در سوگ علی اصغر حاج سید جوادی
چکیده: علیاصغر حاجسیدجوادی (۱۳۰۳-۱۳۹۷)، روشنفکر، نویسنده و روزنامهنگار آزاده بعد از ۶۷ سال قلم زدن مداوم پنجم تیرماه درگذشت. سه مجموعه مقاله «از اعماق»، «ارزیابی ارزشها»، «بحران ارزشها» از اثرگذارترین نوشتههای روشنفکران قبل از انقلاب ایران است. در ۲۷ بهمن ۱۳۵۴ حاجسیدجوادی نامهای سرگشاده در ۳۰ صفحه خطاب به رئیسدفتر مخصوص شاه، با عنوان “فساد در دستگاههای دولت” نوشت. وی نخستین کسی بود که در آن وضعیت پُرمخاطره و در آن جوِ ارعاب و اختناق دست به چنین کاری زد. این نامه زمانی نوشته شد که هنوز نهکوچکترین نشانهای از اعتراضهای بزرگ مردمی وجود داشت و نه هیچ خبری از سیاست “حقوق بشر”ی کارتر درمیان بود. در ۲۰ دی ۱۳۵۵ حاجسیدجوادی نامهدوم خود را در بیش از ۲۰۰ صفحه برای شاه فرستاد. این نامه، دادخواستی مستند و مستدل و مشروح علیه دیکتاتوری شاه است. وی از موضع مدافع قانون اساسیِ مشروطه و در خط دکتر مصدق (که شاه باید سلطنت کند و نه حکومت) شاه را مخاطب قرار میدهد و پیش از هر چیز به حدود و اختیارات شاه در قانون اساسی و مداخلات گسترده او در همهامور کشور از صدر تا ذیل میپردازد.
علیاصغر حاجسیدجوادی از بنیانگذارانِ «کانون نویسندگان ایران» (اردیبهشت ۱۳۴۷) و “جمعیت دفاع از حقوق بشر و پیشبرد آن در ایران” (آذر ۱۳۵۶) بود. با نمایان شدن طلیعههای انقلاب، حاجسیدجوادی با شور فراوان به استقبال آن رفت و وعدههای آیتالله خمینی درخصوص حفظِ حرمتِ آزادیها و دخالت نکردن روحانیون در امرِ حکومت را راست پنداشت و در نوشتههایش همراهیهایی با آنان کرد اما، خیلی سریع دریافت بهخطا رفتهاست. و این بار نیز، همان زبان جاندار و پرشور و تیز حاجسیدجوادی برای مقابله با حکومتگران تازه به قدرترسیده در خدمتِ آزادی قرار گرفت. دو ماه بعد از انقلاب، اردیبهشت ۵۸، که نمونههای فاشیسم مذهبی را به عیان دید، مقالهی «صدای پای فاشیسم» را نوشت. این نوشته، سند افتخار روشنفکری ایران است. در مقابله با گنجاندن اصلِ ولایتفقیه در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مقالهی «این معامله از اساس باطل است» را نوشت. بعد از انقلاب در هفتهنامه «جنبش» مقاله مینوشت تا آنکه در نیمهدوم سال ۱۳۵۹ دفتر آن مورد حمله و غارت قرار گرفت و او مجبور به زندگی مخفی و سپس ترک ایران گردید. او در دورانِ تبعیدِ ناخواسته نیز، همچون گذشته، به مبارزهخود ادامه داد. و قلم و قدماش درخدمت آزادی و عدالت و سربلندی ایران و مردم ایران بود.
