روزه و کرونا
در دوره بلای جهانی بیماری کووید ۱۹ یا ویروس کرونا آیا تغییری در حکم شرعی روزه صورت گرفته است؟ مرجع تشخیص مضرّ بودن روزه برای فردْ فقیه و مرجع تقلید است، یا پزشک متخصص، یا خود فرد؟
یکی از قواعد مسلم و اجماعی فقه اسلامی این است که اگر روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان باعث بیمارشدن، تشدید بیماری، افزایش طول بیماری و تاخیر در سلامت فرد شود، یا احتمال عقلایی چنین اموری بدهد، یا از بروز این أمور بترسد، روزه گرفتن از چنین فردی ساقط میشود، هرچند قضای آن خارج از ماه رمضان – در صورت صحت و توانایی – بر وی واجب است. اما تطبیق حکم فقهی بر بیماریها و اشخاص و به اصطلاح «تطبیق حکم بر موضوع» از وظایف فقیه نیست. در اینگونه موارد یعنی پرسش از اینکه فلان بیماری خاص – مثلا کرونا – باعث اسقاط روزه می شود یا نه از فقها و مراجع پرسش نابجایی است. پاسخها همواره کلی و مشروط است: «اگر» روزه گرفتن منجر به بیماری شود جایز نیست.
پزشکان متخصصِ متدین مرجع مطمئن برای تشخیص مضر بودن یا نبودن بیماری خاص برای روزه گرفتن هستند. قید اول یعنی تخصص پزشکی شرط اصلی است. قید دوم – تدین پزشک – احتیاطی و جهت اطمینان از عدم دخالت گرایشهای دین ستیزانه در پاسخ مسئله است. اما اینکه بیماری مشخص – به تشخیص پزشک متخصصِ متدین – برای روزه گرفتن فردِ خاص ضرر دارد، یا نه فقط یک نفر صلاحیت تصمیمگیری دارد: خود فرد، نه فقیه و نه پزشک. فرد (به اصطلاح فقهی مکلف) اگربه این نتیجه رسید که روزه گرفتن باعث بیمارشدن، تشدید بیماری، افزایش طول بیماری و تاخیر در سلامت وی می شود، یا احتمال عقلایی بدهد این موارد اتفاق می فتد، یا از وقوع آنها بترسد (ترسِ معقول نه توهم)، مجاز به روزه گرفتن نیست.
واضح است تشخیص پزشکان جزء اصلی چنین تصمیمی است. اما اگر فرد علیرغم اعلام پزشکان متخصص در مورد شخص خودش اطمینان داشته باشد که روزه گرفتن برایش ضرری ندارد او باید روزه بگیرد. همینطور اگر فرد یقین داشته باشد یا احتمال بدهد یا بترسد که روزه برایش ضرر دارد ولو پزشکی هم چیزی نگفته باشد روزه از او ساقط است. در هر حال مرجع نهایی تصمیم خود فرد است. او بهتر از هرکس دیگری می داند که روزه برایش ضرر دارد یا نه. واضح است که احتمال و ترس از بیماری باید منشأ عقلایی داشته باشد. به خود و خدا نمی توان دروغ گفت. با خودمان و خدای خودمان روراست باشیم و خودمان را گول نزنیم. برای فرار از روزه گرفتن بهانه نتراشیم.
فراموش نکنیم که طبع روزه بر سختی کشیدن و مقاومت در برابر امیال نفسانی است. برای مؤمن تحمل گرسنگی و تشنگی و دیگر محدودیتها در طول روز ماه رمضان عبادت است. مجاز نیستیم به دلیل کاهلی و تنبلی خود را از این عبادت معاف کنیم. البته اگر در ماه رمضان به دلیل تلاش معاش مجبور به کار خارج از خانه هستیم و روزه گرفتن حقیقتا مشقت غیرقابل تحمل دارد یا شقوق مختلف اطمینان، احتمال یا ترسِ از بیمار شدن برایمان رخ می دهد، روزه ساقط می شود و خارج از ماه رمضان باید روزه را قضا کنیم.
ماه رمضان برای مومن یک فرصت است. فرصت تهذیب نفس، پاکیزه کردن جان، خودسازی، نیایش و مناجات، تلاوت قرآن و راز و نیاز کردن با جان جانان. این فرصت را از دست ندهیم. حتی اگر به دلیل موجه موفق به گرفتن روزه نیستیم از دیگر برکات این ماه مبارک استفاده کنیم. ماه رمضان و آداب روزه و عبادت خاص آن گامی برای اهلی کردن نفس وحشی و آدم شدن و مؤدب شدن به آداب الهی است. اگر زمامداران از دین استفاده ابزاری کرده اند، باعث نشود ما در عبادات و رعایت موازین اخلاقی و شرعی دینمان کم بگذاریم. با سختی و دشواری روزه به یاد سختی زندگی فقرا و مساکین بیفتیم و وعده غذایی را که نخورده ایم به آنها که ندارند انفاق کنیم. فلسفه انفاق و دستگیری از بینوایان از لوازم ماه رمضان است. البته انفاق بی ریا و بدون دوربین و هیاهوی تبلیغاتی.
در ماه رمضان و ساعات روزه بر رعایت موازین اخلاقی و «تقوی» مواظبت بیشتری کنیم. اگر بتوانیم در این ماه و به کمک مناسک آن «نفس اماره» را افسار کنیم و به مرتبه «نفس مطمئنه» برسیم زهی سعادت. خوشا به حال آنها که قدر روزه و دعا و رمضان را می دانند و از ظواهر احکام شرع نقبی به باطن نماز و روزه می زنند و بهرهشان در پایان ماه رمضان دستیابی یا حداقل نزدیک شدن به مقامهای قرب، رضا و توکل است. خود را مهیای حضور در ضیافت الهی کنیم.
۳ اردیبهشت ۱۳۹۹