دسته بندی

حکومت ولایی

مقدمه

یادداشت چاپ پنجم و خلاصه اى از يادداشت چاپ چهارم

يادداشت چاپ پنجم يادداشت چاپ چهارم بسم الله الرحمن الرحيم يادداشت چاپ پنجم كتاب حكومت ولائى كه ده سال از نگارش اش مى گذرد در چارچوب فقه سنتى و بنا بر مبانى كلامى و اصولى رايج در حوزه هاى علميه نگارش يافته است و تحليل انتقادى نظريه رسمى بر اساس ضوابط رايج مذهبى است. نگارنده در مجموعه «انديشه سياسى در اسلام» كوشيده است تا از نقد بنائى (نقد در چارچوب و بنا بر انديشه سنتى) به نقد مبنائى (نقد چارچوبها و مبانى) تجاوز نكند. آنچه از مبانى كلامى يا اصولى…
kadivarad33
۱۳۷۷/۰۹/۰۱
حکومت ولایی حکومت ولایی

حکومت ولایی

"ولايت‌" يكي‌ از مفاهيم‌ اساسي‌ مرحله‌ دوم‌ سير تط‌ور انديشه‌ سياسي‌ شيعه‌ در عصر غيبت‌ است‌ كه‌ پس‌ از استقرار جمهوري‌ اسلامي‌ در ايران‌ دوباره‌ مط‌رح‌ شده‌ و به‌ شكل‌ رو به‌ تزايدي‌ توسعه‌ يافت‌.“ولايت‌” يكي‌ از اركان‌ چهارگانه‌ نظ‌ريه‌ رسمي‌ “ولايت‌ انتصابي‌ مط‌لقه‌ فقيه‌” و سه‌ نظريه‌ ديگر مبتني‌ بر مشروعيت‌ الهي‌ بلاواسط‌ه‌ رباني‌ سالاري‌ است‌.ولايت‌ نوعي‌ رابطه‌ بين‌ زمامدار و مردم‌ است‌.حكومتي‌ كه‌ رابطه‌ خود با مردم‌ را براساس‌ ولايت‌ پايه‌گذاري‌ كرده‌ “حكومت‌ ولايي‌” ناميده‌ مي‌شود.كتاب‌ “حكومت‌ ولايي‌” عهده‌دار تشريح‌، تبيين‌ و توضيح‌ ابعاد مختلف‌ تصوري‌ و تصديقي‌…
kadivarad33
۱۳۷۷/۰۹/۰۱
مقدمه

پيشگفتار

رندان تشنه لب را آبى نمى دهد كس گويى ولى شناسان رفتند از اين ولايت (5) پيشگفتار بسم الله الرحمن الرحيم الحمد لله رب العالمين و صلى اللَّه على خاتم انبيائه محمد و آله الاطهار مراد از ولايت چيست؟ در قرآن و سنت ولايت به چه معنايى استعمال شده است؟ متكلمان، مفسران وبه ويژه فقيهان از ولايت چه معنايى اراده كرده اند؟ به چه حكومتى حكومت ولايى اطلاق مى شود؟ وجه تمايز حكومت ولايى با ديگر حكومتها چيست؟ آيا مراد از ولايت در ولايت فقيه و حكومت ولايى همان ولايت…
kadivarad33
۱۳۷۷/۰۹/۰۱
مقدمه

ديباچه

ديباچه انديشه سياسى در اسلام از ديدگاه شيعه به دو دوران كاملاً متمايز تقسيم مى شود. دوران اول، دوران حضور معصوم در جامعه است و دوران دوم، دوران غيبت معصوم از جامعه. ملاك تمايز اين دو دوران، حضور و غيبت اجتماعى انسان ويژه اى است با سه صفت ممتاز: علم لدنّى، عصمت و نصّ خاص دالّ بر نبوت يا امامت وى از جانب خداوند. واضح است كه حضور چنين انسانى در جامعه با عدم حضورش تفاوت جوهرى دارد. دوران اول سه قرن و نيم، يعنى از آغاز بعثت (13 سال…
kadivarad33
۱۳۷۷/۰۹/۰۱
بخش اوّل : مبادى تصورى ولايت

