نشریه آیینه اندیشه: بازخوانی مفهوم امامت و تشیع: نقدها و واکنشها
شماره ۵، شهریور ۱۳۸۵، ۲۳۵ صفحه
معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ستاد پاسخگویی به مسائل مستحدثه دینی
تهیه و تنظیم رمضان‌علی شوپایی جویباری
(رئیس هیات امنای دفتر تبلیغات: محمد جعفری گیلانی، رئیس دفتر تبلیغات: سید حسن ربانی)
***
فهرست:
مقدمه: ص۹-۵.
فصل اول: بازخوانی مفهوم امامت، تشیع و غلو:
«چرا تشیع؟ کدام تشیع»، سخنرانی شب ۲۳ رمضان، حسینیه‌ی ارشاد، ۴ آبان ۱۳۸۴، ص۱۷-۱۳.
«بازخوانی تشیع»، درس‌های دانشکده‌ی فنی دانشگاه تهران، آذر ۱۳۸۴: جلسه‌ی اول: [شاخص‌های بازخوانی تشیع]، جلسه‌ی دوم: [ادامه‌ی نبوت منهای وحی]، [جلسه‌ی سوم: تغییر شاکله‌ی اصلی تشیع در قرن سوم درج نشده است!] ص۲۸-۱۸.
«تشیع حسینی»، تبریز، سخنرانی ایام محرم، ۱۷ اسفند ۱۳۸۴، [بازخوانی امامت در پرتو نهضت حسینی، سخنرانی شب عاشورا، حسینیه ارشاد، ۲۱ بهمن ۱۳۸۴]، ص۳۶-۲۹.
«قرائت فراموش شده؛ بازخواني نظريه علماي ابرار تلقي اوليه اسلام شيعي از اصل امامت»، (فصلنامه مدرسه، سال اول، شماره سوم، ارديبهشت۱۳۸۵، ص ۱۰۲-۹۲)، ص۵۸-۳۷.
«جایگاه صالحی نجف‌آبادی در نقد غلو» سخنرانی در مراسم چهلم درگذشت صالحی نجف‌آبادی در دانشکده پزشکی دانشگاه تهران، ۲۲ خرداد ۱۳۸۵، ص۵۹.
[محمد تقی] فاضل میبدی، «هر روایتی که با روح قرآن در تضاد باشد باید آنرا به دیوار چسباند»، ۲۳ خرداد ۱۳۸۵، ص۶۰.
فصل دوم: نقدها و واکنشها:
علی‌اکبر عالمیان، نقد سخنان محسن کدیور [:نقدی برسخنرانی ”بازخوانی امامت در پرتو نهضت حسینی”] (شبکه خبری ملت، ۱۴بهمن ۱۳۸۴)، ص۶۷-۶۵.
[نویسنده:؟]، تاملی در محتوای سخنرانی دکتر کدیور درباره بازخوانی مفهوم امامت [در پرتو نهضت حسینی]، (روزنامه همشهری ، ۱۸ فروردین ۱۳۸۵)، ص۷۰-۶۸.
مهدی نصیری، [نقدی برسخنرانی ”بازخوانی امامت در پرتو نهضت حسینی”] تبیین امامت در پرتو قرآن و عترت، (روزنامه شرق ، ۱۴ فروردین ۱۳۸۵)، ص۸۴-۷۱.
محمد صدرزاده، جایگاه امامت در اسلام، [نقدی بر سخنرانی ”بازخوانی امامت در پرتو نهضت حسینی”]، (سایت بازتاب؛ ۹ اردیبشهت )۱۳۸۵، ص۹۴-۸۵.
علی ربانی گلپایگانی، شاخص های امامت در تفکر شیعی، [نقدی بر سخنرانی ”بازخوانی امامت در پرتو نهضت حسینی”]، (افق حوزه: هفته نامه‌ی خبری حوزه های علمیه، ۲۱ فروردین ۱۳۸۵، شماره ۱۰۳ ، ص۶)، ص۱۰۴-۹۵.
بهزاد حميديه، دعوى تحريف مفهوم امامت: نقدی بر سخنرانی بازخوانی امامت در پرتو نهضت حسینی، (روزنامه رسالت ، ۵ تا ۱۳ اردیبهشت ۱۳۸۵)، ص ۱۲۳-۱۰۵.
محمد محمدرضایی، تحلیلی در بارۀ ”بازخوانی امامت در پرتو نهضت حسینی”، (مجله‌ی تخصصی کلام اسلامی، سال پانزدهم، شماره ۵۷ ، بهار ۱۳۸۵، ص۳۱-۲۱ )، ص۱۲۸-۱۲۴.
