عقل

عقل انسانی حسن و قبح ذاتی افعال را فی الجمله تشخیص می دهد نه بالجمله، یعنی حسن و قبح برخی افعال یقینا توسط عقل آدمی قابل تشخیص است. عقل آدمی هر جا حسن و قبح فعلی را تشخیص داد حجت است و لازم العمل، اما اثبات نشده است که حسن و قبح همه‌ی افعال را با جزئیاتش ما می توانیم درک کنیم. اینکه حسن و قبح کلیه‌ی افعال غیرعبادی با جزئیاتشان توسط عقل مستقل قابل درک است نیز از جمله اموری است که برهانی برآن اقامه نشده است. در میان احکام غیرعبادی اموری شبه مناسک است که حداقل ماکولات و مشروبات و منکوحات را شامل می شود و عقل مستقل در آنها و جزئیاتشان ورودی ندارد.

پرسش اول: موضوع/ مصداق احکام عبادی و غیر عبادی به تفکیک چیست؟ پاسخ: عبادت عملی است که صحت آن متوقف بر قصد قربت است و

مکلفی که در مسائل دینی صاحب نظر (مجتهد) نیست، در تشخیص موضوعات و در احکام غیر الزامی شرعی (غیر وجوب و غیرحرمت) مجاز است به عقل خود مراجعه کند.

عقل انسان توان درک «ملاک بعضی احکام حوزه‌ی معاملات» را داراست. در اینگونه احکام اگر با «عقل قطعی» اثبات شد که به دلیل تغییر شرائط زمانی مکانی حکم دیگر عادلانه نیست، معنایش منسوخ شدن حکم و عدم اعتبار آن در شرائط جدید است، به عبارت دیگر هیچ حکم شرعی نمی تواند ظالمانه باشد. در حوزه‌ی عبادات عقل قطعی در غیر از اصل حسن طاعت حکمی ندارد. در برخی احکام معاملات از قبیل بعضی احکام ماکولات و مشروبات و منکوحات عقل قطعی حکمی ندارد. واضح است که هرجا عقل قطعی حکمی داشت متّبع است، اما وجود حکم عقل قطعی در هر مسئله‌ای و دستیابی به آن امر دیگری است.