چند مسئله درباره‌ی ارث

پرسش:

مادری از دنیا رفته و اموالی به ارث به سه دختر و چهار پسر رسیده، یکی از پسران نیز قبل از مادر مرحوم شده است. وراث در مراسم عزادرای مخارجی انجام داده اند، ضمنا نگهداری مادر در زمان حیاتش هزینه داشته که یکی از فرزندان انجام داده است. اکنون پرسش این است که آیا هزینه های انجام شده را می توان از اموال مادر کسر و سپس ارث را تقسیم کرد؟  و به هر یک چقدر ارث می رسد؟
در خصوص فرزند پسری که قبل از مادر مرحوم شده لکن بعد از فوت وی همسر و پسران او نسبت به سهم الارث مادر وی اعتنا ننموده اند، آیا اکنون پس از درگذشت مادر به فرزندانش یعنی نوه های آن مرحومه از ماترک مادرارث تعلق می گیرد؟ و به چه میزان؟
یکی از پسران مادر مرحومه که خود در سنین کهولت بسر می برد و ظاهرا به بیماری آلزایمر مبتلا شده آیا همسر او حکم قیم یا سرپرست دارد و می تواند تقاضای سهم الارث نماید؟ یا اینکه سایر خواهران و برادران می توانند راسا بر اساس قوانین شرعی سهم الارث او را تعیین و به همسرش پرداخت نمایند؟ البته او هم دارای دو فرزند دختر ویک پسر می باشد.
پاسخ:
یک. مخارج کفن و دفن میت از ماترک او برداشته می شود و بعد از آن مابقی به عنوان ارث تقسیم می شود، اما مجالس ترحیم متعلق به میت نیست، متعلق به وارثان است، لذا محاسبه آن به حساب میت مجاز نیست و نمی توان آنرا از ارث کم کرد. اما اگر مجلس ترحیم و دیگر مخارج جانبی آن به نام همه‌ی بازماندگان صورت گرفته علی القاعده هزینه – مستقل از ارث – بر عهده‌ی همه است و اگر یک نفر پرداخت کرده دیگران می باید سهم خود را از هزینه به وی بپردازند. بهترین و خداپسندانه ترین راه در اینگونه دعاوی مصالحه است.
دو. هزینه نگهداری مادر در زمان حیاتش در صورتی که خود توانایی مالی نداشته بر فرزندانش واجب است و نمی توان از ارث کم کرد، و اگر مادر توانایی مالی داشته فرزندی که چنین احسانی در حق مادرش کرده ثواب فراوانی می برد که با هیچ امر مادی قابل محاسبه نیست، اما باز از ارث کم نمی شود، مگر اینکه مادر هزینه نگهداری خود را از فرزندش «قرض» کرده باشد، در این صورت ارث بعد از پرداخت دیون واجب تقسیم می شود.
سه. فرزندان پسری که قبل از مادرش مرحوم شده است ارث نمی برند. پسری که قبل از مادرش از دنیا رفته و دیگر ورثه‌ی وی سهم الارث مادر را نپرداخته اند، اگر اطمینان داریم که مادر سهم الارث خود را به عروس و نوه هایش نبخشیده و مطالبه کرده و به وی نداده اند، سهم الارث مادر بر ذمه‌‌ی دیگر وراث پسر است، در صورتی که ورثه سهم الارث مادر را ادا کنند، بین دیگر ورثه‌ی مادر تقسیم می شود (یک سهم به هر دو دختر و دو سهم به هر پسر)، و اگر اطمینان نداریم دیگر ورثه ی مادر هیچ حقی بر سهم الارث مادر از پسر مرحومش ندارند.
چهار. ماترک مادر در صورتی که غیر از فرزندانش وارثی نداشته باشد به ۹ سهم تقسیم می شود، یک سهم به هر دختر و دو سهم به هر پسر می رسد.
پنج. پسر دیگر مادر مرحومه که مبتلی به آلزایمر است سهم الارث مادرش متعلق به اوست، و تا از دنیا نرفته اموالش از جمله این سهم الارث به بازماندگانش نمی رسد، اگر پدر این پسر در قید حیات نیست، او فاقد قیم است و همسر و فرزندانش قیم او محسوب نمی شوند و تنها در صورت نیاز حاکم شرع چنین صلاحیتی خواهد داشت. تقسیم سهم الارث بین بازماندگان به نسبت ارث یا هر نسبت دیگر در زمان حیات فرد جایز نیست، چرا که بازماندگان مالک این مال نیستند تا در آن تصرف کنند. همسر این پسر چیزی از سهم الارث مادرشوهرش در زمان حیات شوهرش به ارث نمی برد و عنوان قیم و سرپرست شرعا بر وی منطبق نیست. اموال پسر بعد از وفات شامل سهم الارث مادرش بین همسر و فرزندانش تقسیم می شود: یک هشتم به همسر و هفت هشتم بین فرزندان تقسیم می شود، سهم هر دختر هفت سی و دوم و سهم پسر هفت شانزدهم خواهد بود.
موفق باشید
محسن کدیور