بهزاد حميديه، متدلوژی نقد حدیث در جریان روشنفکری دینی: نقدی بر سخنرانی ”جایگاه صالحی نجف آبادی در نقد غلو”، (روزنامه رسالت، ۳۱ خرداد و ۱ تیر ۱۳۸۵)، ص۱۳۴-۱۲۹.
محمدصفر جبرئیلی، اندیشه امامت در گذر تاریخ، [نقدی بر سخنرانی ”بازخوانی امامت در پرتو نهضت حسینی”]، (کتاب نقد، شماره ۳۸، تیر ۱۳۸۵، ص۱۹۴-۱۷۵)، ص۱۴۵-۱۳۵.
ذبیح الله اسماعیلی، امامت، عدالت، عقلانیت (نقدي بر گفتار محسن كديور درباره امامت)، [نقدی بر سخنرانی «بازخوانی امامت در پرتو نهضت حسینی»]،( سایت باشگاه انديشه ، ۲۴ اسفند ۱۳۸۴)، ص۱۵۴-۱۴۶.
فصل سوم: مقالات مرتبط، ص۲۳۲-۱۵۵.
پیوست، ص ۲۳۵-۲۳۳.
***
مقدمه‌ی نشریه:
شماره پنجم آیینه اندیشه با موضوع : بازخوانی مفهوم امامت و تشیع: نقدها و واکنشها از سوی ستاد پاسخگویی دینی چاپ و منتشر شد.
در این شماره به مباحث طرح شده از سوی دکتر محسن کدیور درباره اعتقاد رایج شیعه پیرامون امامت و ولایت و سیر تاریخى شکلگیرى آن و نیز نقدها و بازتاب های آن پرداخته شده است.
ﭘنجمین شماره آیینه اندیشه در سه فصل تنظیم شده است: فصل نخست آن به گفتارها و نوشتارهای بازخوانی تشیع و امامت اختصاص دارد. در فصل دوم نقدها و واکنش ها آمده است و در فصل سوم برخی مقالات مرتبط با مباحث این شماره و مربوط به یکی- دو سال اخیر آمده که در ذیل به گزارش اجمالی این نقدها پرداخته شده است .
اولین نقد این مجموعه از علی‌اکبر عالمیان است که در سایت خبری ملت منتشر شد، طرحِ این ادعا که: «حسین ـ علیه السّلام ـ » مسائل را به مردم واگذار می کرد و به جای این که اعلام کند که من از جانب خدا نصب شده ام، از صلاحیت های خود سخن می گفت… » را مورد چالش قرار داده و به برخی شواهد و قرائنی اشاره کرده است که امام حسین(ع) تلویحاً و تصریحاً به جریان نصب الهی خود اشاره داشته است.
روزنامه همشهری، ۱۸ فروردین ۱۳۸۵ در نوشتاری با عنوان”قیاس در کار پاکان” از زاویه تفکیک میان جنبه های تکوینی وجود امام که در آن،” قطعاً تقدیس هست و بی تردید قلب عالم امکان امام معصوم است. ” با زندگی بشری ایشان که “حتی وقتی امام در کرسی و جایگاه امامت می نشست هیچ تفاوتی با مردم عادی نداشت نه در حقوق و نه در جایگاه.” به نقد سخنان کدیور نشسته است.
مهدى نصیرى در جوابیه ای که به روزنامه شرق ارسال کرده است در مقاله ای با عنوان” تبیین امامت در پرتو قرآن و عترت” ضمن نقل چکیده سخنان کدیور، در نقد آن می نویسد: ” منشأ طرح چهار ویژگى فوق الذکر براى ائمه(ع)، کسى جز رسول گرامى اسلام (ص) و خود ائمه (ع) نبوده و هرگز یافته و یا بافته متکلمان و فقها نمىباشد”.
محمد صــدرزاده در نوشته ای که در سایت بازتاب انعکاس یافت، در نقد مقاله بازخوانی مفهوم امامت به بیان ” جایگاه امامت در اسلام” ﭘرداخته است.
هفته نامه افق حوزه در نوشتاری از حجت الاسلام ربانی گلپایگانی با عنوان “شاخص‌های امامت در تفکر شیعی” مهم‌ترین شاخصه‌های امامت در تفکر شیعی را ” علم کامل به احکام و معارف اسلامی، عصمت علمی و عملی، نصب الهی و نص شرعی، افضلیت امام بر افراد مشمول امامتِ او” دانسته که برخی از متکلمان غیر شیعی نیز در حد شرط کمال یا شرط لزوم، به صورت مقید پذیرفته‌اند. وی هم چنین می نویسد:” از ویژگی‌های برجسته مکتب اهل بیت علیهم السلام اعتدال و پیراستگی از افراط و تفریط است در این مکتب، عقل و وحی، تعقل و تعبد و توکل و توسل، هم آهنگ و مکمل یکدیگر به شمار آمده و اجزای یک نظام فکری و عملی معتدل که همان صراطِ مستقیم خداوندی است را تشکیل می‌دهند. دعاها و زیارت‌هایی که از امامان اهل بیت علیهم السلام نقل شده است را باید در یک نظام یکپارچه مطالعه کرد و از نگرش گزینشی و تفکیکی پرهیز کرد.” مقاله آقای ربانی بعدا در شماره ۳۸ مجله کتاب نقد نیز به چاپ رسید.