بخش اوّل: مبادى تصورى ولايت – مقدمه

    بخش اوّل مبادى تصورى ولايت     مقدّمه   مراد از مبادى تصورى، مفاهيمى است كه در بحث ولايت نقش اساسى بازى كنند، و تلقى صحيح ولايت در گرو فهم درست آنهاست، تا آنجا كه گاهى با تصور صحيح اين مفاهيم از استدلال و اقامه برهان بى نياز خواهيم شد.(17) متأسفانه در بحث ولايت فقيه، همت فقيهان بيشتر مصروف ارائه دليل و اثبات نظريه و تعيين حدود اختيارات آن شده و كمتر به مبادى تصورى اين نظريه پرداخته اند. به هرحال بخش مبادى تصورى ولايت به عنوان مهمترين…
kadivarad33
۱۳۷۷/۰۹/۰۱
بخش اوّل : مبادى تصورى ولايت

فصل اول: معنای لغوی ولایت

فصل اول   معناى لغوى ولايت   پيش از بحث از معناى اصطلاحى ولايت در نظريه ولايت فقيه و حكومت ولايى، مى بايد به معناى لغوى ولايت بپردازيم و مشخص كنيم، اين واژه معناى واحد يا معانى متعددى دارد؟ آيا اين معانى متعدد مشترك لفظى هستند يا همگى تعابير مختلف از معانى واحدى هستند (مشترك معنوى)؟ آيا در اين بحث عالمان لغت همداستانند يا نه؟ 1. ولايت از ريشه «و - ل - ى» مشتق شده است. مشتقات اين ماده در عربى و فارسى كه مورد استعمال فراوان است عبارتند…
kadivarad33
۱۳۷۷/۰۹/۰۱
بخش اوّل : مبادى تصورى ولايت

فصل دوم‏: ولايت عرفانى

فصل دوم‏   ولايت عرفانى   در سه علم عرفان، فقه و كلام از ولايت بحث مى شود. معناى اصطلاحى ولايت در اين سه علم مى بايد مورد بحث تطبيقى قرار گيرد. بحث تشريحى از سه معناى اصطلاحى ولايت عرفانى، ولايت كلامى و ولايت فقهى، مقدمه لازم بحث ولايت از ديدگاه قرآن و روايات خواهد بود. عنايت به ابعاد مختلف ولايت در حوزه هاى ياد شده ما را در فهم صحيح و دقيق مراد از ولايت در ولايت فقيه و حكومت ولايى يارى كرده، از بازى با الفاظ، مغالطات زبانى…
kadivarad33
۱۳۷۷/۰۹/۰۱
بخش اوّل : مبادى تصورى ولايت

فصل سوم‏: ولايت كلامى‏

    فصل سوم‏   ولايت كلامى‏   در حكومت ولايى و ولايت فقيه، آيا مراد از ولايت، ولايت كلامى است؟ يعنى ولايت به همان معنا كه در علم كلام در مورد معصومين بكار مى‏رود و از اصول مذهب است؟ در پاسخ به اين سؤال چاره‏اى جز بحث از ولايت كلامى نداريم. 1. ولايت اهل بيت پيامبر عليهم‏السلام به معناى محبت و مودت ايشان، يكى از تعاليم اسلامى است. به حكم صريح قرآن، مسلمانان موظفند «مودت فى القربى» را رعايت كنند.(54) اگرچه در بعضى مصاديق اهل بيت بين شيعه و…
kadivarad33
۱۳۷۷/۰۹/۰۱
بخش اوّل : مبادى تصورى ولايت

