دیدار دو رهبر مذهبی بلندپایه
تحلیل محسن کدیور از دیدار پاپ با آیت الله سیستانی، انصاف نیوز، ۱۶ اسفند ۱۳۹۹
(این مصاحبه مکتوب ساعاتی قبل از دیدار صورت گرفته است)
سفر پاپ به عراق و دیدار با آیتالله سیستانی را حاوی چه پیامی میدانید؟
این سفر در درجه اول در حمایت از مسیحیان عراق است که به دلیل فعالیت گروههای تروریستی القاعده و داعش بیش از چهار پنجمشان در بیست سال اخیر به دیگر نقاط جهان مهاجرت کرده اند. پاپ به عراق سفر کرده تا از دولت و رهبران مذهبی عراق بخواهد تا فضای امنتری برای مسیحیان کلدانی – آشوری عراق فراهم کنند تا رغبت به ماندن یا بازگشت پیدا کنند. در درجه دوم پاپ در نخستین سفرش به عراق با عالی ترین رهبر شیعه هم ملاقات می کند. پاپ فرانسیس با امام الازهر احمد الطیب تا کنون سه بار ملاقات کرده است: دو بار در واتیکان (نوامبر ۲۰۱۷ و ۲۰۱۹) و یک بار در ابوظبی (فوریه ۲۰۱۹). الطیب به زبانهای فرانسوی و انگلیسی مسلط است. البته بین مرجع تقلید شیعه که مقام دینی کاملا مردمی است با امام الازهر که توسط رئیس جمهور مصر نصب می شود و اقتدار مردمی ندارد تفاوت فراوانی است. در این سفر پاپ به نجف می رود تا با آقای سیستانی ملاقات کند. این دو رهبر دینی غیردولتی هر دو پیروان فراوانی در سطح جهان دارند.
آقای سیستانی پرمقلدترین مرجع شیعه در عراق، ایران، لبنان و دیگر مناطق شیعه نشین جهان است. ایشان شاخص ترین مرجع حوزه کهنسال نجف است. ملاقات عالی ترین مقام مذهبی مسیحیت کاتولیک و اسلام شیعه به خودی خود اهمیت دارد. ایران پس از انقلاب نماینده شیعی اسلام سیاسی بوده است که در غرب به بنیادگرایی اسلامی شناخته می شود. رهبر جمهوری اسلامی همزمان رهبر مذهبی و پیشوای سیاسی با اختیارات مطلقه مصرح در قانون اساسی است. رهبران جمهوری اسلامی به دنبال صدور انقلاب و هم اکنون در عراق، سوریه، یمن، لبنان و فلسطین به نحوی مستقیم و غیرمستقیم نقش تعیین کننده نظامی، امنیتی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دارند. در حالی که منش و روش آقای سیستانی و مدرسه نجف رهبری معتدل مذهبی بوده که هرگز مستقیم در سیاست خصوصا خارج از عراق دخالت نکرده است. با این همه اقتدار و نفوذ او در عراق به گونه ای است که دولت و مجلس عراق نمی تواند نظر ایشان را نادیده بگیرد.
اینکه رهبر کاتولیکهای جهان بین دو چهره متفاوت تشیع آقای سیستانی و نجف را انتخاب کرده و نه رهبر جمهوری اسلامی در تهران را معنی دار است. پاپ موضع معتدل سیستانی را ترجیح داده است و امیدوار است این رویکرد در منطقه حاکم شود. با این همه درباره این دیدار باید واقع بینانه نظر کرد، نه ان را بی اهمیت دانست ونه حلال همه مشکلات منطقه. این دو رهبر دینی فاقد قدرت سیاسی هستند. ملاقاتشان پیامدهای سیاسی دارد اما در درجه اول اهمیت دینی دارد.
آیا آمدن او به ایران و دیدار با علمای حوزهی قم را هم میتوان محتمل دانست؟ چرا قم چنین ابتکار عملی نداشته است؟
قم در ایران استقلال نجف در عراق را ندارد. اگر زمانی پاپ هوس سفر به ایران کند نخست باید دیداری با رهبر جمهوری اسلامی در پاستور داشته باشد. نمی دانم هر دو طرف به چنین دیداری تمایلی داشته باشند. اما منهای مشکلات ملاقات در پاستور شاید مانعی در راه دیدار پاپ با مراجع تقلید قم نباشد. چرا آقایان وحید خراسانی، شبیری زنجانی، مکارم شیرازی و صافی گلپایگانی (چهار مرجع پرمقلد حوزه علمیه قم) پیشقدم در چنین دیداری نباشند؟ مانع اعتقادی وجود ندارد. امامان شیعه اهل گفتگو بوده اند، پیروان آنها هم نباید ابایی از گفتگو داشته باشند.
