آراء فقهی

احکام حجاب

مباحث حجاب

«تحلیل انتقادی» احکام دینی پوشش بانوان: پوشش موی سر از رسوم زنان اشرافی ایران باستان، روم شرقی و احکام شریعت یهود است که وارد فرهنگ اسلامی شده و توسط صحابه پیامبر تلقی به قبول شده است. در قرآن نصی دال بر وجوب پوشش صورت و موی زنان وجود ندارد. دلیل معتبری از پیامبر درباره لزوم پوشش موی زنان خارج از نماز نداریم. روایات معتبر شیعی اقدم درباره حجاب به نیمه قرن دوم می‌رسد، که دلالتی بر حکم دائمی ندارند. پوشیدن روسری همانند زدن نقاب و برقع واجب یا مستحب نیست.

احکام خانواده

ازدواج موقت

ازدواج موقت الزاما باید همانند ازدواج دائم ثبت شود. هر نوع ازدواج دائم و موقت مرد متأهل می باید با اجازه کتبی همسر وی صورت گیرد. در صحت ازدواج دختر بالغ رشیده اذن پدر شرط نیست. اما اطلاع حداقل یکی از والدین هر دو طرف از ازدواج منجر به روابط جنسی بویژه در نخستین ازدواج لازم است. این اطلاع شرط صحت ازدواج نیست و حکمی مستقل و احتیاطی است. قرآن کریم از از روابط پنهانی جنسی به شدت نهی کرده است. عده ازدواج موقت دو طُهر است.

روابط جنسی

روابط جنسی با جنس موافق

حرمت شرعی ارتباط جنسی با جنس موافق از مسلمات دینی است (حکم تکلیفی). همجنسگرایی چه بیماری باشد، چه امر طبیعی، قابل مجازات نیست (حکم وضعی). افراد همجنسگرا مطابق قانون در اموری که اخلاق عمومی را نقض نکند با دیگران برابرند. جنسیت فرد از امور شخصی است، و احدی بدون رضایت وی حق تغییر آن را ندارد. هرکس تا زمانی که خود را مسلمان می داند، شهادتین را بر زبان جاری کرده و به برخی از تعالیم دینی عمل می کند مسلمان است. ارتکاب فعل حرام باعث ابطال مسلمانی نیست.

روابط جنسی

خودارضائی

خودارضائی یا استمناء توسط فقهای کلیه مذاهب سنی و شیعه حرام و موجب تعزیر دانسته شده است. در عدم مطلوبیت خودارضائی فی الجمله بحثی نیست. خودارضایی اگر صرفا با خیال و بدون کمک هرگونه تماس اعضا و اشیاء با آلت جنسی صورت بگیرد مکروه است. اما استمناء مرد با کمک تماس اعضای بدن یا اشیاء با آلت جنسی حرام است. ازدواج ولو ازدواج موقت راه حل دین و مذهب ماست. تعالیم اسلام متمایل به تسهیل کامل ازدواج است، نه تحلیل خودارضایی از طریق ضرورتهای مشکوک.

نوشیدنی‌ها

مشروبات الکلی

نوشیدن مشروب الکلی حتی اگر به حد مستی نرسد، ولو یک قطره! حرام است. عباداتی از قبیل نماز و روزه و حج در حال مستی مقبول نیست. شرب خمر از گناهانی است که در ادله‌ی معتبر پرهیز موکد از آن از مومنان خواسته شده است. اجتناب از مشروبات الکلی از علائم عملی مسلمانی است. قرآن کریم علیرغم اذعان به وجود برخی منافع در شراب گناه آنرا بزرگتر از منافع آن اعلام کرده است.. مسلمان مجاز نیست در مجلسی که در آن مشروب الکلی نوشیده می شود شرکت کند.

خوردنی‌ها

حیوانات دریایی

اصل اولی در هر آنچه قابل خوردن باشد حلیت و جواز خوردن است. اصالة الحلیة و اصالة الاباحة در مورد آبزیان هم جاری است. حرمت دلیل می خواهد، حلیت و اباحه مطابق اصل اولی است. ماهی و دیگر آبزیان تنها در صورتی گوشتشان حلال است که زنده از آب صید شده باشند. مسئله‌ی حرمت ماهی بی فلس اولا از منفردات تشیع است، ثانیا از آغاز بین فقهای شیعه مورد اختلاف بوده است. خوردن مردار حیوان دریایی همانند دیگر حیوانات خشکی حرام است. ماهی های بی فلس مکروه هستند.

