آقای عبدالله نوری وزیر پرسابقه ی کشور و نماینده دوره های مختلف مجلس از وقتی از زندان آزاد شده شب های جمعه اول هر ماه مراسمی در منزلش برگزار میکند. عمر این جلسه از پنج سال میگذرد. پریروز هم جلسه بود و اعلام شد که امسال سخنرانان قرار است در مورد حقوق بشر صحبت کنند. اولین سخنران این موضوع، آقای دکتر کدیور بود که دیشب حرف زد. آقای کروبی قبل از ماها در جلسه حاضر بود. دعای کمیل را هم که قبل از سخنرانی انجام میشود احتمالاً شنیده بود. آقای کدیور بحث را با اعلامیه ی حقوق بشر شروع کرد و گفت که چون ایران هم آن را امضا کرده باید به آن ملتزم باشد. بعد به تفصیل مواردی از حقوق بشر را نقل کرد که به طور طبیعی نیازهای امروز جهان بشری است و در فقه مصطلح و سنتی نسبت به رعایت آنان ملاحظاتی وجود دارد؛ مثل حقوق زنان، اقلیتها، شکنجه، دیه و حدود شرعی. معتقد بود که این نارسائی در پاسخ به این مسائل ناشی از برداشت و فهم غلط از دین است که سنتی ها نمیتوانند با برداشتی که از دین دارند به آن پاسخ گویند. همچنانکه در دورانی منطق و فلسفه از کفریات بود و بعد جزئی از مباحث اسلامی شد، در مسئله ی حقوق بشر نیز پیامبر در دوران خودش مثلاً حقوق زنان را به نحو بسیار پیشرفته تری از وضعیت متداول آن روز مطرح کرد و چون هر چه اخلاقی تر باشد، پیشرفته تر است و پیامبر این روش را پذیرفته، سایر موارد نیز به تناسب رشد و پیشرفتی که میکند و اخلاقی میشود، باید مورد پذیرش دینی قرار گیرد. احساس من این بود که آقای کدیور در این بحث، مثل سایر مباحث خیلی هنوز عمیق نشده است. چون این شکل بحث، به قول طلبه ها ان قلت های فراوانی دارد. معلوم نیست چه مواردی از نظر دینی جزء ثوابت است و چه مواردی به تناسب پیشرفت اخلاقی بشری قابل تغییر است. مثلاً آقای کدیور در همین دیشب به کسانی که از ایران میروند و به سرعت در مسائل حقوق بشری به مسئله ی هم جنس بازی اشاره میکنند، حمله کرد و استدلال میکرد که در غرب هم این مسئله جزء حقوق بشر شناخته نمیشود. خب اگر یک روز در جهان این مسئله اخلاقی شد، که ظاهراً آن روز هم دیر نیست آیا باید جزء مظاهر پیشرفت اخلاقی حساب کرد و آن را شرعی تلقی کرد؟ اینکه باید حقوق بشر رعایت شود یک واقعیت انسانی است ولی راه پیدا کردن مبانی دینی آن که آن هم یک ضرورت است، نیار به کار جدی دارد و باید رهبران دینی در سراسر جهان به این مسأله بپردازند و راه آن را پیدا کنند. این وظیفه ی همه ادیان است. در ادیان دیگر نیز همین مسائل وجود دارد. بعد از پایان سخنرانی دوستان قدیمی که منزل آقای نوری را پاتوقی می پندارند با یکدیگر به گعده پرداختند. به آقای موسوی لاری، آقای مجتهد شبستری را نشان دادم که داوطلبانه لباس آخوندی را درآورده و روی صندلی نشسته بود. آقای یوسفی اشکوری هم میگفت خدا به آقای خاتمی خیر دهد که در این فضایی که در دنیا از اسلام ایران حرف میزنند از اسلام صلح خواه در نقاط مختلف جهان سخن میگوید. همچنین به من پیغام داد که به آقای خاتمی بگویم جدای از کلیاتی که در مورد اسلام در دنیا مطرح میکند، در مورد جزئیات هم توضیح بیشتری بدهد.
* * *
حقوق بشر و روشنفکری دینی
مجله آفتاب – شماره ۲۷ تیر ۸۲ و شماره ۲۸ مرداد ۸۳
پرسش و پاسخ حقوق بشر و روشنفکری دینی
آفتاب ماهنامه ادبی اجتماعی فرهنگی دانشجویی دانشگاه واترلو، کانادا، شماره ۶ ، بهمن و اسفند۸۴ ، شماره ۸ ، تیر و مرداد ۸۵ ، شماره ۹ ، شهریور، مهر و آبان۱۳۸۵ .