بهزاد حمیدیه در نقدی که در ده شماره روزنامه رسالت منتشر شد، به زوایای گوناگون سخنان کدیور واکنش نشان داده و ضمن تحلیل نقطه مرکزى سخن کدیور به بررسی ادله و ادعاها و مقایسه آن با دیگر سخنرانی ها و نوشته های وی ﭘرداخته، می نویسد:” پذیرش مبانى اومانیسم، اما نمى‌تواند نیم‌بند باشد. در صورت بسط این مبانی، دکتر کدیور مجبور به نفى اتوریته و انسان کامل بودن و عصمت پیامبر خدا نیز خواهند بود. بنابر این پروژه عصمت‌زدایی، کمال‌زدایى حجیت‌زدایى و ولایت زدایى دکتر کدیور در مورد امام علیه‌‌السلام، پروژه ناتمامى است که بدون تسرى دادن آن به انبیاى الهی، نقصانى غیر موجه خواهد داشت. بدین سان معلوم مى‌شود که دکتر کدیور در برزخى میان مدرنیته و “سنت” و میان اومانیسم و نظریه انسان کامل قرار گرفته‌اند و باید نظاره‌گر گام بعدى ایشان بود!”
محمد محمد رضایی در مقاله ای که در شماره اخیر فصل نامه کلام اسلامی منتشر شد به دو محور شاخص های امامت و مسأله تفویض از سخنان کدیور پرداخته و می نویسد:” شگفت آن که فردی شیعی که در حوزه شیعی نیز درس خوانده، درباره عصمت ائمه تشکیک می‌کند! ولی فخر رازی خانه‌زاد اهل سنت در تفسیر آیه «اطعیوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منکم» می‌گوید سیاق آیه حاکی است که این اولی الامر پیراسته از خطا هستند. هر چند سرانجام، فخر رازی در مصداق اولی الامر گرفتار خطا می‌شود.”.
مقاله دوم آقای بهزاد حمیدیه در این شماره آیینه اندیشه در سه قسمت است که با نقل و نقد سخنان آقایان محسن کدیور و فاضل میبدی در نشست ” ستیز با تحجر و غلو در عرصه دین” به “متدولوژى نقد حدیث در جریان روشنفکری” توجه نشان داده ودر بیان نارسایی های نقد روشن فکرانه حدیث می نویسد:” در “نقد حدیث” روشنفکرانه، “عقل امروزین” ملاک صحت و سقم روایات است. داستان سنجش روایات با قرآن کریم نیز تنها یک رتوریک جهت موجه جلوه دادن مباحث روشنفکرى است، چه اینکه روشنفکر از قرآن، تنها به یک “روح” که “عدالت”ش مى‌خواند دست یافته و جزئیات را کنار نهاده است. به علاوه همین “عدالت” که “روح قرآن” است نیز ملاکى جز عقل ندارد، آن هم عقل زمانه. بنابر این مآل کار همان عقل است و قرآن، در این میان مغفول شده است. حال باید دید آیا عقل بشر مستقل از مضمون وحی، در هر زمان توان آنرا دارد که به واقع دست یابد و دچار خطا نشود.”
نقد دیگر این فصل از محمد صفر جبرئیلی است که با عنوان” اندیشه امامت در گذر تاریخ” در شماره ۳۸ مجله کتاب نقد، منتشر شد. وی ضمن بررسی تاریخی اندیشه امامت می¬ﭘرسد:” به راستی اگر ائمه با مفاهیمی مانند عصمت، نصب و نص توسط شیعیان اصیل و از جمله ابوبصیر، زراره و محمد بن مسلم و … معرفی نشده بودند، پس کتاب شکاک با عنوان«الرد علی من ابی وجوب الامام بالنص» = که اتفاقا معاصر با سه نفر نامبرده است – که نه توسط فهرست نگاران شیعی، بلکه توسط ابن ندیم گزارش شده است، چیست؟ ” و ” آن همه آثاری که با عنوان «الامامه» از متکلمان قرن دوم گزارش شده و ردیه‌هایی که بر مخالفان نوشته شده و مناظره‌هایی که با آنان داشته‌اند، در چه مباحثی است؟ اگر مقصود همان طرح فضایل بوده است، اتفاقا فهرست نگاران در کنار کتاب‌های «الامامه» کتاب‌هایی را – البته نه با آن کثرت- با عنوان «الفضایل» برای برخی از اصحاب و شاگردان ائمه نقل کرده‌اند…”
آخرین مقاله فصل دوم با عنوان ” امامت، عدالت، عقلانیت” از آقای ذبیح الله اسماعیلی است که در سایت باشگاه اندیشه انتشار یافته است.