خوردنی‌ها

میزان خوردنی‌های حلال

خوردن چیزهایی که طبع نوع انسان از آن تنفر دارد، اشیاء نجس، آنچه در راه غیر خدا ذبح شده باشد، اشیا‌ء مضرّ به بدن، و از حیوانات خشکی زی یا هوازی فی الجمله گوشت حیوانات و پرندگان درنده و مردار خوار، خزندگان و حشرات حرام هستند. اینکه اطعمه و اشربه ای توسط پیامبر تحریم شده باشد منتفی نیست. این تحریمهای نبوی به محرمات وحی الهی اضافه می شود. خوردن گوشت در اسلام مباح است، اما به مقدار کم. شکم را گورستان حیوانات کردن کراهت دارد. گیاه‌خواری شرعا رجحان بیشتری دارد.

خوردنی‌ها

ذبیحه‌ و گوشت حلال

گوشت گوسفند، گاو، مرغ و دیگر حیواناتی که امکان تذکیه دارند موجود در بازار مسیحیان و یهودیان محکوم به حلیت است، و مسلمانان مجازند از آنها تناول کنند. واضح است که اولی استفاده از ذبیحه‌ی شرعی مسلمانان است. حلال بودن طعام و ذبیحه ی اهل کتاب معنایش این است که آنچه ایشان مطابق شریعت خود حلال و مشروع می دانند برای مسلمانان حلال است. در خصوص گوشت قرمز (گوسفند و گاو)، در صورت فراهم بودن ذبیحه مسلمانان بدون عسر و حرج، احتیاط مؤکد اولویت در استفاده از ذبیحه مسلمانان است.

احکام خانواده

روابط دختر و پسر

پاسخ به پرسشهای دکتر حسن محدثی جامعه شناس: «ازدواج موقت» با اصلاحاتی می تواند راه چاره ارضای غریزه جنسی باشد. مرد متأهل مجاز به ازدواج موقت نیست. در ازدواج موقت و دائم مهریه لازم و رکن عقد نیست، بلکه مستحب است. ازدواج دائم و موقت نباید پنهانی صورت گیرد و اطلاع خانواده دختر و پسر لازم است. خلوت کردن دختر و پسر یعنی روابط به شکل پنهانی حرام است. داشتن دوست دختر و پسر مجاز است اما اگر بخواهند خلوت کنند شرعا منوط به عقد ازدواج دائم یا موقت است.

احکام نماز

نماز مسافر

مسافر کسی است که حداقل مسیر یک روز معتدل (رفت و برگشت) در حدود ۱۰ ساعت با احتساب استراحت راه بپیماید. مسیر یک روز با وسیله نقلیه عمومی متعارف در زمان ما در جاده ای معتدل با سرعت متوسط حدود ۸۰۰ کیلومتر است. بین دو ملاک زمانی پنج ساعت و ملاک مکانی ۴۰۰ کیلومتر هرکدام زودتر محقق شد فرد مسافر است. در سفر هوایی هشت ساعت سفر (حداقل چهار ساعت رفت) و مسافت طی شده توسط هواپیمای مسافربری (معادل ۳۲۰۰ کیلومتر) ملاک است، نه مسافت اتوبوس یا شتر در زمین.

احکام نماز

نماز قضا

اگرچه خواندن نماز قضا فوریت ندارد و به شرطی که منجر به مسامحه در ادای تکلیف و سستی در عبادت نشود، فرد تا آخر عمر فرصت دارد؛ اما از آنجا که نخواندن نماز قضا در نخستین فرصت و انباشته شدن آنها غالبا منجر به انجام «صورت بی سیرت نماز» (و نوعی اسقاط تکلیف شکلی) می شود، پسندیده است که انسان نگذارد تعداد زیادی نماز قضا بر ذمه او باقی بماند. قضای نماز، روزه‌و حج میت به ویژه با اخذ اجرت (عبادات استیجاری) محل اشکال است. 