فصل چهارم‏: ولايت فقهى‏

فصل چهارم‏   ولايت فقهى‏   1. ولايت از ديرباز در فقه مطرح بوده وقدمتى به قدمت فقه دارد. ولايت شرعى يكى از «فروع فقهى» است، نه از اصول اعتقادى يا از اركان تشيع. 2. مباحث فقهى در عامترين تقسيم به عبادات و معاملات تقسيم مى‏شوند. ولايت يكى از «معاملات» (بالمعنى الاعم) است، نه از عبادات. معاملات نيز در كلى‏ترين تقسيم به عقود، ايقاعات و احكام تقسيم مى‏شوند.(80) عقد انشاء مبتنى بر رضايت طرفين است از قبيل بيع و نكاح. ايقاع، انشاء يك جانبه است و به رضايت طرف مقابل…
kadivarad33
۱۳۷۷/۰۹/۰۱
بخش اوّل : مبادى تصورى ولايت

فصل پنجم: ولايت در قرآن

فصل پنجم ولايت در قرآن النبىُّ اَوْلى بالمؤمنينَ مِنْ اَنفُسِهِمْ احزاب / 6 قرآن كريم سنگ اول بناى تفكر و معارف اسلامى است. در علوم اسلامى، ناسازگارى هر مسئله و انديشه اى با مبانى قرآنى، آن مسئله و انديشه را بى اعتبار مى كند. در سنت عترت طاهره عليهما السلام «لزوم عرضه بر قرآن» به عنوان قاعده عمومى اعتبار روايات مطرح شده است.(109) قاعده «لزوم عرضه بر قرآن» در حوزه روايات و احاديث منحصر نمى شود. اين قاعده ملاك اعتبار تمامى مسائل علوم و معارف اسلامى است. آنچه با مبانى…
kadivarad33
۱۳۷۷/۰۹/۰۱
بخش اوّل : مبادى تصورى ولايت

فصل ششم: ولايت در سنت

فصل ششم ولايت در سنت امام باقر عليه السلام: «ولم يناد بشى ء كمانودى بالولاية» اصول كافى مراد از سنت، قول، فعل و تقرير معصوم عليه السلام است. پس از قرآن كريم، سنت پيامبر صلى الله عليه وآله و اهل بيت عليهما السلام، بزرگترين منبع انديشه اسلامى است. قرآن كريم، تعليم كتاب(220) و تبيين آيات الهى(221) را از وظايف پيامبر صلى الله عليه وآله برشمرده است، و مسلمانان را موظف به اطاعت از رسول اكرم صلى الله عليه وآله(222) و رعايت اوامر و نواهى نبوى(223) كرده است. از آنجا كه…
kadivarad33
۱۳۷۷/۰۹/۰۱
بخش اوّل : مبادى تصورى ولايت

فصل هفتم: ولايت شرعى فقيه

فصل هفتم   ولايت شرعى فقيه (276)   «ولايت فقيه» را نخستين بار فقيهان استعمال كرده اند و طبيعى است كه مراد از ولايت در ولايت فقيه را مى بايد از ايشان پرسيد و ابعاد مختلف ولايت در ولايت فقيه را مى بايد در كتب فقهى و استعمالات فقها شناخت.   1. مضمون ولايت فقيه (بدون استعمال اصطلاح خاصّى) در قلمرو امور حسبيه، قضاوت، فتوا، اجراى احكام جزايى و كيفرى و آخرين مرتبه امر به معروف و نهى از منكر، اقامه برخى عبادات جمعى از قبيل نماز جمعه و عيدين،…
kadivarad33
۱۳۷۷/۰۹/۰۱
بخش اوّل : مبادى تصورى ولايت

