به‌مناسبت اول ماه رجب ۱۴۳۷ (۲۱ فروردین ۱۳۹۵)
ای صبا نکهتی از خاک در یار بیار / ببر اندوه دل و مژده‌ی دلدار بیار
نکته‌ی روح فزا از دهن یار بگوی / نامه‌ی خوش خبر از عالم اسرار بیار *
در کتب دعا بهار عبادت این‌گونه معرفی شده است: ماه‌های رجب، شعبان و رمضان و دهه‌ی اول ذیحجه. (۱) این صد روز به دو عید بزرگ اسلامی ختم می‌شود: عید فطر (اول شوال) و عید اضحی (دهم ذیحجه). آن سه ماه ممتاز با ماه رجب آغاز می‌شود.
در فضیلت ماه رجب
ماه رجب ماه دعا، توبه، استغفار، روزه، نماز (خصوصا نماز شب)، عمره، قرائت قرآن، احسان و ثواب است. (۲)
روایت شده که رسول خدا (ص) هرگاه هلال ماه رجب را می‌دید می‌فرمود: «خدايا براى ما در ماه رجب و شعبان بركت قرار ده، و ما را به ماه رمضان برسان، و بر روزه رمضان و برخاستن [برای نماز] و نگهدارى زبان و فروبستن چشم [از گناه] كمك فرما، و بهره‌ی ما را از ماه رمضان، گرسنگى و تشنگى قرار مده.» (۳)
از پیامبر خدا (ص) روایت شده که خداوند در آسمان هفتم فرشته‌ای را گماشته که به او داعی (نیایش‌گر) گفته می‌شود، چون ماه رجب می‌رسد از شب تا صبح ندا سر می‌دهد:
«طوبى للذاكرين، طوبى للطائعين، ويقول الله تعالى: أنا جليس من جالسني، ومطيع من أطاعني، وغافر من استغفرني، الشهر شهري، والعبد عبدي، والرحمة رحمتي، فمن دعاني في هذا الشهر أجبته، ومن سألني أعطيته، ومن استهداني هديته، وجعلت هذا الشهر حبلا بيني وبين عبادي فمن اعتصم به وصل إلي.» (۴)
خوشا به‌حال یادآوران [خداوند]، خوشا به‌حال فرمان‌‌برداران، خداوند تعالی می‌فرماید: من هم‌نشین کسی هستم که هم‌نشین من باشد، مطیع کسی هستم که از من اطاعت می‌کند، بخشنده‌ی کسی هستم که از من طلب بخشش می‌کند، ماه ماه من، و بنده بنده‌ی من، و رحمت رحمت من است، هر که مرا در این ماه مرا بخواند او را اجابت می‌کنم. و کسی که از من بطلبد به او اعطا می کنم، و کسی که از من طلب راه‌نمایی بکند او را هدایت می‌کنم، و این ماه را ریسمانی بین خود و بندگانم قرار می‌دهم. کسی که به آن [ماه] چنگ بزند به من می‌رسد.
نیایش‌های رجبیه
از جمله ادعیه‌ی زیبای ماه رجب این دعاهاست (۵). مناسب است در هر روز این ماه با خداوند این‌گونه راز و نیاز شود:
نیایش اول
«يا من يملك حوائج السائلين ويعلم ضمير الصامتين، لكل مسألة منك سمع حاضر وجواب عتيد، اللهم ومواعيدك الصادقة وأياديك الفاضلة ورحمتك الواسعة، فأسألك أن تصلي على محمد وآل محمد وأن تقضي حوائجي للدنيا والآخرة.» (۶)
ای کسی که مالک نیاز پرسندگان مسکینی و از ضمیر افراد خاموش اطلاع داری. برای هر مسئله‌ای گوش [شنوا] و پاسخی مهیا داری. خدواندا وعده‌هایت راست و نعمت‌هایت رو به‌فزونی، و رحمتت گسترده است، پس از تو می‌طلبم که بر محمد و آل او درود بفرستی و حوائج مرا در دنیا و آخرت برآورده سازی.نیایش دوم
«اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ صَبْرَ الشَّاكِرِينَ لَكَ وَ عَمَلَ الْخَائِفِينَ مِنْكَ وَ يَقِينَ الْعَابِدِينَ لَكَ اللَّهُمَّ أَنْتَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ وَ أَنَا عَبْدُكَ الْبَائِسُ الْفَقِيرُ أَنْتَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ وَ أَنَا الْعَبْدُ الذَّلِيلُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ امْنُنْ بِغِنَاكَ عَلَى فَقْرِي وَ بِحِلْمِكَ عَلَى جَهْلِي وَ بِقُوَّتِكَ عَلَى ضَعْفِي يَا قَوِيُّ يَا عَزِيزُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الْأَوْصِيَاءِ الْمَرْضِيِّينَ وَ اكْفِنِي مَا أَهَمَّنِي مِنْ أَمْرِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ.» (۷)خدايا شكيبايى شاكرانت، و كردار ترسيدگانت، و باور عبادت كنندگانت را از تو می خواهم، خدايا تو برتر و بزرگى، و من بنده بينوا و تهيدستم، تو بى نياز و ستوده اى، و من بنده خوارم، خدايا بر محمّد و خاندانش درود فرست، و عطاى اين خواسته‌ها را بر من منت بگذار به توانگرى‌ات بر تهيدستى‌ام، و به بردبارى‌ات بر نادانی ام، به توانت بر ناتوانى‌ام اى عزيز، خدايا بر محمّد و خاندانش آن جانشيان پسنديده درود فرست، و مرا از كارهاى دنيا و آخرت نسبت به چيزی‌كه بی‌تابم كرده كفايت كن اى مهربان ترين مهربانان.
نیایش سوم
«اللَّهُمَّ يَا ذَا الْمِنَنِ السَّابِغَةِ وَ الْآلاءِ الْوَازِعَةِ وَ الرَّحْمَةِ الْوَاسِعَةِ وَ الْقُدْرَةِ الْجَامِعَةِ وَ النِّعَمِ الْجَسِيمَةِ وَ الْمَوَاهِبِ الْعَظِيمَةِ وَ الْأَيَادِي الْجَمِيلَةِ وَ الْعَطَايَا الْجَزِيلَةِ يَا مَنْ لا يُنْعَتُ بِتَمْثِيلٍ وَ لا يُمَثَّلُ بِنَظِيرٍ وَ لا يُغْلَبُ بِظَهِيرٍ يَا مَنْ خَلَقَ فَرَزَقَ وَ أَلْهَمَ فَأَنْطَقَ وَ ابْتَدَعَ فَشَرَعَ وَ عَلا فَارْتَفَعَ وَ قَدَّرَ فَأَحْسَنَ وَ صَوَّرَ فَأَتْقَنَ وَ احْتَجَّ فَأَبْلَغَ وَ أَنْعَمَ فَأَسْبَغَ وَ أَعْطَى فَأَجْزَلَ وَ مَنَحَ فَأَفْضَلَ يَا مَنْ سَمَا فِي الْعِزِّ فَفَاتَ نَوَاظِرَ [خَوَاطِرَ] الْأَبْصَارِ وَ دَنَا فِي اللُّطْفِ فَجَازَ هَوَاجِسَ الْأَفْكَارِ يَا مَنْ تَوَحَّدَ بِالْمُلْكِ فَلا نِدَّ لَهُ فِي مَلَكُوتِ سُلْطَانِهِ وَ تَفَرَّدَ بِالْآلاءِ وَ الْكِبْرِيَاءِ فَلا ضِدَّ لَهُ فِي جَبَرُوتِ شَأْنِهِ يَا مَنْ حَارَتْ فِي كِبْرِيَاءِ هَيْبَتِهِ دَقَائِقُ لَطَائِفِ الْأَوْهَامِ وَ انْحَسَرَتْ دُونَ إِدْرَاكِ عَظَمَتِهِ خَطَائِفُ أَبْصَارِ الْأَنَامِ يَا مَنْ عَنَتِ الْوُجُوهُ لِهَيْبَتِهِ، وَ خَضَعَتِ الرِّقَابُ لِعَظَمَتِهِ وَ وَجِلَتِ الْقُلُوبُ مِنْ خِيفَتِهِ أَسْأَلُكَ بِهَذِهِ الْمِدْحَةِ الَّتِي لا تَنْبَغِي إِلا لَكَ وَ بِمَا وَأَيْتَ بِهِ عَلَى نَفْسِكَ لِدَاعِيكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ بِمَا ضَمِنْتَ الْإِجَابَةَ فِيهِ عَلَى نَفْسِكَ لِلدَّاعِينَ يَا أَسْمَعَ السَّامِعِينَ وَ أَبْصَرَ النَّاظِرِينَ وَ أَسْرَعَ الْحَاسِبِينَ يَا ذَا الْقُوَّةِ الْمَتِينَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِيِّينَ وَ عَلَى أَهْلِ بَيْتِهِ وَ اقْسِمْ لِي فِي شَهْرِنَا هَذَا خَيْرَ مَا قَسَمْتَ وَ احْتِمْ لِي فِي قَضَائِكَ خَيْرَ مَا حَتَمْتَ وَ اخْتِمْ لِي بِالسَّعَادَةِ فِيمَنْ خَتَمْتَ وَ أَحْيِنِي مَا أَحْيَيْتَنِي مَوْفُورا وَ أَمِتْنِي مَسْرُورا وَ مَغْفُورا وَ تَوَلَّ أَنْتَ نَجَاتِي مِنْ مُسَاءَلَةِ الْبَرْزَخِ وَ ادْرَأْ عَنِّي مُنْكَرا وَ نَكِيرا وَ أَرِ عَيْنِي مُبَشِّرا وَ بَشِيرا وَ اجْعَلْ لِي إِلَى رِضْوَانِكَ وَ جِنَانِكَ [جَنَّاتِكَ ] مَصِيرا وَ عَيْشا قَرِيرا وَ مُلْكا كَبِيرا وَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ كَثِيرا.» (۸)خدايا اى صاحب نعمت هاى فراوان و عطاهاى قسمت شده، و رحمت گسترده، و قدرت فراگير، و نعمت‌هاى برجسته، و موهبت‌هاى بزرگ، و بخشش‌هاى زيبا، و عنايات درخور، اى آن كه به شباهت با چيزى وصف نشود، و به مثال و نمونه اى مثلش نزنند، و از سوى هيچ پنجه‌اى مغلوب نگردد، اى آن كه آفريد و روزى داد، و الهام نمود و به سخن آورد، و نوآورى نمود و آغاز كرد، و برتر شد و بالا رفت، و اندازه داد و نيكو اندازه داد، و شکل داد و استوار نمود و حجّت آورد و رساند، و نعمت بخشيد و فراوان گرداند و بخشيد و افزون ساخت، و عطا فرمود و فزونى بخشيد، اى كه در عزّت بالا، پس از ديدگاه ديده‌ها درگذشت، و در لطف نزديك شد پس از دغدغه افكار بيرون رفت، اى آن كه در فرمانروايى يگانه است پس براى او در عرصه سلطنتش همتايی نيست، و به نعمت‌ها و بزرگ منشى تنهاست، پس براى او در عظمت جايگاهش ضدّى نيست، اى آن كه در شكوه هيبتش دقايق و لطايف انديشه‌ها سرگردان شده، و در برابر درك عظمتش ديدگان تيزبين خلايق وامانده است، اى آن كه رخساره در برابر جلالتش به خوارى افتاده، و گردن‌ها در برابر بزرگى‌اش فروتن گشته، و دل‌ها از ترسش هراسان شده است، از تو می‌خواهم به حق اين ستايش كه جز براى تو شايسته نيست، و به آن وعده‌اى كه براى خوانندگانت از مؤمنين، خود را به آن پاى‌بند كرده‌اى و به آنچه اجابت آن را براى دعاكنندگان بر خودت ضمانت نموده‌اى، اى شنواترين شنوايان، اى بيناترين بينايان، اى چابك‌ترين حساب‌رسان، اى صاحب نيروى استوار، بر محمّد خاتم پيامبران و بر اهل بيتش درود فرست، و در اين ماه بهترين چيزى را كه قسمت كرده‌اى نصيب من كن، و بهترين چيزى كه در قضاى خود حتم نموده‌اى بر من حتم كن، و آن را براى من به خوشبختى ختم كن، در زمره آنان كه كارشان را به خوشبختى ختم نمودى، و تا زنده‌ام زندگى همراه با عناياتى فراوان روزى‌ام كن، و بميران خوشحال و آمرزيده، و از پرسش و پاسخ برزخ رهايى‌ام بخش، و نكير و منكر دو فرشته مأمور بر سؤال مردگان را از من دور كن و مبشر و بشير را كه مژده دهندگان سعادتند به من بنمايان، و برايم به جانب خشنودى و بهشت راه همواری قرار ده و زندگى خوش و فرمانروايى بزرگى برايم مقرّر فرما، و بر محمّد و خاندانش درود بسيار فرست.