مقدمات نماز

وقت نماز

أوقات نماز در کتاب و سنت مطابق مناطق معتدل تعیین شده است. در مناطقی که شش ماه سال شب و شش ماه سال روز است، و مناطقی که در برخی فصول سال شب بسیار کوتاه و روز بسیار بلند دارند از جمله مناطق بالای مدار ۴۳ درجه، أوقات نماز مشابه ساعات یکی از شهرهای مناطق معتدل (مثلا مکه) در همان روز تعیین می شود، ولو در شهر مورد بحث در مورد نماز صبح یا مغرب به ترتیب آفتاب چند ساعت قبل طلوع کرده باشد یا چند ساعت بعد غروب کند.

احکام نماز

برخی احکام نماز

افضل اقامه‌نمازهای پنج‌گانه در پنج وقت است وقتی که عذری در کار نباشد، اما جمع بین ظهر و عصر، و مغرب و عشا بدون عذر در حضَر جایز است. اوْلی قرار دادن دستها بر رانها در زمان قیام نماز است، البته با بستن دستها نماز باطل نمی شود. شیعیان مجاز نیستند در نمازهایشان بعد از قرائت حمد آمین بگویند و اگر عالمانه وعامدانه کلمه ای به قصد جزئیت به نمازشان اضافه کنند نمازشان باطل می شود. از مجموعه ادله بیش از استحباب جهر در برخی نمازها بدست نمی آید.

روزه

برخی احکام روزه

امکان رؤیت هلال ماه رمضان بر اساس محاسبات معتبر علمی در یکی از مناطق کره‌ی زمین با چشم غیرمسلح، رؤیت هلال ماه با چشم غیرمسلح در هر نقطه‌ی کره زمین برای همه‌ی مناطق خالی از قوت نیست. به میزان پرهیز از محرمات و رعایت موازین اخلاقی و پاس داشتن حق الناس و حق الله مرتبه روزه باطنی بالاتر می رود. سالکان طریق حق به روزه ظاهری اکتفا نمی کنند ودر ارتقای مراتب روزه باطنی کوشا هستند.

خوردنی‌ها

گوشت خوک

خوردن گوشت خوک حرام است. حرمت آن لزوما به دلیل بروز بیماریهای شناخته شده نیست. ممنوعیت تناول گوشت خوک از تعالیم مسلم قرآن، از امور اتفاقی بین مسلمین و از جمله ضروریات عملی اسلام است. در صورتی که پودر چربی حیوانی از خوک باشد ترکیبات غذایی را حرام می کند. هرگونه استفاده‌ی خوراکی از خوک حرام است. خوردن ژلاتین که در آن از اجزای بدن خوک استفاده شده است حرام است. هرگونه تجارت با محرماتی از قبیل خوک حرام و معامله باطل محسوب می شود.

