پرسش:
با توجه به اخباری که معمولا از به هدر رفتن گوشت قربانی در عید قربان در دیار حج به گوش می‌رسد، می‌خواستم بدانم که آیا شما راه‌کاری برای این معضل دارید و یا اینکه اساساً معتقدید که قربانی صرفاً به جهت اطاعت امر الهی است و مهم نیست که چه بر سر گوشت آن می‌آید؟ چنانچه به دیدگاه اول معتقدید آیا قربانیِ بدل از قربانیِ در مکه را برای محرم، در وطن خودش روا می‌دانید؟
در نهایت یک پرسش کلی از جناب‌عالی دارم: حد جواز دخالت عقل در تعبدیات تا کجاست؟ آیا موارد دخالت عقل باید مستقیماً از جانب شارع طرح شده باشند مانند خوف که می‌تواند سبب قصر در نماز شود و بیماری که افطار روزه را سبب می‌شود، یا آنکه عقل می‌تواند دخالت‌هایی نو در عبادات بکند؟ اگر این دخالت جایز باشد، آیا فقط مجتهد حق دخالت دادن عقل در عبادات را دارد و یا آنکه عقل متعارف انسان‌ها می‌تواند تصمیم‌گیرنده باشد؟ امیدوارم پاسخ جناب‌عالی الگویی کلی برای پاسخ به پرسش‌هایی از قبیل بحث گوشت قربانی در حج در اختیار دینداران قرار دهد.
پاسخ:
الف. قربانی کردن در حج از اجزای حج است که مستندات محکم قرآنی دارد. مکان قربانی به نظر مشهور شیعه منا است، اهل سنت ذبح در منا را مستحب دانسته قائل به جواز در کل حرم هستند. اما مذبحهای موجود اولا در منا نیست، ثانیا به علل مختلف قربانی به شیوه رایج باعث اسراف شدید گوشت قربانی و عملا تلف بخش اعظم آن می شود.
بنابراین برای رعایت اجزای این عبادت و عمل به ادله‌ی معتبر آن قربانی کردن خارج از مکه به عنوان بدل از قربانی حج در ماه ذیحجه مجاز است، چه در وطن چه در غیر وطن. اولی ذبح به نیابت حاجی همزمان با مراسم حج است، اما در صورت عسر و حرج تا پایان ماه ذیحجه می توان آنرا به تاخیر انداخت. مهم این است که گوشت قربانی به مصارف شرعی آن برسد و تلف نشود.
حکم فوق مقتضای جمع ادله موجود است و لزوما عقلی نیست.
ب. در عبادات تعبد به نصوص در جایی که هدف اصلی عبادت تامین می شود لازم است. در صورتی که غرض اصلی عبادت تامین نشود یا جزء خاصی از عبادت با واجب یا ترک حرام دیگری تزاحم قطعی داشته باشد مجتهد مسئله را بررسی کرده نتیجه را به مکلفان اعلام می کند. در نظر گرفتن تمام ابعاد حکم عقل و رعایت ادله‌ی مختلف شرعی اشراف بر ادله و مبانی کتاب و سنت را مطلبد و از غیر مجتهد چنین انتظاری نیست.
موفق باشید
محسن کدیور
ا
