امکان سنجی فقه سیاسی دموکراتیک

امکان سنجی فقه سیاسی دموکراتیک

مروری بر آثار مرحوم دکتر داود فیرحی

استاد فقید دکتر داود فیرحی نویسنده پرکار اندیشه سیاسی معاصر شیعه به استخراج مفاهیم مدرن از جمله دموکراسی، دولت مدرن، تحزب و حکومت قانون از متون فقهی اعتقاد داشت. نقطه عزیمتش ادبیات سیاسی مشروطه خصوصا کوششهای میرزای نائینی در استخراج مفاهیم مشروطیت از فقه شیعه بود. فیرحی بر این باور بود که تفکر استبدادی و حاکم بر غالب فقها را نباید به حساب فقه نوشت. فقه سیاسی شیعه ظرفیتهای فراوان دموکراتیک دارد که هنوز به بار ننشسته است. بازخوانی فقه سیاسی شیعه با برجسته کردن اشارات دموکراتیک آن از طریق استعاره های فقهی وقف، قضاوت، ولایت فقیه و خطابات قانونی سرمشق اصلی او بود. دو الگوی عملی وی «امام خمینی و شهید آیت الله دکتر بهشتی» بودند. برای تحقق این مهم او به حقوق اساسی و مدنی اسلامی برگرفته از فقه دل بسته بود. محصول فکری او سازگاری اسلام و دموکراسی (و به طور کلی دولت مدرن) و به شکل خاص سازگاری فقه شیعه با مفاهیم سیاسی مدرن بود. به نظر فیرحی مهمترین دانش سیاسی در جهان اسلام و تاریخ ایران از جمله از دوران مشروطه تا امروز دانش فقه است نه فلسفه، کلام یا اخلاق یا حتی اصول فقه!

کوششهای فیرحی البته به مذاق پیروان فقه اقتدارگرا خوش نیامده و او را متهم به برداشتهای غربگرایانه و لیبرالیستی از فقه کرده اند. اصلاح طلبان سیاسی، پیروان خط امام و در مجموع رویکرد «اسلام سیاسی دموکراتیک» در کارهای او نظریه پردازی ایده آل مناسب خود را یافته اند. در اهمیت فقه سیاسی در اندیشه سیاسی خصوصا قبل از تجربه دوران اصلاحات بحثی نیست. بحث در به سر رسیدن اجتهادات فقهی اصولی به معنای مطلق هم نیست، بحث مشخصا در «امکان فقه سیاسی اجتماعی» است. سوالات کلیدی از پروژه فیرحی «امکان و مطلوبیت» آن است:

آیا استخراج مفاهیم مدرن سیاسی اجتماعی از قبیل دموکراسی، تحزب، دولت مدرن و حاکمیت قانون از متون پیشامدرن به عبارت دیگر فقه سیاسی دموکراتیک امری ممکن، مطلوب و مفید است؟

آیا علم فقه معادل علم حقوق است و می توان از حقوق اساسی، و دیگر شعب علم حقوق با پسوند اسلامی دم زد و دفاع کرد؟

آیا حکومت دموکراتیک دینی امری ممکن و قابل دفاع است؟

پروژه دموکراتیزه کردن فقه سیاسی یا اسلام سیاسی دموکراتیک پروژه ای ارتجاعی و مبتلا به تناقض بنیادی است یا پروژه ای مترقی و پیش‌رو؟

سخنرانی زنده جمعه ۱۴ آذر ۱۳۹۹، ۴ دسامبر ۲۰۲۰

ساعت ۲۱ به وقت ایران، ۱۲:۳۰ به وقت شرق آمریکا

همراه با پرسش و پاسخ

:Live Instagram

Mohsen.kadivar.official@

Navid_kalahroudi@

Zoom: https://rb.gy/wf00jg