اجتهاد و تقلید

اجتهاد در اصول و مبانی

مراد از اجتهاد ساختاری بازبینی در اصول و مبانی اندیشه اسلامی می باشد. این نوع اصلاح باید بیش و پیش از اصلاح شریعت آغاز شود زیرا شریعت خود متفرع بر اصول و مبانی است که مقدم بر آن می باشند. دامنه‌ی اجتهاد تنها محدود به شریعت، فقه و دستورات عملی اسلام نمی شود، بلکه عرصه‌ی نظری تعالیم سنتی اسلام شامل الهیات (علم کلام)، اخلاق و تفسیرقرآن و گردآوری و تفسیر حدیث را نیز در بر می گیرد. اجتهاد سنتی بر مبنای دانشی بنام “اصول فقه” بنا شده که می توان آن را به مثابه “روش شناسی فقه ” در نظر گرفت. اصول فقه به بازنگری و تجدید نظر عمیق نیاز دارد نه اصلاح سطحی. باید مد نظر قرار داد که این اصول هر چند حاوی نکات بسیار ذی قیمت و ارزشمندی است اما در عین حال نیاز به اجتهادِ مستمر و موثر در درون خود دارد. در این مسیر می توان از فلسفه زبان، هرمنوتیک، نگرش تاریخی و تفکر انتقادی الهام گرفت. بازسازی اصول فقه یعنی «اجتهاد در اصول» تنها نیمی از مسیر اجتهاد ساختاری می باشد. نیمی دیگر را اجتهاد در مبانی همچون مبانیِ معرفت شناختی، جهانشناختی، وجودشناختی، انسان شناختی، جامعه شناختی، روانشناختی، کلامی، و اخلاقی اسلام تشکیل می دهد. درک و شناخت قرون وسطایی این مبادی نیاز به بازنگری و اصلاح دارد.قوانین اسلامی در عصر نزول چهار خصیصه داشتند. آنها بر حسب ذهنیت آن دوران عقلائی، عادلانه، اخلاقی و دارای کارائی بیشتر بودند. این در حالیست که مطابق با تلقی دوران مدرن اکثر احکام غیر عبادیِ شریعت، تقریبا تمامی یا برخی این خصایص را بر اساس ذهنیت دوران جدید دارا نیستند. قالب و صورت قوانین در غیاب این چهار خصیصه چیز با ارزشی نیست تا حفظ شود. باید بپذیریم که زمان و نتایج حاصل از اجتهاد سنتی به سر آمده است . فرآورده های آن نیازهای دوران مدرن را برآورده نمی کند. در مقابل، در مدرسه اجتهاد ساختاری، قوانینی که چهار مشخصه ی فوق الذکر را دارا نیستند یعنی مطابق ذهنیت امروز عقلائی، عادلانه، اخلاقی و دارای کارائی بیشتر نسبت به قوانین رقیب نیستند، به عنوان قوانین منسوخ تلقی می شوند.اکثر قریب به اتفاق مشکلات اسلام از احکام موقتی که تخته بند زمان و مکان و شرائط خاص خود بودند سرچشمه می گیرد. آنها بخش جدانشدنی و غیر قابل تغییر اسلام نبودند. اینکه این احکام موقت دائمی پنداشته شوند سوء فهم عمیقی است.

احکام خانواده

بسط جاهلانه دیاثت

برخی می پندارند هر زنی که بدون پوشش کامل مو و سر، یا نداشتن چادر، یا نپوشیدن مانتو شلوار ظاهر شود، بی ناموس و بی عفت است، و شوهر، یا برادر یا پدر یا پسر چنین خانمی اگر او را نهی نکرده به نحوه پوشش او راضی باشند بی غیرت هستند. لذا شوهر مرد بدحجاب را مجازند دیّوث خطاب کنند، بی آن که نسبت دهنده گناهی مرتکب شده باشد. چنین افرادی چه بسا به احادیثی استناد کنند. حدیث مورد نظر ایشان أصلا سند ندارد! منبع این روایت جامع الاخبار کتابی مشکوک و کاملا بی اعتبار است. احدی از فقهای امامیه به این حدیث استناد نکرده است. بر فرض صدور، مراد از این روایت مردی است که زنش را برای عرضه کردن به مردان دیگر (برای زنا) آرایش کرده از خانه خارج می کند. چنین مردی دیّوث است. دیوث مذکور در روایات مردی است که همسرش با اطلاع او زنا می کند. هرگونه توسعه در معنای دیّوث و توسعه دادنش به شوهر زنان بدحجاب قابل استناد به این روایات نیست و امری من درآوردی، بی پایه و خلاف شرع است. زن بی حجاب یا بدحجاب لزوما زن نانجیب، بی عفت و زناکار نیست. چنین نسبتهایی خلاف شرع و حرام است. شوهر چنین زنی دیّوث نیست. چنین نسبتی به ایشان خلاف شرع و حرام است. و در هر دو شرعا حد قذف جاری است. آنها که اصطلاحات شرعی و فقهی را نابجا خرج می کنند آیا اندیشیده اند زمانی که واقعا کسی چنین أفعال شنیعی را مرتکب شد قصه چوپان دروغگو تکرار می شود؟ آیا این توجیهات جاهلانه و تحلیلهای قشری وهن اسلام نیست؟ داعش با همین منطق به نام اسلام خون بیگناه می ریزد، نمونه وطنی آن نیز بنام اسلام و تشیع آبروی افراد می ریزد و ناامنی فرهنگی و اجتماعی ایجاد می کند.