فصل هشتم: ولايت و جواز تصرّف

فصل هشتم ولايت و جواز تصرّف 1. يكى از سؤالات اصلى در نظريه هاى دولت مبتنى بر مشروعيت الهى بلاواسطه، سؤال از رابطه حاكم دينى و مردم است. قائلين به حكومت ولايى، پاسخ اين سؤال را «ولايت» مى دانند. حاكم دينى بر مردم ولايت دارد. مراد از اين ولايت، ولايت شرعى است. حوزه اين ولايت شرعى، امور عمومى است. در حوزه امور عمومى فقيه متصدى تدبير، اولى به تصرف و سيطره و امارت است. مردم اگرچه در مسائل خصوصى و شخصى خود رشيدند، اما در حوزه امور عمومى فاقد اهليت…
kadivarad33
۱۳۷۷/۰۹/۰۱
بخش اوّل : مبادى تصورى ولايت

فصل نهم‏: نظارت فقيه‏

  فصل نهم‏   نظارت فقيه‏   1. سومين نحوه رابطه حاكم دينى با مردم «نظارت فقيه» است. در اين نظريه نظارت عاليه فقيه بر تقنين و اجرا جانشين ولايت تدبيرى فقيه شده است. مختصات نظريه نظارت فقيه به شرح ذيل است: اول. اداره جامعه، تدبير امور عمومى، حكومت و سياست، امرى توقيفى، تعبدى و تأسيسى نيست، بلكه امرى عقلايى است و تجربه بشرى در ارتقاى آن نقش اساسى ايفا مى‏كند. لذا برنامه‏ريزى، تدبير امور مختلف مردم و اداره جامعه به عهده متخصصان و كارشناسان است نه فقها. دوم. در…
kadivarad33
۱۳۷۷/۰۹/۰۱
بخش اوّل : مبادى تصورى ولايت

فصل دهم: وكالت از مردم

فصل دهم   وكالت از مردم   «ولايت بر مردم» مهمترين نحوه رابطه حاكم دينى و مردم بر مبناى «مشروعيت الهى بلاواسطه» است. جهت فهم دقيق تر معناى ولايت، از باب «تعرف الاشياء باضدادها» مى بايد آن را با ديگر انحاء رابطه حاكم دينى و مردم بر مبناى «مشروعيت الهى مردمى» مقايسه كرد. در اين مقايسه بسيارى از زواياى پنهان و از نظر دورمانده «حكومت ولايى» هويدا مى شود. رابطه حاكم دينى و مردم در كليه نظريه هاى مبتنى بر مشروعيت الهى مردمى(385) «وكالت» است. يعنى زمامدار دينى وكيل مردم…
kadivarad33
۱۳۷۷/۰۹/۰۱
بخش اوّل : مبادى تصورى ولايت

فصل يازدهم: تاريخچه ولايت در عصر جمهورى اسلامى

فصل يازدهم تاريخچه ولايت در عصر جمهورى اسلامى از جمله مباحثى كه در فهم معناى ولايت و درك حدود و ثغور تصورى و ابعاد جغرافيايى مفهومىِ آن تأثير جدى دارد، مطالعه نحوه و زمان ورود ولايت به فضاى عمومى جامعه است. ولايت و حكومت ولايى از چه زمانى در تاريخ سياسى معاصر ايران مطرح شده است؟ نظام سلطنتى چه ويژگيهايى داشت و تفاوتهاى اساسى حكومت ولايى با حكومت سلطنتى چه بوده است؟ آيا ولايت فقيه از اهداف و اصول نهضت اسلامى و سپس انقلاب اسلامى ايران بوده است؟ آيا امام…
kadivarad33
۱۳۷۷/۰۹/۰۱
بخش اوّل : مبادى تصورى ولايت

فصل دوازدهم: ولايت و جمهوريت

  فصل دوازدهم   ولايت و جمهوريت   درك ابعاد نظرىِ نسبت ولايت و جمهوريت در گرو پاسخگويى به سؤالات ذيل است: ضوابط و ذاتيات حكومت جمهورى چيست؟ حكومت ولايى با حكومت جمهورى چه نسبتى دارد؟ آيا ولايت فقيه با جمهورى اسلامى سازگار است؟ چگونه و از چه طرقى مى توان حكومت ولايى را با جمهورى اسلامى جمع كرد؟ راه حلهاى مختلف جمع ولايت فقيه و جمهورى اسلامى با هم چه نسبتى دارند؟ 1. مختصات حكومت جمهورى حضرت امام خمينى قدس سره در معرفى جمهورى اسلامى چندين بار به اين…
kadivarad33
۱۳۷۷/۰۹/۰۱
بخش دوّم : مبانى تصديقى ولايت

