پرسش: وقتی یک قانون خشونت آمیز وجود دارد و با توجه به اینکه گاهی این قوانین از فقه اسلامی ریشه گرفته و به دلیل قاطع بودن آن در قرآن نمیتوان ان را تغییر دارد چه باید کرد؟
پاسخ: من در این زمینه به تفصیل در کتاب حق الناس مقاله حقوق بشر و روشنفکری دینی بحث کرده ام. در رساله نفی مجازات مرتد و سابّ النبی نیز مفصلا به این مسئله پرداخته ام.
به اجمال این احکام در ظرف زمانی مکانی نزول خشن نبوده اند. اگر حکمی در عرف زمانی دیگر وهن اسلام محسوب می شود یا برای رسیدن به هدف همان حکم راه حل مفیدتر و کم ضررتری هست مثلا بجای مجازاتهای خشن بدنی جرائم مالی، محرومیتهای اجتماعی و زندان میسر است، توقف در شکل حکم و غفلت از محتوای آن نوعی قشری گری است. اگر به شکل یقینی این استنباط از سوی مجتهد صورت گرفت معنایش نسخ آن حکم است. یعنی چنین حکمی از آغاز مقید به زمان خاصی بوده و مجتهد موقت بودن آن را کشف می کند.
پاسخ جدید من که در دو منبع قبلی نیامده این است که قرآن کتاب قانون نیست، اما می تواند منبع قانون باشد. کتاب قانون یعنی مُرّقانون عینا در آن هست و مثلا کتاب قانون مجازات اسلامی که ماده فلان آن درباره بهمان جرم است.
اما منبع قانون یعنی با در نظر گرفتن متن و زمینه و روح قانون و غرض قانون گذار کشف کرد که مثلا هدف قانونگذار از مجازاتها بازدارندگی بوده و بهترین شکل بازدارندگی در آن زمان چنین شکلی بوده و امروز طرق دیگری برای بازدارندگی هست که در گذشته متصور نبوده است.
موفق باشید.