احکام حجاب

احکام حجاب

احکام دینی پوشش زنان (فقه فتوائی): مو، سر و گردن زن زینت ظاهر است، و پوشاندن آن در صورتی لازم است که در منطقه‌ای تلازم با نجابت و عفاف داشته باشد. تازه این هم حکم ثانوی است، والا به حکم اولی پوشاندن آن واجب نیست. در حالی که زینت باطن پوشاندنش واجب است و ربطی به عرف ندارد. پوشاندن موی سر زن به حکم اولی تلازمی ذاتی با عفاف و نجابت ندارد. این موضع بدن اگر چه زینت است، اما همانند صورت زن، زینت ظاهر است.

روزه

احکام زکات فطره، نماز عید فطر، قضا و کفاره روزه

زکات فطره توسط نان آور خانواده – به شرطی که فقیر نباشد یعنی مخارج سالیانه خود و افراد تحت تکفلش را ولو بالقوه داشته باشد – به تعداد تمام افراد تحت تکفل مطلقا اعم از اعضای خانواده و غیر آنها حتی کودک شیرخوار پرداخت می شود. دین و مذهب افراد تحت تکفل شرط نیست. فطریه تمام آنها با هر دین و مذهبی بر فرد نان آور واجب است. مراد از نان‌خور بودن (عیلولة) پرداخت مخارج سالانه است، نه در شب عید فطر مهمان کسی بودن! در دوران ما زکات فطره را به هر مستحقی می توان داد از جمله فقرای بنی هاشم. زکات فطره از قوت غالب یاغذای متعارف یا قیمت آنها پرداخت می شود. اگر غذای مکلف از قوت غالب یا غذای متعارف متوسط مردم گران تر است، احوط آن است که در فطریه به قوت غالب یا غذای متعارف متوسط مردم اکتفا نکرده متناسب با غذای خود فطریه را محاسبه کند. مقدار زکات فطره به ازای هر یک از افراد تحت تکفل سه کیلوگرم است. مصرف زکات فطره مصرف زکات مال است. مکلف مجاز است شخصا زکات فطره را به مصارف زیر برساند: رفع حوائج فقرا و مستمندان، ادای دین بدهکاران، آزاد کردن زندانیان، ادای مخارج در راه ماندگان، تألیف قلوب، امور خیریه و به طور کلی امور فی سبیل‌الله (از قبیل تعلیم و تربیت و تبلیغ دین). رعایت آبروی مستحقین در زمان پرداخت فطریه الزامی است. لزومی ندارد دریافت کننده بداند زکات و فطریه دریافت می کند.
نماز عید فطر و عید قربان همانند نماز جمعه واجب است و از این حیث تفاوتی بین زمان حضور یا غیبت ائمه نیست. در وجوب این دو نماز تفاوتی بین زن و مرد نیست.
کسانی که روزه قضا بر گردنشان است، بعد از رفع عذر، به احتیاط مؤکد باید تا قبل از فرارسیدن ماه رمضان بعدی روزه های قضای خود را بگیرند، اما به تاخیر انداختن آن به بعد از رمضان بعدی حرام نیست. البته اگر عمدا روزه قضا را بدون عذر شرعی به تاخیر انداخته علاوه بر قضا باید کفاره تاخیر هم بپردازد. اگر روزه قضا بعد از رفع عذر تا رمضان سال بعد انجام نشده باشد، در صورت دشواری روزه، کفاره می دهد؛ هرچند در غیر بیماری احتیاط در قضای روزه های فوت شده است.

