خدا و شرّ –۶

خدا و شرّ – جلسه ششم

رویکردهای قابل دفاع در الهیات مدرن نسبت به مسئله شرّ

دروس عمومی خدا و شرّ تا کنون نشان داده است که:

اولا ناسازگاری منطقی و دلیل فلسفی بر نفی وجود خداوند یا انکار اطلاق صفات علم، قدرت و خیرخواهی او تمام نیست،

ثانیا از منظری خداباورانه ادله موجهی برای وجود شرور در عالم اقامه شده است.

در جلسه پنجم دانستیم که:

الف. در «الهیات پویشی» از دو صفت علم مطلق و قدرت مطلق خدا دست برداشته می شود تا خیرخواهی محض او حفظ شود. او می خواهد شرّ وجود نداشته باشد اما قدرت ریشه کن کردن آن را ندارد. البته خدای این رویکرد توانایی رفع شرّ را ندارد!

ب. در «الهیات مرگ خدا» با کشته شدن خدای زنده فعالی که بسیار خشن و ظالم معرفی شده، خدا دیگر محور هستی نیست تا مسئول شرّ باشد. لذا شرّ به کمک انسانها حل می شود. چگونه؟!

ج. جورج ماوْردوْس پنداشته مسئله شرّ به مثابه «معضل معرفتی» صرفا مسأله ای برای «برخی اشخاص» است و به این امر وابسته است که خود شخص باورهای خویش را با یکدیگر سازگار یا ناسازگار بداند. این رویکرد خطابی پذیرفتنی نیست و  نمی توان آن را به حساب الهیات مبتنی بر معرفت شناسی اصلاح شده گذاشت.

د. به رویکردهای عاطفی و هیجانی به مسئله شرّ حداقل هفت نقد وارد است:

اول. دفاعیه‌ها و تئودیسه ها با برچسب سنتی ناتمام ارزیابی شده اند. اگر کسی پاسخهای الهیات مبتنی بر معرفت شناسی اصلاح شده، الهیات شکاکانه و مانند آنها را تمام بداند نوبت به به مدعیات رویکردهای عاطفی و هیجانی نمی رسد.

دوم. غیرتاریخی، انتزاعی، ناظرمحور، درجه دوم، نظری، غیرتراژیک و غیررازورزانه دانستن رویکردهای به اصطلاح سنتی به عنوان کاستی نیاز به استدلال منطقی فلسفی دارد، که أقامه نشده است. از منظری عاطفی و هیجانی نمی توان راه حلهای فلسفی و منطقی را نقد کرد. چنین نقدهایی تنها عواطف و احساسات را برمی انگیزد.

سوم. رویکردهای هیجانی و عاطفی نتوانسته اند مشکلات منطقی و فلسفی مسئله شرّ را حل کنند. اگر راه حل را درد دل کردن، تخلیه روحی، تسکین و تسلی موقت روانی فرض کنیم شاید. نهایتا این رویکردها بیشتر ماهیت روان‌درمانی و روان‌کاوی دارند.

چهارم. کلیه رویکردهای هیجانی و عاطفی مبتنی بر پیش فرض نشاندن انسان محوری به جای خدامحوری هستند. کجا و با کدام دلیل «انسان محوری» را اثبات کرده اند؟ قاعدتا با عواطف، احساسات و هیجانات روحی به آن رسیده اند. اما این مبانی چقدر ارزش عقلانی، منطقی و فلسفی دارد؟!

پنجم. مطالعه احوال قائلان رویکردهای عاطفی و هیجانی نشان می دهد که اتخاذ چنین رویکردی غالبا «علت» دارد، نه «دلیل». یعنی امری ناخوشایند در زندگی فرد اتفاق افتاده است و او از فرط درماندگی و فشار و درد رنج به چنین نتیجه ای رسیده است. رنج هر انسانی شایسته همدردی است. اما مسئله غامض فلسفی حل عقلانی می طلبد.

ششم. رویکردهای عاطفی و هیجانی «ابطال ناپذیر» هستند. وقتی مسئله «فردی» شود دیگر چه جای امر بین الاذهانی که به ناچار «انتزاعی» می شود؟ یا باید بپذیریم، یا نفهم و فاسدالاخلاق هستیم!

هفتم. در نسخه وطنی رویکردهای هیجانی و عاطفی از اینکه مشخص کنند به کدامیک از الهیات مدرن تعلق خاطر دارند ابا می کنند، و ادعای تاسی به خدای قرآن ونفی خدای فلاسفه یونان می شود. در «مکتب تفکیک» با جدا کردن معارف دینی از آموزه های فلسفی عملا تفسیر وحی به راهی نسفته و ضعیف تنزل می کند.

***

پرسشهای اصلی این جلسه:

یک. چرا تقسیم دوگانه مسئله شرّ به «الهیات سنتی» و «الهیات مدرن» جامع و مانع نیست؟

دو. در الهیات مدرن معاصر کدام رویکردها با حفظ باور به خدای عالِم مطلق، قادر مطلق و خیرخواه محض مسئله منطقی و فلسفی شرّ را حل کرده اند؟

سه. این رویکردها در محیطهای آکادمیک و تخصصی بین المللی از چه جایگاه و اعتباری برخوردارند؟

چهار. «الهیات مبتنی بر معرفت شناسی اصلاح شده» چه می گوید، و مسئله شرّ را چگونه حل کرده است؟

پنج. «الهیات شکاکانه» چه می گوید، و مسئله شرّ را چگونه حل کرده است؟

شش. متفکران معاصر ایرانی در مسئله شرّ مروّج کدام یک از رویکردهای متنوع منطقی، فلسفی، وجودی، عاطفی و هیجانی هستند؟

هفت. فلسفه اسلامی در مسئله شرّ چه دستاوردهایی داشته، کدام مشکلات را حل کرده، و کدام مشکلات را باید حل کند؟

***

برای پاسخ به پرسشهایی از این دست سخنرانی زنده ای با مشخصات ذیل برگزار می شود:

زمان: یکشنبه ۲ شهریور ۱۳۹۹، ۲۳ آگوست ۲۰۲۰

ساعت: ۲۱ به وقت ایران، ۱۸:۳۰ به وقت اروپای مرکزی، ۱۲:۳۰ به وقت شرق آمریکا

زمان جلسه دو ساعت: یک ساعت طرح بحث و یک ساعت پرسش و پاسخ.

این جلسه در نرم افزار Gotomeeting به‌ صورت مجازی برگزار و به طور همزمان از کانال اینستاگرامی Mohsen.kadivar.official  به صورت زنده Live Instagram  پخش خواهد شد.

با لینک زیر مستقیما می توانید در این جلسه شرکت کنید:
https://global.gotomeeting.com/join/476191053

در صورت تمایل می توانید پرسشهای خود را قبل یا همزمان با برگزاری جلسه از طریق ایمیل زیر یا از طریق اینستاگرام مطرح کرده در جلسه پاسخ بگیرید:

[email protected]

پرسشهایی که فرصت طرح در جلسه نداشته باشند بعدا یک‌جا پاسخ داده می شوند. اگر برای نصب نرم افزار دچار مشکل هستید با ایمیل فوق تماس بگیرید.