مباحث مقدماتی

رویکرد سیاسی فقیهان شیعه را از آغاز ــ یعنی شروع کبری‌در سال ۳۲۹ ــ تا امروز می‌توان به چهار مرحله تقسیم کرد: مرحله اول‌: عصر شکوفایی فقه خصوصی‌ این مرحله عصر شکوفایی فقه خصوصی که از اوایل قرن چهارم تا آغازقرن دهم‌هجری را دربرمی‌گیرد دوران تأسیس‌، رشد وشکوفایی‌فقه فردی‌است‌. وهنوز به فقه عمومی‌، مسائل سیاسی و حقوق اساسی عنایت نشده‌است‌. نه شرایط بیرونی مهیای طرح این‌گونه مسائل است و نه ذهنیت‌فقیهان آماده حل آنها. اگرچه واژه‌هایی از قبیل حاکم‌ِ شرع‌، سلطان و امام باوظایفی همانند مراحلی از امر به معروف…

در این بحث مراد از دولت (state) اصطلاح سیاسی آن است‌، هرچند درفقه معاصر شیعه غالباً از آن به عنوان «حکومت‌» یاد می‌شود. منظور ازدولت «ساخت قدرتی است که در سرزمین معین بر مردمانی معین تسلط‌پایدار دارد و از نظر داخلی نگهبان نظم به شمار می‌آید و از نظر خارجی‌پاسدار تمامیت سرزمین و منافع ملت و یکایک شهروندان خویش به‌شمار می‌آید. این ساخت قدرت به صورت نهادها و سازمانهای اداری‌،سیاسی‌، قضایی و نظامی فعلیت می‌یابد.» واضح است که تلقی از«دولت‌» در طول زمان دستخوش تطور شده‌است اما عناصر اصلی آن‌اجمالاً…

در فقه شیعه درباره دولت به دو گونه بحث شده‌است‌: یکی سلبی ودیگری ایجابی‌. مراد از بحث سلبی اتخاذ مواضع منفی در برابر دولتهای نامطلوباست‌. فقیهان شیعه با ظرافت و موشکافی تمام ابعاد حقوقی یک مبارزه‌منفی را علیه دولتهای جائر ترسیم کرده‌اند. در احکام فقهی ما مرزبندی‌دقیق شیعیان با دولتهای جائر به‌وضوح قابل مشاهده است‌. اظهار نظرقاطع فقیهان شیعه در مسائلی از قبیل جوایز سلطان‌، ولایت از جانب‌سلطان جائر، اعانت ظالمین و اراضی خراجیه‌ از اسباب حفظ هویت‌فرهنگی و استقلال شیعه در طول قرنها بوده است‌. اگرچه در این مواضع…

نظریه‌های دولت را به گونه‌های مختلف می‌توان طبقه‌بندی کرد. مهم‌ترین‌معیارهای طبقه‌بندی نظریه‌های دولت عبارت است از: منشأ و ماهیت‌دولت‌؛ غایت دولت‌؛ حدود آزادی فرد و اقتدار دولت‌؛ و منبع مشروعیت‌قدرت سیاسی‌. گروه‌بندی نظریه‌های حقوقی‌ِ دولت بر اساس معیار منبع‌مشروعیت قدرت سیاسی روشن‌تر از سایر گروه‌بندی‌هاست‌. اینکه‌قدرت دولت را ناشی از خداوند یا حقوق فطری یا اراده ملت بدانیم‌، برمیزان قدرت دولت و حدود آزادی فرد تأثیر می‌گذارد. با توجه به نظریه‌های موجود دولت در فقه شیعه می‌توان آنها را براساس معیارهای زیر طبقه‌بندی کرد: ۱٫ منبع مشروعیت قدرت سیاسی‌(انتصاب از…