روزه

تأملی در ادعیه مشهور ماه رمضان

نویسنده همانند برخی علمای اصولی به «قاعده تسامح در ادله سنن» (آسان‌گیری در سند أمور مستحب) مبحوث در علم أصول فقه باور ندارد. این قاعده بر فرض اعتبار تنها ثواب أمور مستحب را تضمین می کرد نه صحت آنها را! دعاهای « اللهم ادخل علی اهل القبور السرور»، «یا علیّ یا عظیم یا غفور یا رحیم انت الرب العظیم»، «اللهم ارزقنا توفیق الطاعة وبُعد المعصیة» و دعای سحر به لحاظ دلالت اعوجاجی ندارند، هرچند سند معتبری ندارند. دعای افتتاح فاقد سند معتبر است و انتساب آن به امام زمان قابل اثبات نیست. اما به لحاظ دلالت – به استثنای اواخر آن – برگرفته از معارف مسلم قرآنی است. دعای جوشن کبیر را نخستین بار کفعمی (م ۹۰۵) در کتب خود البته بدون سند نقل کرده است. جلالت قدر جناب کفعمی ما را از تحقیق سندی دعا بی نیاز نمی کند، اما علوّ مضمون آن ما را مجاز به قرائتش می کند. دعای نشر قرآن منتسب به امام باقر (ع) سندا ضعیف است، اما به لحاظ مضمون لابأس به و قابل عمل است. دعای قرآن به سر شبهای قدر مسندا تنها از جانب شیخ طوسی (قرن ۵) در کتاب امالیش نقل شده است. روات طبقه اول و دوم آن «غلات کذاب» هستند و روایت «جدا ضعیف» است و به هیچیک از روایات محمد بن سلیمان دیلمی به تصریح نجاشی اعتنایی نیست. اصحاب طراز اول هر یک از ائمه بعد از امام ششم از امام بعدی خبر نداشتند و به همین دلیل فرق فراوانی از قبیل واقفیه و فطحیه و غیر ایشان در میان اصحاب ائمه پدیدار شد. یقینا در زمان امام صادق (ع) اسم شش امام بعدی غیر از امام کاظم (ع) بر زبان ایشان رانده نشده است و اصحاب ایشان از نام ائمه‌ی بعدی اطلاع نداشته اند. دعای قرآن به سر شبهای قدر از مجعولات غلات کذاب و مایه‌ی وهن مذهب است.

طهارت

با بهائیان چگونه برخورد کنیم؟

با بهائیان چگونه برخورد کنیم؟ پاسخ کوتاه من این است: با بهائیان به عنوان انسان برخورد کنیم. آئین و باور کسی و اصولا هر مسلمان یا غیرمسلمانی با هر عقیده‌ای باعث سلب حقوق انسانی وی نمی‌شود. این مبنایی متفاوت با تفکر سنتی دینی است. کدام قانونی بهائیان را از حقوق انسانی خود در جمهوری اسلامی ایران محروم می‌کند؟ در حد اطلاع من چنین قانونی وجود ندارد! بهائیان با احکام غیرقانونی از حقوق انسانی یا شهروندی محروم شده و می‌شوند. اگر برخورداری از نعمتهای الهی منوط بر ایمان و عمل صالح نیست، چگونه و بر اساس کدام دلیل و حجت معتبری برخورداری از حقوق اجتماعی منوط به باور به دین و عقیده خاصی باشد؟ نقد علمی و اقامه حجت و دلیل در مباحث دینی و اعتقادی در کنار رعایت حقوق پایه همگان، حتی آنها که دیندار نیستند، یا به آئین باطلی باور دارند، معنای رواداری و مدارا و رحمت اسلامی است. روشهای خشن و ظالمانه، چه در گذشته چه در حال، چه علیه بهائیان چه علیه هر فرقه دیگری، مردود و مذموم است. اگرچه در متون اصلی آئین بهائیت عباراتی یافت می شود که همانند برخی اقوال صوفیه یا غلات شیعه ظاهراَ با اصل توحید منافات دارد، اما بهائیان اینگونه عبارات را به معنی توحید متداول تاویل کرده، خود را موحد می دانند. بنابراین بهائیان اگرچه صراحتان خود را غیرمسلمان می‌دانند (به دلیل انکار خاتمیت پیامبر اسلام (ص) و اعلام نسخ شریعت او) و مسلمانان نیز آنان را نامسلمان می‌شمارند، اما چون خود را موحد می‌دانند نمی‌توان آنها را کافر دانست. اما بطلان دین و عقیده لزوما باعث نجاست نمی‌شود، و قول به نجاست اهل توحید و نبوت محل اشکال است. بهائی‌ها محکوم به طهارتند.

