عدم جواز لعن خلفای راشدین، امهات مؤمنین و صحابه

 

پرسش: لطفا در صورت امکان نظر خود را درباره لعن دشمنان اهل بیت به طور عام و لعن خلفا و ازواج پیامبر که مخالف اهل بیت بوده اند به طور خاص بیان فرمایید. همین طور اگر ممکن است نظر خود را درباره لعن خلفا با استفاده از حدیث پیامبر که متخلفان از جیش اسامه را لعن کرد « لعن الله من تخلف عن جیش اسامة » نیز بفرمایید. در بیانی دیدم که امیرالمؤمنین (ع) پس از پیروزی بر عایشه به او گفت چرا چنین کردی در حالی که می دانستی که پیامبر اصحاب جمل و (ظاهرا) صفین را لعن کرد. اما برایم سؤال است که چرا هیچ یک از ائمه ما پس از رسول خدا خود اقدام به لعن خلفا و برخی دیگر نکردند؟ به هر حال پرسش بنده ناظر به حکم اولی این موضوع است و نه حکم ثانوی و بر اساس مصالح اجتماعی و سیاسی.

 
پاسخ:
مهمترین مستند جواز لعن دشمنان اهل بیت استدلال ذیل است:
مقدمه اول: لعن کسانی که خدا و رسول او را آزار می دهند و نیز لعن ظالمین مجاز است به دلیل آیه ۵۷ سوره احزاب و آیه ۱۸ سوره هود
مقدمه دوم: خداوند محبت به اهل بیت پیامبر را لازم دانسته است (آیه ۲۳ سوره شوری) و پیامبر نیز بر اساس روایات متواتر منقول از کبار اهل سنت آنها که فاطمه‌ی زهرا را می آزارند مایه‌ی آزار خود دانسته است.
مقدمه سوم: به اجماع مسلمین محبت به اهل بیت پیامبر واجب ، آزردن آنان حرام و ظلم در حق پیامبر و مایه‌ی آزار پیامبر و در نتیجه مستوجب جواز لعن است.
تا اینجا بین شیعه و سنی تفاوت چندانی نیست و اجمالا همداستان هستند.
اما اینکه چه کسانی دشمنان اهل بیت بوده اند و چه کسانی در حق ایشان ظلم کرده اند مورد اختلاف شیعه و سنی است:
الف. بنی امیه و مشخصا یزید بن معاویه و آل مروان و صحنه گردانان فاجعه‌ی کربلا. برخی اهل سنت ایشان را واجب یا جایزاللعن می دانند برخی نیز همانند غزالی قائل به توقف هستند! شیعه بنی امیه و معاویة بن ابی سفیان و یزید بن معاویه را فئه‌ی باغیه و واجب اللعن می داند.
ب. اصحاب جمل شامل برخی صحابه از عشره مبشره و امهات المومنین که بر علیه خلیفه‌ی برحق رسول الله خروج کردند و مصداق باغی هستند.
ج. متخلفین از جیش اسامة مشمول لعن نبوی شده اند. پیامبر اکرم(ص) در مرض احتضار: «جَهِّزُوا جَیشَ اُسامَة َ؛ لَعَنَ اللهُ مَن تَخَلَّفَ عَن جَیشِ اُسامَة َ» تجهیز و آماده کنید لشکر اُسامَه را (برای دفاع در مقابل روم)؛ خداوند لعنت کند هرکس را که تخلّف کند از حضور در لشکر اسامه!” برخی منابع اهل سنت که این حدیث و نام متخلفین را ذکر کرده اند: سیرةُ ابنِ هِشامٍ، طبقات ابن سعد، تاریخ الطّبَريِّ، تاریخ ابن عَساکِر، تاریخ بَلاذُري، المِلَلُ وَالنِّحَلُ شهرستانی، شرح نهج البلاغة ابن ابی الحدید مُعتزِلی، کَنزُالعُمّال متّقی هندی. تاریخ یعقوبی نیز این حادثه را با جزییاتش ذکر کرده است.
نتیجه: لعن متخلفین از جیش اسامة، تطبیق الشجرة الملعونة (آیه‌۶۰ اسراء) بر بنی امیه، بغی و ظلم اهل جمل، فئه‌ی باغیه بودن قاتل عمار یاسر به لسان رسول الله (ص)، جواز لعن کارگزاران فاجعه‌ی کربلا بر اساس منابع اهل سنت قابل اثبات است و محققان منصف از اهل سنت اذعان کرده اند.
در روایات ائمه‌ی متقدم شیعه روایات صریحی در لعن خلفا یا امهات مومنین یا صحابه به چشم نمی خورد. از امام محمد باقر (ع) به بعد روایات صریحی در لعن عاملان فاجعه‌ی کربلا و مسببان آن از صدر اسلام در دست است. اینکه روایات موجود در لعن خلفای راشدین و برخی از صحابه و احیانا برخی امهات مومنین (درگیر در جمل و کربلا) از چه پیشینه ای و از چه اعتبار سندی برخوردار است و اصولا آیا ائمه‌ی میانی خود شخصا چنین لعنی کرده اند یا نه همگی شایسته‌ی تحقیق است.
نتیجه:
الف. لعن دشمنان اهل بیت و ظالمین به طور عام و  لعن بنی امیه و باغیان و قاتلان به طور خاص مجاز و بلااشکال است.
ب. لعن خلفای راشدین، امهات مومنین و عشره‌ی مبشره از صحابه مندرج در ناکثین جمل (علیرغم خطاها و ظلمشان) در زمان حاضر مجاز نیست، به دلیل اینکه اولا استناد لعن ایشان به ائمه‌ی اهل بیت (ص) در ادله‌ی معتبر قابل اثبات نیست، ثانیا بر فرض اعتبار چنین روایاتی بنا بر تقیه‌ی مداراتی شیعه به تعلیم اولیاء خود مجاز به لعن بزرگان اهل سنت نمی باشد.
ج. با حفظ احترام به جای لعن، نقد منصفانه مجاز و مستحسن است.

در سخنرانی ذیل در این زمینه بحث کرده ام:  بازاندیشی هویت اسلام شیعی
موفق باشید.

۱ شهریور ۱۳۹۲