نیایش چهارم
«خَابَ الْوَافِدُونَ عَلَى غَيْرِكَ، وَ خَسِرَ الْمُتَعَرِّضُونَ إِلاَّ لَكَ، وَ ضَاعَ الْمُلِمُّونَ إِلاَّ بِكَ، وَ أَجْدَبَ الْمُنْتَجِعُونَ إِلاَّ مَنِ انْتَجَعَ فَضْلَكَ، بَابُكَ مَفْتُوحٌ لِلرَّاغِبِينَ، وَ خَيْرُكَ مَبْذُولٌ لِلطَّالِبِينَ، وَ فَضْلُكَ مُبَاحٌ لِلسَّائِلِينَ، وَ نَيْلُكَ مُتَاحٌ لِلْآمِلِينَ، وَ رِزْقُكَ مَبْسُوطٌ لِمَنْ عَصَاكَ، وَ حِلْمُكَ مُعْتَرِضٌ لِمَنْ نَاوَاكَ، عَادَتُكَ الْإِحْسَانُ إِلَى الْمُسِيئِينَ، وَ سَبِيلُكَ الْإِبْقَاءُ عَلَى الْمُعْتَدِينَ، اللَّهُمَّ فَاهْدِنِي هُدَى الْمُهْتَدِينَ، وَ ارْزُقْنِي اجْتِهَادَ الْمُجْتَهِدِينَ، وَ لاَ تَجْعَلْنِي مِنَ الْغَافِلِينَ الْمُبْعَدِينَ، وَ اغْفِرْ لِي يَوْمَ الدِّينِ.» (۹)آنان كه بر غير تو بار يافتند نااميد گشتند، و آنان كه به كارى جز تو پرداختند زيانكار شدند، و آنان كه به درگاه غير تو وارد شدند به تباهى رسيدند، و سودجويان دچار قحطى شدند، مگر آنان كه از فضل تو سود جستند، در رحمتت به روى مشتاقان باز است، خيرت به خواهندگان عطا شده، احسانت براى نيازمندان گوارا است، و عطايت براى آرزومندان آماده است و روزیت حتى براى روگردانان از فرمانت گسترده است، و بردباریت كسانى را كه به دشمنى‌ات برخاسته‌اند نيز شامل است، شيوه‌ات به بدركاران احسان، و روشت زندگی بخشيدن به متجاوزان است، خدايا مرا به راه ره‌يافتگان بدار، و تلاش تلاش‌گران را روزى‌ام فرما، و مرا از بى خبران دورشده قرار مده، و روز جزا آمرزشت را نصيبم كن.
شرح این نیایش‌های زیبا را به فرصتی دیگر موکول می‌کنم.
۲۰ فروردین ۱۳۹۵
یادداشت‌ها:
* دیوان حافظ، غزل ۲۴۹.
(۱) یکی از کتب مفید در این زمینه المراقبات میرزا جواد ملکی تبریزی است.
(۲) بنگرید به کتاب فضائل الأشهر الثلاثة نوشته‌ی شیخ صدوق.
(۳) سیدبن طاووس، إقبال الأعمال، ج۳، ص۱۷۳.
(۴) پیشین، ج۳ ص۱۷۴.
(۵) این ادعیه قدیمی‌ترین ادعیه‌ی شیعه در این زمینه است. دعاهای انتخاب شده عالیة المضامین هستند، سه دعای نخست را شیخ طوسی در مصباح‌المتهجد و دعای چهارم را سیدبن طاووس در اقبال با سند خود نقل کرده‌اند. در این مقال نه متعرض سند شدم نه این ادعیه را به امام خاصی نسبت دادم. در این زمینه در مجال دیگری خواهم نوشت. ترجمه‌ی سه دعای اخیر از ترجمه‌ی مفاتیح الجنان حسین انصاریان نقل شده است.
(۶) شیخ الطائفة طوسی، مصباح‌المتهجد، ص۸۰۱.
(۷) پیشین، ص۸۰۲.
(۸) پیشین، ص۸۰۳-۸۰۲.
(۹) سیدبن طاووس، إقبال الأعمال، ج۳، ص۲۰۹.