احکام خانواده

تلقیح نطفه بیگانه

اهداء اسپرم و تخمک و خرید و فروش آن‌ها با توجه به منفعت عقلایی آن‌ها منع شرعی ندارد. لقاح تخمک زن و نطفه‌ی مردی که زن و شوهر نیستند فی‌حد‌نفسه اشکالی ندارد، چه در زن بی‌شوهر، چه در زنی که شوهرش نابارور است البته با رضایت زن و شوهر؛ و فرزند حاصل از چنین لقاحی حلال‌زاده است. با توجه به پیشرفت علم پزشکی، فرزند حاصل از لقاح نطفه‌ی مرد و تخمک زنی که زن و شوهر نیستند موضوع جدیدی است و با فرزند حاصل از لقاحِ نطفه و تخمکِ زن و شوهر متفاوت است. در موضوع قدیمی موضوع احکام تولد، نسَب، مَحرمیت و ارث پدر و مادر واحد هستند. اما در موضوع جدید پدر و مادر نسَبی یا تولدی با پدر و مادر شرعی و عرفی که موضوع احکام مَحرمیت و ارث هستند لزوما یکی نیستند. در موضوع جدید، پدری و مادریِ نسَبی با مَحرمیت ملازم است، اما به توارث نمی‌انجامد. پدری یا مادریِ قراردادی اگرچه تولید نسَب (امر ژنتیک) نمی‌کند، اما منجر به دو امرِ وضعی مَحرمیت و توارث می‌شود. فرزند با دو نفر هم‌زمان به عنوان مادر یا پدر مَحرم است، اما در هر صورت تنها با یک والدین رابطه‌ی توارث دارد. در موضوع‌شناسی جدید پدری و مادریِ عرفی و شرعی با هم متلازم هستند، اما لزوما با پدری و مادریِ نسَبی یا تولدی ملازم نیستند.

احکام خانواده

دست دادن زن و مرد

در خبرها آمده است که علت ابطال آراء منتخب سوم اصفهان مینو خالقی این بوده وی خارج از کشور با مردی مصافحه کرده است. به‌یاد رساله‌ی کوتاه فقهی افتادم که سیزده سال قبل در تهران درباره‌ی مصافحه با اجنبیه در تشریح فتوای جدید استادم مرحوم آقای منتظری تدوین کرده بودم. اکنون آن رساله با دو مقدمه بازنشر می‌شود. مقدمه اول نظر آقای بروجردی در این زمینه این است: اولا مصافحه با اجنبیه همانند نظر به وی در صورت عدم ریبه مجاز است. ثانیا حرمت مصافحه با اجنبیه برای حفظ حرمت اشخاص هرچند مسلمان نباشند ساقط می‌شود. ثالثا اگر عدم مصافحه با اجنبیه باعث هتک حرمت وی می‌شود، دست دادن مجاز است. مقدمه دوم: در دی ۱۳۹۱ در پاسخ به پرسشی نوشتم: دست دادن مرد و زن نامحرم به‌شرط عدم قصد لذت مجاز است. خصوصا دست دادن در محیط و شرائطى که مصافحه ضرورت‏ ‏عرفى داشته باشد یا ترک آن موجب وهن اسلام گردد یا هتک حرمت طرف مقابل محسوب شود، به شرط عدم التذاذ، جایز است. در تحلیل فتوای آقای منتظری در آذر ۱۳۸۲ آمده بود: فتواى جدید جواز مصافحه با زنان غیرمسلمان، زنان مسلمانى که‏ ‏خود را نمى‌پوشانند و عدم مصافحه را بى‌احترامى به خود مى‎دانند، و در‏ ‏محیط و شرائطى که مصافحه ضرورت عرفى داشته‌، و ترک آن موجب وهن‏ ‏اسلام گردد مبتنى بر مستندات متین از کتاب و سنت و عقل است و رافع‏ ‏بسیارى از مشکلات مسلمانان و شیعیان در جوامع غیراسلامى مى‎باشد و‏ ‏هم چنانکه فتواى مشهور براى مفتیان و مقلدانشان حجت شرعى است،‏ ‏فتواى جدید براى مفتى و مقلدانش حجت شرعى و عمل به حجت شرعى‏ ‏مجزى و مصاب است .

