باب فعلل و تفعلل

پرسش: گاهی در نوشته های فارسی می نویسند فقس علیه باب فعلل و تفعلل. یعنی چه؟

 

پاسخ:

ابواب افعال عربی یا ثلاثی هستند یا رباعی، هر یک از این دو یا مجرد هستند یا مزید فیه.
ابواب ثلاثی مجرد مثل فعل یَفعل،
ابواب ثلاثی مزید فیه مثل افعل یُفعل یا افتعل یفتعل،
ابواب رباعی مجرد مثل فَعلَلَ یُفَعلِلُ از قبیل زلزل یزلزل،
ابواب رباعی مزید مثل تَفَعلَلَ یَتَفَعلَلُ از قبیل تزلزل یتزلزل.
در عربی ضرب المثلی است با این الفاظ «فَقِس علیه باب فَعلَلَ و تَفَعلََل» (بر همین منوال قیاس کن باب فعلل و تفعلل را)
کانّه گوینده باب ثلاثی مجرد و ثلاثی مزید را تشریح کرده بعد می گوید ابواب رباعی مجرد (فعلل) و رباعی مزید (تفعلل) را نیز بر همین منوال دنبال کن و دیگر آنها را نیازی به توضیح نمی بیند.
این ضرب المثل در جایی بکار می رود که گوینده مواردی را قبلا توضیح داده  و موارد باقیمانده را نیازمند توضیح نمی بیند و می خواهد بگوید موارد باقیمانده با مقایسه با موارد گفته شده معلوم می شود.

موفق باشید

محسن کدیور