منزلت عقل از زبان امام کاظم

به‌مناسبت ۲۵ رجب سالروز وفات امام موسی بن جعفر (ع)

مجموعه احادیث به جا مانده از امام کاظم (ع) ( ۱۲۸ مدینه – ۱۸۳ کاظمین) تحت عنوان مسند الامام الکاظم (ع) به سه جلد می رسد (۱)، که ۴/۲٪ (چهار و دو دهم درصد) مجموعه احادیث موجود از ائمه اهل بیت (ع) است. (۲)

منزلت عقل از زبان امام کاظم (ع)

امام کاظم (ع): ای هشام! لقمان به‌پسرش گفت:
حق را گردن نِه تا عاقلترین مردم باشی، همانا زیرکی در برابر حق ناچیز است.
پسرکم! دنیا دریای ژرفی است که خلقی بسیار در آن غرقه شدند. (اگر از این دریا نجات میخواهی) باید کِشتیت در این دریا تقوای الهی، و بارَش ایمان، و بادبانش توکل، و ناخدایش عقل، و رهبریش دانش، و لنگرش شکیبائی باشد.

ای هشام! برای هر چیز راهنمائی است، و راهنمای عقل تفکر، و راهنمای تفکر خاموشی است؛
و برای هر چیزی مرکَبی است و مرکَب عقل تواضع است؛
برای نادانی تو همین بس که مرتکب کاری شوی که از آن نهی شده‌ای.

ای هشام! خدا پیغمبران و رسولانش را بسوی بندگان نفرستاد مگر برای آنکه از جانب خدا عقل و خرد را برگیرند؛ پس هر که نیکوتر پذیرد معرفتش بهتر است، و آنکه به فرمان خدا داناتر است عقلش نیکوتر است، و کسی که عقلش کاملتر است مقامش در دنیا و آخرت بالاتر است.

ای هشام! خدا بر مردم دو حجت دارد: حجت آشکار و حجت پنهان؛ حجت آشکار رسولان و پیغمبران و امامانند (علیهم السلام)، و حجت پنهان عقل است.

امام موسی بن جعفر(ع): يا هشام إن لقمان قال لابنه: تواضع للحق تكن أعقل الناس، وإن الكيس لدى الحق يسير، يا بني إن الدنيا بحر عميق، قد غرق فيها عالم كثير فلتكن سفينتك فيها تقوى الله، وحشوها الإيمان وشراعها التوكل، وقيمها العقل ودليلها العلم، وسكانها الصبر.
يا هشام إن لكل شئ دليلا ودليل العقل التفكر، ودليل التفكر الصمت، و لكل شئ مطية ومطية العقل التواضع وكفى بك جهلا أن تركب ما نهيت عنه.
يا هشام ما بعث الله أنبيائه ورسله إلى عباده إلا ليعقلوا عن الله، فأحسنهم استجابة أحسنهم معرفة، وأعلمهم بأمر الله أحسنهم عقلا، وأكملهم عقلا أرفعهم درجة في الدنيا والآخرة.
يا هشام إن لله على الناس حجتين: حجة ظاهرة وحجة باطنة، فأما الظاهرة فالرسل والأنبياء والأئمة – عليهم السلام -، وأما الباطنة فالعقول. (۳)

یادداشت‌ها:

۱. عزیز الله عطاردی، مسند الامام الکاظم ابی الحسن موسی بن جعفر (ع)، المؤتمر العالمی للامام الرضا (ع)، مشهد، ۱۴۰۹ق.

۲. مجموعه مسانید ائمه اهل بیت (ع) در مجموعه عطاردی هفتاد جلد است. 

۳. کلینی، الکافی، کتاب العقل والجهل، ح۱۲، ج۱ ص ۱۶.