زیباترین نیایش

یادداشتی به مناسبت ۱۲ محرم سالگرد وفات امام سجاد (ع)

میراث علمی امام علی بن الحسین (ع) ملقب به سجاد و زین العابدین متولد ۴۸ و متوفی سال ۹۸ در دو جلد با مشخصات زیر منتشر شده است:

مُسند الامام السجاد ابومحمد علی بن الحسین علیهما السلام، جمعه و رتبه الشیخ عزیز الله عطاردی، تهران، عطارد، ۲ جلد. این کتاب توسط محمدرضا عطایی در سال ۱۳۸۸ به فارسی ترجمه شده است.

از آثار امام سجاد (ع) صحیفه سجادیه، رساله حقوق و دعای ابوحمزه ثمالی مشهورتر است. درباره رساله حقوق مفصلا در سابق تحقیق کرده ام (امام سجاد و حقوق مردم، ۱۳۷۹، بعدا در کتاب حق الناس، ۱۳۸۷).

در در ایام وفات این امام همام (۱۲ محرم) به بحثی مختصر درباره دعای ابوحمزه ثمالی می پردازم.

دعای ابوحمزه ثمالی در کتاب مصباح المتهجد شیخ الطایفه طوسی و سپس اقبال الاعمال سید بن طاووس نقل شده است. اگرچه سند شیخ به ابوحمزه در مصباح نقل نشده، اما شیخ سند خود را به ابو حمزه در رجالش آورده است. این سند صحیح است (معجم رجال الحدیث). اما سید بن طاووس روات سه طبقه نخست این روایت را اسم برده است: ابوحمزه ثمالی، حسن بن محبوب و ابومحمد هارون بن موسی التلعکبری. هر سه روای از ثقات تراز اول هستند. بنابراین سند دعای ابوحمزه صحیح است.

راوی نخست این دعا ثابت بن دینار مشهور به ابوحمزه ثُمالی از خواص اصحاب امام سجاد (ع) که محضر چهار امام را درک کرده و در سال ۱۴۸ از دنیا رفته است. اکثر روایات منقول از امام سجاد (ع) توسط وی نقل شده است، از جمله هین دعا و نیز رساله حقوق. امام صادق (ع) او را سلمان زمان خود دانسته و امام رضا (ع) او را لقمان عصر خود معرفی کرده است.

این دعا دعای سحر امام سجاد (ع) در ماه رمضان است و با این عبارت آغاز می شود: إِلَهِي لا تُؤَدِّبْنِي بِعُقُوبَتِكَ وَلا تَمْكُرْ بِي فِي حِيلَتِكَ مِنْ أَيْنَ لِيَ الْخَيْرُ يَا رَبِّ وَلا يُوجَدُ إِلّا مِنْ عِنْدِكَ وَمِنْ أَيْنَ لِيَ النَّجَاةُ وَلا تُسْتَطَاعُ إِلّا بِكَ لا الَّذِي أَحْسَنَ اسْتَغْنَى عَنْ عَوْنِكَ وَرَحْمَتِكَ وَلا الَّذِي أَسَاءَ وَاجْتَرَأَ عَلَيْكَ وَلَمْ يُرْضِكَ خَرَجَ عَنْ قُدْرَتِكَ يَا رَبِّ يَا رَبِّ يَا رَبِّ.

و با این عبارت پایان می یابد: يَا مَنْ يَفُكُّ الْأَسِيرَ [يَقْبَلُ الْيَسِيرَ] وَيَعْفُو عَنِ الْكَثِيرِ اقْبَلْ مِنِّي الْيَسِيرَ وَاعْفُ عَنِّي الْكَثِيرَ إِنَّكَ أَنْتَ الرَّحِيمُ الْغَفُورُ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ إِيمَانا تُبَاشِرُ بِهِ قَلْبِي وَيَقِينا [صَادِقا] حَتَّى أَعْلَمَ أَنَّهُ لَنْ يُصِيبَنِي إِلّا مَا كَتَبْتَ لِي وَرَضِّنِي مِنَ الْعَيْشِ بِمَا قَسَمْتَ لِي يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ.

دعای ابوحمزه ثمالی از امام سجاد (ع) اگر نگوییم زیباترین دعا، حداقل در زمره زیباترین وپرمغزترین دعاهای موجود است. دعایی که شایسته است هر مسلمانی (ونه فقط هر شیعه ای) این‌گونه با خدا راز و نیاز کند. این دعا از مفاخر تشیع است.

تجزیه و تحلیل متن این دعای عالیة المضامین مجالی دیگر می طلبد. حداقل دو کتاب در شرح این دعا (هر دو به عربی) منتشر شده است:

‌- شرح دعای ابی حمزه ثمالی، علی احمدی میانجی، تحقیق مهدی هوشمند، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۸ش.

مائة مبحث و مبحث فی ظلال دعاء ابی حمزة الثمالی، جبار جاسم مکّاوی، تحقیق عبدالحلیم عوض الحلی، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیة، ۱۳۹۲ش، ۲ جلد.