پرسش:
درسوره مبارکه رعد از آیه شریفه ۱۹ در وصف اولوالباب ( که ترجمه به عاقلان شده است) صفاتی و مشخصاتی را بر می شمارد و منزلگاه آنان را بهشت معرفی می کند تا می رسد به ایه شریفه ۲۳ که مورد سوال هست. در این آیه می فرماید که در بهشت عدن وارد می شوند با پداران، فرزندان و زنان( همسران -ازواج) … در حالیکه فرشتگان بر آنها تحیت می گویند… سوال اینست که پدر، فرزند و همسر( زن یا مرد) جزء این طبقه عاقلان که شایسته بهشت هستند ذکر شده، ولی مادر ذکر نشده است؟ چون جایگاه آباء بعنوان پدر(اجداد) و ازواج بعنوان همسر(زن یا مرد) و ذریه بعنوان فرزند ذکر می شود… البته در آیات دیگری هم من دقت کرده ام اصولا قرآن در بحث بهشت یا جهنم از مادر نامی نمی برد. البته در بحث های دیگر شاید امهات باشد ولی در این دو بحث بهشت و جهنم منظور سوال کننده است.
پاسخ:
پاسخ اجمالی به پرسش شما از آیه‌ی ۲۳ سوره ی رعد به قرار زیر است.
جَنَّاتُ عَدْنٍ يَدْخُلُونَهَا وَمَنْ صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ
صالحان نه تنها خودشان به بهشت می روند بلکه «کلیه‌ی ارحام صالح» آنها نیز مشول رحمت پروردگاه می شوند. ارحام شامل پدر، مادر، فرزندان، برادران، خواهران و غیر ایشان می شود. سه واژه‌ی آباء و ازواج و ذریات به ایجاز همه‌ی ارحام را شامل می شود به این ترتیب که مادران ازواج آباء هستند، برادران و خواهران هم ذریات پدران هستند. به عبارت دیگر ذکر این سه گروه از ارحام موضوعیت ندارد و کلیه‌ی ارحام مراد آیه هستند.
اگر گفته شود مرجع ضمیر «هُم» در انتهای هر سه گروه «والذین صبروا…» آیه ی قبل است یعنی پدران و همسران و فرزندان آنها نه همسران پدران و نه فرزندان پدران بلکه همسران و فرزندان همان افراد صالح، در پاسخ گفته می شود تفسیر یاد شده بر اساس استخدام است و این صنعت بلاغی در قرآن کریم سابقه دارد.
پاسخ دوم تمسک به «قاعده‌ی تغلیب» است که ان نیز از قواعد علم بلاغت است و آباء پدران و مادران را هر دو از باب تغلیب در بر می گیرد.
به هر حال چون یقینا مادر بر پدر رجحان دارد به دلیل رنجی که در زمان حمل برای فرزند کشیده است، اگر پدر از طریق فرزند صالحش بهشتی شود، به «دلیل اولویت» (که قاعده ای اصولی است) مادر به طریق اولی بهشتی خواهد بود، و این پاسخ سوم است.
درباره‌ی «حقوق زنان در آخرت» مقاله ای نوشته ام که در کتاب حق الناس قابل مراجعه است
موفق باشید
محسن کدیور
