«الملک لایبقی مع الظلم» حکمتی متین است

«الملک یبقی مع الکفر ولایبقی مع الظلم» (زمامداری با کفر می‌پاید اما با ظلم نمی‌پاید). آیا این عبارت حکیمانه حدیث منقول از پیامبر اسلام (ص) است؟

اگرچه بسیاری از معاصرین (از جمله مرتضی مطهری در بیست گفتار، حماسه حسینی، حق و باطل و آشنائی با قرآن، و ناصر مکارم شیرازی و همکاران در تفسیر نمونه) از آن به عنوان حدیث نبوی یاد کرده اند، اما این عبارت اصولا حدیث نیست.

تا قرن یازدهم از این عبارت با «قیل» یاد می‌شود، که حکایت از آن دارد که قائلش مشخص نیست و حدیث هم پنداشته نشده است. (به عنوان مثال در مرصاد العباد و تفسیر نیسابوری) فخرالدین رازی در تفسیر کبیر خود (ج۱۸ ص۷۶ و ۴۱۰) از آن با عنوان «یقال فی الأثر» یاد کرده، که نشان می‌دهد در نظر وی حدیث نبوده است.

این عبارت در متن کتاب الأمالی شیخ مفید نیامده است. مصححین کتاب (حسین استادولی و علی اکبر غفاری) در پاورقی ص۳۱۰ آن را به پیامبر (ص) نسبت داده اند.

ظاهرا در میان علمای شیعه نخستین کسی که آن را به پیامبر نسبت داده ملاصالح مازندرانی (م ۱۰۸۰) درشرح أصول کافی است (ج۹ ص۳۰۰ و ۳۸۶) با عبارت: رُوی عن النبی (ص).

ملامحسن فیض کاشانی در تفسیر صافی (ج۲ ص۴۷۷) ذیل آیه‌ی ۷ سوره الرحمن آن را با عبارت قیل نقل کرده، یعنی حدیث بودن آن بر وی ثابت نشده است.

ملامحمدباقر مجلسی (م۱۱۱۰) حداقل در سه کتاب خود این عبارت را ذکر کرده است. اما أولا آن را به عنوان حدیث مطلقا نقل نکرده است، ثانیا به کسی نسبت نداده است. در بحارالأنوار (ج۷۵ ص۳۳۱ ذیل حدیث ۶۵ به عنوان بیان) بدون استناد به کسی آورده است، هکذا در مرآة العقول (ج۱۰ ص۳۰۴ ذیل حدیث ۱۴). در عین الحیاة (ج۱ ص۲۵۵) از آن با عبارت قیل یاد کرده است.

میرزای نائینی در خاتمه‌ی کتاب تنبیه الامة وتنزیه‌الملة از آن به‌عنوان «نص مجرّب» «که برهانش ظاهر و عیانا هم مشاهد و محسوس است» یاد کرده است.

نتیجه: عبارت «المُلک یبقی مع الکفر ولا یبقی مع الظلم» مطمئنا حدیث نبوی نیست، بلکه أصلا حدیث نیست، اما حکمتی متین و معقول است. راستی مگر باید هر سخن حقی حدیث باشد!؟

 

ویرایش اول: بهار ۱۳۹۲

ویرایش دوم: ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۵