند! حق با یوسفیان است.

دو روز بعد از انتشار این مصاحبه «ولایت فقیه یعنی چه؟» (۱۸ فروردین ۱۴۰۲) لایو اینستاگرامی کدیور برای دومین بار مسدود شد. (نوبت اول: بهار ۱۴۰۰) اگر فرض کنیم که سپاه سایبری مطالب این صفحه را برای نظام جمهوری اسلامی مضر تشخیص داده باشد، طبیعی است که به هر قیمتی برای خاموش کردن این صدای منتقد اقدام کند. در دی ۱۳۹۸ برای همیشه و اردیبهشت ۱۴۰۱ به مدت ۵۲ روز صفحه اینستاگرام کدیور مسدود شد. این دسیسه هم پشت سر گذاشته خواهدشد، ان‌شاءالله. عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد.

دکتر محمد برقعی جامعه شناسی که سالها در محروم‌ترین و دورافتاده ترین نقاط استان سیستان و بلوچستان خدمت کرده بود. نویسنده کتابهای «نظری به بلوچستان» (۱۳۵۳)، «چادرنشینان دامدار ایل ترکاشوند» (۱۳۵۶)، «سکولاریزم، از نظر تا عمل» (۱۳۸۱) و از تدوین کنندگان کتاب «من و خاندان پهلوی» (۱۳۷۰) بود. به دلیل مواضع انتقادی پس از انقلاب مجبور به تبعید خودخواسته از ایران شد. فعال سیاسی جمهوری خواه با گرایش ملی مذهبی بود. نقدش به جمهوری اسلامی منصفانه و نجیبانه بود. صوفی اهل معنی و نواندیش دینی محسوب می شد.

ایران مهیای تحولی بنیادین‌ است، که خطوط اصلی‌‌اش را جنبش پاک «زن، زندگی، آزادی» ترسیم می‌کند. این سه کلمه بذرهای آینده‌ای روشن‌ پیراسته از ظلم، فقر، تحقیر و تبعیض است. ۱. برگزاری همه‌پرسی آزاد و سالم در مورد ضرورت تغییر یا تدوین قانون اساسی جدید. ۲. در صورت پاسخ مثبت مردم، تشکیل مجلس مؤسسان مرکب از نمایندگان واقعی ملت از طریق انتخاباتی آزاد و منصفانه. ۳. همه‌پرسی درباره متن مصوب آن مجلس به منظور استقرار نظامی مبتنی بر حاکمیت قانون و مطابق باموازین حقوق انسانی و برخاسته از اراده مردم.