سنت رحمت

دریافت فایل صوتی “قرآن و انسان معاصر (۳۸)”

 [podcast]https://kadivar.com/wp-content/uploads/2006/10/38.-850727.mp3[/podcast]

از سنن الهی می توان به عنوان قوانین خداوند در اداره جهان و مواجهه با انسان یاد کرد.خداوند در کتابش -قرآن کریم- به برخی از این سنن صریحا اشاره کرده است. تصریح به این سنن در قرآن: اولاً نشان ازقانون گرایی خداوند می دهد، ثانیا ًخبر از پاسخگویی خداوند به انسان می دهد؛ و الا چه نیازی به تصریح به این سنن بود؟ ثالثاً حاکی از اجازه به انسان برای تمسک به این سنن است. یعنی انسان حق دارد افعال الهی را با سنن و قوانینی که خداوند خود وضع فرموده است محک بزند و ارزیابی کند و نتیجه ارزیابی خود را با خداوند در میان بگذارد.

غیر از واژه سنت، اینگونه قوانین با واژه “کتابت” به معنای تحت الفظی نوشتن و معنای اصطلاحی “وجوب” و الزام در قرآن یاد شده است. آنچه از این واژه با همین معنای وجوب در قرآن به کار رفته به دو دسته قابل تقسیم است:

دسته اول وجوب شرعی را می رساند، از قبیل وجوب قصاص (آیات ۱۷۸سوره بقره و آیات ۳۲و ۴۵سوره مائده)، وجوب وصیت (آیه ۱۸۰ سوره بقره)و وجوب جهاد بر علیه دشمنان دین(آیه ۲۱۶ سوره بقره). این دسته از آیات از بحث ما بیرون است.

دسته دوم: الزامات فعل خداوند و قواعد حاکم بر سیر جوامع بشری. این آیات کاملاً با بحث ما مرتبط است و در مجموع به سه سنت اشاره دارد: سنت رحمت، سنت پیروزی حق بر باطل و سنت تقدیر. بحث این جلسه متناسب با ماه رحمت و برکت –ماه رمضان- متمرکز بر سنت رحمت است.

رحمت برگرفته از رحم ( جایگاه بچه در شکم مادر ) به معنای رقت مقتضی احسان است. وقتی در مورد انسان به کار می رود دو رکن رقت و نرمی از یک سو و عطوفت و مهربانی از سوی دیگر دارد. آن گاه که در مورد خداوند استعمال می شود یک رکن بیشتر ندارد و آن احسان و نیکی و بخشش و تفضل و مهربانی است.

خداوند در دو آیه از سوره انعام به سنت رحمت اشاره کرده است. یکی در آیه ۱۲ : “کتب علی نفسه الرحمة” “خداوند بر خود رحمت را واجب کرده است” ، و دیگری در آیه ۵۴ “کتب ربکم علی نفسه الرحمة” “پروردگار شما به خود رحمت را واجب کرده است”. خداوند خود به صراحت فرموده که رحمت بر تمام افعالش سیطره دارد. الله در میان اسماء حسنای خود دو نام رحمان و رحیم را بیش از اسما دیگر برگزیده است. در قرآنش ۱۱۴ بار خود را توأمان با این دو اسم خوانده است. رحمان و رحیم هر دو صیغه مبالغه از رحمت است، یعنی بسیار بخشنده و بسیار مهربان.

خدای معرفی شده در قرآن خدایی مهربان است، نه فقط مهربان است بلکه مهربان ترین است، بهترین مهربانان است ( سوره مومنون آیات ۱۰۹ و ۱۱۸)؛ او آنقدر مهربان و صمیمی است که از رگ گردن به انسان نزدیکنر است(سوره ق آیه ۱۶). او همین که در بنده اش جزئی تمایلی به خیر و نیکی بیابد و کورسویی بازگشت به حق را در او مشاهده کند، از همه گناهان و بدیهایش درمی گذرد، او به پیامبرش فرمان داده که به همه مردم خبر دهد که “من بسیار بخشنده و بسیار مهربانم” ( قل نبئ عبادی انی انأ غفور الرحیم )

رحمت خداوند در دنیا همه جا را گرفته است، این رحمت رحمانیه است رحمتی که همه را برخوردار کرده است، چه جاندار، چه بی جان، چه انسان چه غیر انسان، چه مسلمان چه غیر مسلمان، چه مرد چه زن، چه کودک چه بزرگسال. رحمت رحمانی خداوند همه آدمیان را بدون تفاوت در دین، عقیده، جنس، نژاد و رنگ در برگرفته است، رحمت رحمانی خداوند مثل هوا، نور، آب و حیات متعلق به تک تک آدمیان است. این رحمت حتی کافران و منافقان را نیز شامل می شود.

اما خداوند رحمت دیگری هم دارد به نام رحمت رحیمیه که در سرای دیگر- قیامت- بروز می کند و مختص مؤمنان و پرهیزگاران است. “و رحمتی وسعت کل شئ فسأکتبها للذین یتقون” و رحمت من همه چیز را در برگرفته است و آن را برای پرهیزگاران خواهم نوشت.( اعراف، آیه ۵۲ )

پیامبر اسلام حضرت محمد بن عبدالله (ص) به تأسی از خداوند رحمان و رحیم ” رحمة للعالمین” است “. “و ما ارسلناک الا رحمة للعالمین” ما تو را جز رحمت برای همه جهانیان نفرستادیم ( سوره انبیا آیه ۱۰۷ ). یکی از صفات قرآن کریم “کتاب رحمت” است(اعراف آیه۵۲).

مؤمنان به توصیف قرآن همواره به دنبال گسترش رحمت در جان خود و جهان خود هستند( آل عمران آیه ۸). با تأسی به سنت رحمت بکوشیم دینمان را صحیح بشناسیم و صحیح معرفی کنیم. آنان که از رحمت بویی نبرده اند، نمایندگان واقعی اسلام نیستند.

* * *

سنت رحمت

قرآن و انسان معاصر – جلسۀ۳۸ (سنن الهی ۳) ، حسینیه ارشاد