بخش دوّم: مبانى تصديقى ولايت – مقدّمه

بخش دوّم مبانى تصديقى ولايت مقدّمه پس از آشنايى با مبادى تصورى، معنى، مفهوم و مراد از ولايت و حكومت ولايى اكنون نوبت به بررسى مبانى تصديقى ولايت و حكومت ولايى مى رسد. مقصود از مبانى تصديقى، ادله، براهين و مستندات است. سؤال اصلى اين بحث چنين است: ادله ولايت فقيه چيست؟ چه براهينى بر ولايت فقيه اقامه شده است؟ ولايت فقيه بر چه مستنداتى استوار است؟ در اين بخش تمامى ادله اقامه شده بر ولايت فقيه در چهار دسته تنظيم شده است: دسته اول از ادله را «ادله روايى»…
kadivarad33
۱۳۷۷/۰۹/۰۱
بخش دوّم : مبانى تصديقى ولايت

فصل سيزدهم: بررسى بداهت و ضرورت عقلى ولايت فقيه

فصل سيزدهم بررسى بداهت و ضرورت عقلى ولايت فقيه معلومات يقينى از دو حال خارج نيست، يا بديهى و ضرورى است يعنى نيازمند كسب و نظر و فكر نمى باشد مانند كل بزرگتر از جزء است، اجتماع نقيضين محال است، يك، نصف دو است، خورشيد نورانى است و...، يا اينكه نظرى است يعنى تصديق نيازمند كسب، نظر، فكر، استدلال و دليل است مانند خدا يكى است، بشر نيازمند پيامبر است، هدايت انسان بعد از پيامبر متوقف بر پيروى از امام معصوم است، روز جزا در پيش است، خداوند عادل است،…
kadivarad33
۱۳۷۷/۰۹/۰۱
بخش دوّم : مبانى تصديقى ولايت

فصل چهاردهم: بررسى ضرورت شرعى ولايت فقيه

فصل چهاردهم بررسى ضرورت شرعى ولايت فقيه مسائل دينى اعم از اعتقادى، اخلاقى و فقهى به دو قسم ضرورى و غيرضرورى تقسيم مى شوند. مسائل ضرورى(559) در تحقق اسلام موضوعيت دارند، به اين معنا كه بالضرورة جزء دين حساب مى شوند، و پذيرش دين معادل با پذيرش آنهاست به نحوى كه بين توحيد و نبوت و اين گونه مسائل ملازمه برقرار است و ممكن نيست از توحيد و نبوت منفك شوند. به عبارت ديگر، مراد از ضرورى دين حكمى است كه بعد از ثبوت دين، ثبوت آن حكم و از…
kadivarad33
۱۳۷۷/۰۹/۰۱
بخش دوّم : مبانى تصديقى ولايت

فصل پانزدهم: ولايت فقيه، اعتقادات، و اصول مذهب

فصل پانزدهم ولايت فقيه، اعتقادات، و اصول مذهب آيا ولايت فقيه از اركان مذهب اماميه است؟ آيا ولايت فقيه از اصول اعتقادى تشيع يا حداقل از مسائل اعتقادى شيعه است يا از فروع فقهى شمرده مى شود. تا ده سال پيش ولايت فقيه از فروع فقهى شمرده مى شد، اما در دهه اخير دو قول متفاوت با رأى اتفاقى گذشته ابراز شده است. قول اوّل، ولايت فقيه را از مسائل كلامى معرفى مى كند؛ به اين معنا كه چون بر خداوند از باب حكمت و لطف واجب است كه براى…
kadivarad33
۱۳۷۷/۰۹/۰۱
بخش دوّم : مبانى تصديقى ولايت

