حقّ‌النّاس
اسلام نواندیش و حقوق بشر
محسن کدیور
ویرایش دوم
إسن آلمان: نشر اندیشه‌های نو، دی ۱۴۰۱
۵۳۲ صفحه
ISBN: 978-3-948894-09-2
خلاصه کتاب
تمام تعالیم اسلامی، از جمله احکام شرع، در زمینه و ذهنیت صدر اسلام معقول، عادلانه، اخلاقی و نسبت به نظام‌های رقیب کارآمدتر بوده‌اند. اسلام هرگز کسی را دعوت به قبول امور غیرمعقول، ناعادلانه، غیراخلاقی و ناکارآمد نکرده است. اما برخی احکام دینی در طول زمان به تدریج برخی یا همه این صفات ضروری خود را از دست داده‌اند. این‌گونه احکام اسلامی بوده‌اند، اما دیگر اسلامی نیستند، یعنی در مذهبی که عقلِ قطعی یکی از منابع آن است منسوخ محسوب می‌شوند.
هر امری را که اسلامی می‌دانیم امروز باید مطابق عقلانیت این دوران معقول، عادلانه، اخلاقی و نسبت به آموزه‌های رقیب کارآمدتر باشد. هرآنچه براساس عقلانیت زمانه غیرمعقول، غیرعادلانه، غیراخلاقی و ناکارآمد باشد، اسلامی نیست حتی اگر پیش‌تر اسلامی بوده‌باشد. اینکه امروز زندگی کنیم اما درعقلانیت دیروز نفس بکشیم مشکل اصلی اسلام سنتی است. تشخیص تعالیم و احکام دائمی از موقت و منسوخ وظیفه‌ای پیچیده و تخصصی است و نیاز به اجتهاد ساختاری یا اجتهاد در اصول و مبانی دارد. این مهم مسئولیتِ جمعیِ مجتهدان واجد شرایط پیش‌گفته است که باید در فضای علمی و با روش انتقادی صورت گیرد.
اسلام سنتی با موازین حقوق بشر حداقل در شش حوزه ناسازگار است: تبعیض دینی؛ تبعیض جنسیتی؛ برده‌داری؛ آزادی دین و جرم‌انگاری ارتداد و توهین به مقدسات؛ مجازات‌های خودسرانه، خشن و شکنجه؛ و امتیاز فقها بر افراد عادی در حوزه عمومی. این ناهمخوانی‌ها نه تنها در فقه، بلکه در بسیاری از احادیث و تعدادی از آیات قرآن نیز دیده می‌شوند. اجتهاد رایج در فروع فقهی قادر به حل این معضل نیست.
اما “اسلام سنتی” عین اسلام نیست، بلکه برداشت و فهم علمای گذشته از اسلام است. می‌توان برداشتی از قرآن و سنت پیامبر و روشی در اجتهاد و فقه داشت که با موازین حقوق بشر سازگار باشد. چنین برداشتی به معنای استخراج حقوق بشر از کتاب و سنت نیست. چنین امری غیرممکن است، چرا که مفهوم امروزی حقوق بشر در گذشته وجود نداشته است.
این مضمون اصلی کتاب حق‌الناس: اسلام نواندیش و حقوق بشر است که اینک ویرایش دوم آن بعد از چهارده سال به دلیل ممنوع القلمی مطلق نویسنده آن در وطنش، در آلمان منتشر می‌شود. در ویرایش دوم علاوه بر اصلاحات، تأملات کوتاهی به انتهای نُه فصل کتاب افزوده شده است. در مقدمه تحلیلی مبسوط این ویرایش، رویکرد نویسنده با آراء پنج متفکر اصلی بحث اسلام و حقوق بشر مقایسه شده است: محمود محمد طه، عبدالله احمد النعیم، آن مایر، محمد مجتهد شبستری، و عبدالعزیز ساشادینا. در ویرایش دوم ۹۰ صفحه به حجم کتاب افزوده شده است. این کتاب به دو صورت کاغذی و الکترونیکی در دسترس خوانندگان است. علاقه مندان تهیه کتاب به ناشر مراجعه کنند.
فهرست کتاب
مقدّمه ویرایش دوم
مقدمه ویرایش اول
بخش اول. مبادی بحث اسلام و حقوق بشر
فصل اول. از اسلام سنتی به اسلام معنوی
فصل دوم. اصول سازگاری اسلام و مدرنیته
فصل سوم. درآمدی بر بحث عمومی و خصوص در فرهنگ اسلامی*
بخش دوم. اسلام و حقوق بشر
فصل چهارم. امام سجاد (ع) و حقوق مردم*
فصل پنجم. حقوق بشر و نواندیشی دینی*
فصل ششم. پرسش و پاسخ حقوق بشر و نواندیشی دینی*
فصل هفتم. حقوق بشر، لائیسیته و دین*
بخش سوم. آزادی‌های عقیدتی، دینی و سیاسی
فصل هشتم. آزادی عقیده و مذهب در اسلام و اسناد حقوق بشر*
فصل نهم. حقوق مخالف سیاسی در جامعه دینی*
ضمیمه. حقوق شرعی مخالف سیاسی و احکام فقهی بغی، محاربه و افساد
بخش چهارم. حقوق زنان
فصل دهم. نواندیشی دینی و حقوق زنان*
فصل یازدهم. حقوق زنان در آخرت، مطالعه قرآنی کلامی
بخش پنجم. دیگر مباحث حقوق بشر
فصل دوازدهم. مسئله برده داری در اسلام معاصر
فصل سیزدهم. حقوق غیرمسلمانان در اسلام معاصر
فصل چهاردهم. تأمین اجتماعی در تعالیم اسلامی*
فهرست منابع
نمایه‌ها
به‌همین قلم
فهرست تفصیلی
خلاصه کتاب به عربی، آلمانی، و انگلیسی
*: فصولی است که در انتهای آنها تأملات جدید نویسنده درج شده است.
کلیدواژه ها
حقوق بشر، اسلام، اسلام نواندیش، اسلام سنتی، حقوق زنان، آزادی مذهبی، آزادی سیاسی، برده‌داری