تابحال آیا ایرانیها درخواست و دعوتی کردهاند؟ اگرنه چرا؟ آنها چطور؟ درخواست و ارادهای برای آمدن داشتهاند؟
بی خبرم از هر دو سو. چند سال قبل پاپ قبلی ملاقاتی با دکتر سید حسین نصر داشت. ایران و واتیکان در خاک یکدیگر سفیر دارند. این پرسش را باید از آنها کرد.
برخی گفتهاند این حرکت شبیه به رفتار امام موسی صدر بوده است؛ قیاس آیت الله سیستانی با امام موسی صدر را چقدر صحیح میدانید؟ چون امام موسی صدر در چنین مسائلی فاعل بوده و ابتکار عمل داشته و در مورد دیدار پاپ با آیت الله سیستانی بنظر میآید که پیشنهاد و درخواست پاپ بوده است.
هر گلی بوی خودش را دارد. از آقا موسی صدر بی خبریم. اگر در قید حیات است برای سلامتش دعا می کنیم. اگر از دنیا رفته است خدایش رحمت کند. آقا موسی مرد گفتگوی بین الادیان بود. زمانه و موقعیت مذهبی آقای سیستانی با آقای صدر متفاوت است. در این سفر پاپ به دیدار آقای سیستانی شاخص ترین رهبر مذهبی شیعه می رود. در حالی که آقا موسی صدر نهایتا رهبر شیعیان لبنان بود بدون اینکه مرجع تقلید بوده باشد یا خارج از لبنان موقعیتی داشته باشد. بنابراین مقایسه درستی نیست.
نظر علمای قم در این مورد چه میتواند باشد؟ غبطهای میخورند یا اینکه اساسا چنین ارتباطاتی را به ضرر تشیع میدانند؟
از خودشان باید پرسید! بعید است چنین ارتباطی را به ضررتشیع بدانند. اگر از خودشان چنین درخواستی می شد به احتمال قوی می پذیرفتند و آن را قدمی در راه دفاع از مذهب قلمداد می کردند.
این دیدار چقدر بر وزن حوزهی نجف در دنیای تشیع تاثیر میگذارد؟
این دیدار البته در جای خود مهم است. اما نباید درباره آن مبالغه کرد. حوزه نجف بدون این ملاقات هم وزین است. اهمیت هر حوزه ای به تولیدات دینی و تاثیر آن در اشاعه موازین مذهبی است. نجف پرسابقه ترین حوزه شیعه از زمان شیخ طوسی تا کنون است. امیدوارم این دیدار به ارتقای روحیه تسامح و رواداری مذهبی کمک کند.
در قیاس با علمای اهل سنت چقدر بر وزن تشیع تاثیر میگذارد؟
فکر نمی کنم تاثیر بیشتری داشته باشد.
تحلیلتان از محتوای قابل طرح در گفتوگوهای دو طرف چیست؟
به نظرم در این دیدار به کلیات و تعارفات اکتفا می شود. اگر خبری از محتوای دیدار منتشر شد بعد از آن می شود تحلیل کرد.
اینطور گفتوگوهایی در سطح پاپ و آیت الله سیستانی و دیگر مسلمانان آیا میتواند تاثیری بر سرنوشت امثال داعش و حتی تندروهای شیعه بگذارد که هرکسی غیر خود را کافر میپندارند و سر جنگ دارند؟
به نظرم این ملاقات بر گروههای تندرو امثال داعش از یک سو و تندروهای مذهبی چه سنی و چه شیعه خصوصا تندروهای شیعه از سوی دیگر تاثیر مثبت بگذارد و موجب تعدیل آنها شود، یا حداقل نارواداری آنها را کاهش دهد. در هر حال این سفر پیامدهای مبارکی دارد که باید انها را به فال نیک گرفت.
اعلامیه دفتر آقای سیستانی بعد از ملاقات
***
مصاحبه با جمال الدین موسوی، برنامه شصت دقیقه، تلویزیون بی بی سی فارسی، ۱۶ اسفند ۱۳۹۹، ۶ مارس ۲۰۲۱