توکل (۱)

دریافت فایل صوتی “قرآن و انسان معاصر (۲۹)”

 [podcast]https://kadivar.com/wp-content/uploads/2005/10/29.-850117.mp3[/podcast]

خدا و انسان ۱۷

یکی از مفاهیم اصلی در ارتباط انسان و خدا مسئله توکل است.توکل از لوازم توحید است و با ایمان و امید پیوندی وثیق دارد.معنای لغوی توکل واگذاری و تفویض امور به غیر توکل به غیر و اعتماد به اوست.توکل به خداوند یعنی سپردن امور به او و او را تنها موثر حقیقی دانستن و اعتماد و اطمینان به این واگذاری.توکل به خداوند نه تنها مانع از فعالیت بشری و بهره گیری از وسائط و اسباب طبیعی و مادی نیست،بلکه متوقف و مشروط بر آنهاست.انسان متوکل همانند دیگر آدمیان از کوشش و فعالیتهای متعارف برای رسیدن به مقصود معاف نیست.فرق او با دیگر آدمیان وقوف به عظمت خداوند در هستی است و اینکه بدون خواست و اراده الهی چیزی اتفاق نمی افتد.مومن متوکل با اذعان به این حقیقت به نیروی لایزال دست می یابد.توکل تسلیم به اراده لایزال هستی و اعتماد به آن است.هرگونه باور به تاثیر استقلالی غیر خداوند یا امید به رفع مشکل توسط دیگران با غفلت از نقش مسبب الاسباب دوری از توکل و توحید است.

اولیاء الهی مروجان واقعی توکل بوده اند،اما به نظر می رسد دیرزمانی است که توکل از متن دین به حاشیه تبعید شده و برخی مفاهیم دینی از قبیل توسل به اولیاء و شفاعت ایشان از حاشیه به متن آمده اند،تا آنجا که در روش و منش بسیاری از یکسو توکل به خداوند عملاً بسیار کمرنگ و بی رمق و از سوی دیگر توسل و شفاعت بسیار غلیظ و برجسته و پررنگ شده است.در قرآن به عنوان شاقول اندیشه اسلامی،توحید و توکل معیار مسلمانی است و همه اعتقادات و اعمال مذهبی می باید خود را با این ضابطه محوری منطبق سازند.

ماده “وکل” هفتاد بار در قرآن به کار رفته است: ۴۲ بار در قالب فعل و ۲۸ بار در قالب اسم.از این ۷۰ استعمال ۲ مورد مربوط به واگذاری امور به ماموران الهی است(انعام/۸۹ و سجده/۱۱).۷ مورد در نفی وکالت رسول اکرم(ص) و ۶۱ مورد درباره توکل بر خداوند و وکالت الهی است.

توکل بر خداوند سرلوحه تعالیم همه پیامبران الهی بوده است: “و علی الله فلیتوکّل المومنون” (مومنان می باید بر خدا توکل کنند،ابراهیم/۱۱)

نوح(ع):فعلی الله توکّلت (پس بر خدا توکل کردم،یونس/۷۱)

هود(ع): انّی توکّلت علی الله ربی و ربّکم (من بر خداوند پروردگار من و شما توکل کردم، هود/۵۶)

شعیب(ع): إن أُرید الّا الاصلاح ما استطعت و ما توفیقی الّا باالله علیه توکلت و الیه أُنیب (جز اصلاح اراده نکرده ام تا آنجا که در توان دارم،توفیق من جز از خداوند نیست،بر او توکل کرده ام و بسوی او باز می گردم، هود/۸۸) علی الله فتوکّلنا (بر خداوند توکل کرده ایم، اعراف/۸۹)

یعقوب(ع): إنَّ الحکم إلّا لِلّه علیه توکّلت و علیه فلیتوکّل المتوکّلون (فرمان جز برای خداوند نیست، بر او توکل کرده ام و بر او می باید متوکلان توکل کنند، یوسف/۶۷)

موسی(ع): یا قوم ان کنتم امنتم بالله فعلیه توکّلوا ان کنتم مسلمین (ای مردم،اگر به خداوند ایمان آورده اید پس بر او توکل کنید،اگر مسلمانید، یوسف/۸۴)

ابراهیم(ع): ربنا علیک توکّلنا و إلیک أنَبنا و إلیک المصیر (پروردگارا،بر تو توکل کردیم،بسوی تو باز می گردیم و بازگشت به سوی توست، ممتحنه/۴)

توکل بر خداوند در تعالیم رسول گرامی اسلام(ص) با درخشش بیشتری در قرآن کریم مطرح شده است:

فقل حسبی الله لا اله الا هو علیه توکلت (بگو ای محمد،خدا مرا بس است،جز او خدایی نیست بر او توکل کرده ام، توبه/۱۲۹) و نزدیک به همین مضمون در رعد/۳۰ و شوری/۱۰.

و علی الله فلیتوکل المؤمنون (برخداوند می باید مومنان توکل کنند، آل عمران/۱۲۲و۶۰ و مائده/۱۱)

فبما رحمة من الله لنت لهم و لو کنت فظّاً غلیظ القلب لانفضّوا من حولک فاعف عنهم واستغفر لهم و شاورهم فی الامر فإذا عزمت فتوکّل علی الله إنّ الله یحب المتوکلین (ای محمد به رحمت و بخشایش خداوند بر ایشان نرم شدی و اگر درشتخو و سخت دل بودی،از گرد تو پراکنده می شدند،پس از آنان در گذر و برای ایشان آمرزش بخواه و با آنان در امر مشورت کن و چون عزم کردی بر خدا توکل کن که خدا توکل کنندگان را دوست دارد، آل عمران/۱۵۹)

آری خداوند متوکلان را دوست دارد و همه پیامبران به ویژه پیامبر اسلام مومنان را به توکل دعوت کرده اند و خود پیش آهنگ متوکلان بوده اند.

توکل مقوماتی دارد؟ چگونه محقق می شود؟ با توحید و ایمان چه تفاوتهایی دارد؟ چه اقسام و مراحلی دارد؟ چرا قرآن وکالت پیامبر(ص) را نفی کرده است؟ سوالاتی است که در بحث بعدی مطرح خواهد شد.

۱۷/۱/۸۵ حسینیه ارشاد