در فصل سوم، چند مقاله مرتبط با مباحث این شماره کنار هم نشسته است؛ که “شیعه و تشیّع (مفهومشناسى، ماهیت و خاستگاه)” نوشته على آقانورى، مصاحبه مفصل آقای رسول جعفریان با فصل نامه هفت آسمان درباره تشیع اعتدالى، پاسخ آیت الله منتظری به پرسشی پیرامون بحث “غلو” منتشر شده در سایت گویانیوز، “غالیان، تاریخچه و مناسبات فکرى با شیعه امامیه” نوشته دکترحسین صابرى منتشر شده درمجله مشکات و مقاله “غلو و اهل غلو در فرهنگ شیعی” نوشته دکتر قاسم بستانی و تازه منتشر شده درشماره ۱۲ فصلنامه شیعه شناسی ازآن جمله است.
گفتنی است نشریه آیینه اندیشه، در شمارگان معدود منتشر و برای آگاهی محققان، پژوهشگران و پاسخگویان پرسش‌ها و شبهات دینی، از سوی ستاد پاسخگویی دینی ارسال می شود.
***
نشریه در حقیقت سه بخش دارد: بخش نخست متن یک مقاله و شش سخنرانی کدیور درباره تشیع و امامت (ص ۱۱-۶۰)، بخش دوم ده نقد آن (ص ۱۶۳-۵۴)، و بخش سوم برخی مطالب مرتبط شامل هشت مطلب: سه مقاله، دو گفتگو، و دو سخنرانی یک خبر (ص ۶۰-۶۱ و ۱۵۶-۲۳۵). در حقیقت ۶۵٪ نشریه منحصر در نقل یا نقد آراء کدیور درباره امامت و تشیع است.
ماهها بعد از انتشار این نشریه از آن مطلع شدم و مدتی دیگر طول کشید تا نسخه ای از آن را برای مطالعه چند صباحی به امانت بگیرم. بلافاصله نقدها را کپی، تایپ و در سایت منتشر کردم.
یازده سال بعد دریافتم که نسخه کامل کاغذی این نشریه ممهور به دو مُهر «محرمانه» و «کتابخانه تاریخ تخصصی اسلام و ایران، تاسیس ۱۳۷۴» در کتابخانه مذکور در دسترس همگان است، و نسخه پی دی اف آن را هم اخیرا در اینترنت منتشر کرده اند. راستی چرا محرمانه؟! و چرا اینقدر دیر؟
«آئینه اندیشه: بازخوانی مفهوم امامت و تشیع؛ نقدها و واکنشها» به عنوان «بولتن عقیدتی داخلی نظام» برای واکسینه کردن مدافعان تفکر سنتی و استبداد دینی تهیه و منتشر شد، اما در حقیقت «اولین ویژه نامه نقد نظریه علمای ابرار» است، که با هر نیتی صورت گرفته باشد باید انتشارش را به فال نیک گرفت. متن کامل این نشریه اکنون در دسترس همگان است.
کمتر از یک سال بعد از انتشار این بولتن عقیدنی داخلی نظام، یعنی در بهار ۱۳۸۶ ممنوع التدریس و مجبور به انتقال از دانشگاه تربیت مدرس به مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران شدم. از جمله اتهامات هیأت انتظامی بدوی دانشگاه تربیت مدرس در اردیبهشت ۱۳۸۶ «انحراف اعتقادی کدیور» بود. فرهاد دانشجو رئیس دانشگاه تربیت مدرس در پاسخ به نامه اعتراض انجمن اسلامی دانشجویان آن دانشگاه صریحا در تاریخ ۲۷ خرداد ۱۳۸۶ نوشت: «تشکلهای دانشجوئی نمی توانند واقعیتها را در آراء فیلسوفانی که شورشهای پنهان را در جامعه و فرهنگ ایران ساماندهی می کنند، جستجو کنند؛ و با کسانی که عصمت و جایگاه رفیع ائمه اطهار (ع) را با تفسیرهای غیرعلمی و مغرضانه خود مخدوش می کنند، مخالفت علمی خواهند نمود.» سران دانشگاه تربیت مدرس صریحا توبه از آراء منتشرشده کلامی‌ام درباره امامت (علاوه بر توبه از آرائم در نقد ولایت فقیه) را از من می خواستند! قدم بعدی اخراج و انفصال دائم از خدمات دولتی بود. تفصیل این تضییقات مجال و مقالی دیگر می طلبد.
ویرایش اول بهار ۱۳۸۶، ویرایش دوم بهار ۱۳۹۸