فصل شانزدهم: اصل عدم ولايت

فصل شانزدهم اصل عدم ولايت يكى از مباحث مقدماتى - قبل از پرداختن به ادلّه ولايت فقيه - بحث اصل عدم ولايت است. در مباحث فقهى، قبل از ارائه ادلّه، مفاد اصل و قاعده در مسئله مورد بررسى قرار مى گيرد. فايده تأسيس اصل اين است كه در مواردى كه در تحقق ولايت شك داشته باشيم، به اصل تمسك مى شود. موارد مخالفِ اصل، دليل مى خواهد. ديگر موارد، تحت اصل باقى مى مانند. به لحاظ فقهى اصل، عدم ولايت است، يعنى قاعده بر اين است كه هيچ كس بر…
kadivarad33
۱۳۷۷/۰۹/۰۱
بخش دوّم : مبانى تصديقى ولايت

فصل هفدهم‏: ادله ولايت فقيه در روايات منقول از پيامبر صلى الله عليه وآله

فصل هفدهم‏ ادله ولايت فقيه در روايات منقول از پيامبر صلى الله عليه وآله فقيهان مهمترين مستند ولايت فقيه را روايات پيامبر صلى الله عليه وآله و اهل بيت عليهما السلام يافته اند. نخستين فقيهى كه ادله روايى ولايت فقيه را گردآورى كرد، ملااحمد نراقى (ره) (م 1245 ه . ق) است،(587) هر چند اين فقيه محترم به بحث از دلالت و سند اين روايات نپرداخت. پس از وى ديگر فقيهان بويژه شاگرد نامدارش، شيخ اعظم انصارى(ره) به ژرف انديشى و تأمل در ابعاد مختلف اين روايات پرداختند.(588) در طول…
kadivarad33
۱۳۷۷/۰۹/۰۱
بخش دوّم : مبانى تصديقى ولايت

فصل هجدهم: ادلّه ولايت فقيه در روايات منقول از اميرالمؤمنين عليه السلام و امام حسين عليه السلام

فصل هجدهم ادلّه ولايت فقيه در روايات منقول از اميرالمؤمنين عليه السلام و امام حسين عليه السلام از مجموعه روايات منقول از اميرالمؤمنين على بن ابيطالب عليه السلام مجموعاً به سه روايت در بحث ولايت فقيه بر مردم استناد شده است: يكى «العلماء حكام على الناس»، ديگرى «مجارى الامور و الاحكام على ايدى العلماء». كه ما آنرا در ضمن روايات منقول از امام حسين عليه السلام تحليل خواهيم كرد. روايات «اللهم ارحم خلفائى» را اميرالمؤمنين عليه السلام از رسول اكرم صلى الله عليه وآله روايت كرده اند كه در ضمن…
kadivarad33
۱۳۷۷/۰۹/۰۱
بخش دوّم : مبانى تصديقى ولايت

فصل نوزدهم: ادلّه ولايت فقيه در روايات منقول از امام صادق عليه السلام و امام كاظم عليه السلام

فصل نوزدهم ادلّه ولايت فقيه در روايات منقول از امام صادق عليه السلام و امام كاظم عليه السلام روايات منقول از باقر العلوم عليه السلام و صادق آل محمّد عليه السلام يعنى صادقين عليهما السلام، به لحاظ كثرت، بيشترين حجم روايات فقهى ما را تشكيل مى دهد. مستند اكثر قريب به اتفاق احكام شرعى فقه شيعه، روايات دو امام همام عليهما السلام است. نقش امام جعفر صادق عليه السلام در كيان مذهب و بويژه فقه شيعه به حدّى است كه مذهب ما را شيعه جعفرى و فقه ما را فقه…
kadivarad33
۱۳۷۷/۰۹/۰۱