روزه

روزه در مناطق بالای مدار ۴۳ درجه

اجتهاد در مبانی و اصول تمام ابواب فقهی اعم از عبادات و معاملات را دربرمی‌گیرد و اختصاصی به معاملات ندارد. احکام عبادات نیز همانند معاملات مقید به شرائط زمان و مکان نزول است و هرگونه تعمیم حکم به دیگر ازمنه و امکنه نیازمند دلیل است. اوقات نماز و روزه در کتاب و سنت مطابق شرائط اقلیمی مناطق استوایی و مشابه آن (زیر مدار ۴۳ درجه) است و قابل تعمیم به حدود ۳۰٪ مناطق مسکونی کره‌ی زمین نیست، والا به حرج و مشقت نوعی روزه‌داران می‌انجامد. در مناطقی از نیم‌کره‌ی شمالی بین مدار ۴۳ تا ۶۶ درجه که طول روز در اردیبهشت تا مرداد ماه هجده ساعت یا بیشتر است یعنی تمام کشورهای اروپایی (به استثنای اسپانیا، پرتقال، یونان و جنوب ایتالیا)، کانادا، شمال آمریکا، روسیه، مغولستان، قزاقستان، شمال ازبکستان و شمال چین، روزه‌داران در ماه رمضان به میزان ساعات روز مکه (یا هر شهر دیگری در مناطق معتدل) امساک کرده و سپس افطار می‌نمایند، ولو به افق محلی شروع یا پایان روزه یا هر دو منطبق بر طلوع فجر و غروب آفتاب نباشد. در مناطق فوق در ایام یادشده زمان شروع یا پایان روزه در طول روز به شرط رعایت طول آن و ممتد بودنش تخییری است.

اجتهاد و تقلید

مقدمه‌ای بر آراء فقهی

فتوا، رساله‌ی عملیه یا توضیح المسائل، و مرجع تقلید یا مفتی هیچ تناسبی با روی‌کرد فقهی این بنده ندارد. در این روی‌کرد تقلید مطلقا بی‌معنی است، لزوم رجوع در تمام ابواب و مسائل به یک نفر به‌عنوان مرجع اعلم نیز بی‌معنی است. پرداخت وجوه شرعیه به ایشان نیز دلیل معتبری ندارد. رأی فقهی مثل هر رأی علمی دیگری نهایتا فهم صاحب آن است که حق نقد و بررسی آن برای هر صاحب نظری محفوظ است و افراد غیرصاحب‌نظر نیز در عمل به رأی هر صاحب نظری آزادند، مثل دیگر آراء علمی. فقه از حیث موازین ارتباط صاحب‌نظر و غیرمتخصص هیچ شیوه‌ و روش منحصربه فردی در مقایسه با دیگر علوم ندارد. فقه نیاز به پالایش ساختاری دارد نه حذف و ریشه‌کن کردن. اجتهاد در مبانی و اصول روش پالایش ساختاری فقه موجود است. نویسنده نه خود را مفتی می‌داند نه سودای مرجع تقلید شدن دارد. اصولا فتوا دادن و تقلید از مفتی را مفید نمی‌داند تا به آنها دست یازد. آراء فقهی منتشرشده در این وبسایت همان‌هاست که من خود به‌آنها عمل می‌کنم. از احدی نیز دعوت نکرده و نمی‌کنم تا به‌آنها عمل کند. البته اگر کسی این آراء را صائب دانست و به آنها عمل کرد، کار نادرستی انجام نداده است. اصلاح فکر دینی و اصلاح سیاسی را دو برنامه‌ی جداگانه می‌دانم، و از هیچ کدام برای دیگری هزینه نمی‌کنم. ابراز این آراء جا را برای احدی تنگ نمی‌کند. هرکه نمی‌پسندد نقد کند. من از نقد و بررسی آرائم استقبال می‌کنم.