نقد علمای ابرار در کتاب‌سازی بیروت

 

نقد علمای ابرار در کتاب‌سازی بیروت

نگاهی به کتاب الإمامة، قراءات جديدة ومنافحات عتيدة

 

۱

نظریه علمای ابرار به مجرد انتشار نخستین مقاله مورد هجوم سنگین جزم اندیشان نظریه «امامت قدسی» قرار گرفت. فهرست مقالات و سلسله مقالات منتشرشده در نقد آن در زبان فارسی افزون بر پنجاه است. نخستین ویژه نامه نقد نظریه علمای ابرار «بولتن اعتقادی داخلی» دفتر تبلیغات با مشخصات زیر است: گاهنامه آئینه نقد، شماره ۵: بازخوانی مفهوم امامت و تشیع، نقدها و واکنش‌ها، شهریور ۱۳۸۵، ۲۳۵ صفحه، (متن ۷ سخنرانی کدیور ، ۱۰ نقد آن و برخی مطالب مرتبط)، تهیه و تنظیم رمضان‌علی شوپایی جویباری، دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، ستاد پاسخگویی به مسائل مستحدثه دینی.

مجله نصوص معاصرة متعلق به مرکز البحوث المعاصرة فی بیروت طی سه شماره و دو ویژه نامه با عنوان «الإمامة، قرائات جدیدة ومنافحات عتیدة» (امامت، قرائتهای جدید و دفاعیات سرسخت) نخستین ناشر ویژه‌نامه به زبان عربی در نقد نظریه علمای ابرار بود. مشخصات این سه شماره مجله نصوص معاصرة به قرار زیر است: العدد العاشر، ربیع ۲۰۰۷، [بهار ۱۳۸۶]، ص۲۱۹-۲۴۳؛ العدد التاسع عشر، صیف ۲۰۱۰، [تابستان ۱۳۸۹]، ص۷۲-۱۲۳؛ العدد العشرون، خریف ۲۰۱۰، [پائیز ۱۳۸۹]، ص۱۱-۱۱۹.

نخستین کتاب نقد نظریه علمای ابرار به فارسی با مشخصات زیر منتشر شد: حسن علی‌پور وحید، کتاب مکتب در فرآیند نواندیشی‏: بازخوانی انتقادی نواندیشی محسن کدیور در حوزه شیعه‌شناسی، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، دفتر نشر معارف‏، قم، بهمن ۱۳۹۴، ۲۹۶ صفحه. سه سال بعد نخستین نقد نظریه علمای ابرار به زبان عربی هم با مشخصات زیر به زیور طبع آراسته شد: احمد سلمان، وهم القرائة المنسیة: محاکمة علمیة لنظریة «علماء ابرار»، بیروت، دارالولاء، ۲۰۱۸ م [۱۳۹۷]، ۲۲۹صفحه. [ترجمه عنوان کتاب: توهم قرائت فراموش شده: محاکمه علمی نظریه «علمای ابرار»]. کتاب شیخ سلمان نقد این کتاب است: محسن کدیور، القراءة المنسیة إعادة قراءة نظریة: الأئمة الاثنا عشر علماء أبرار وأربع مقالات أخری، تعریب وتقدیم وحواشی: د. سعد رستم، مؤسسة الانتشار العربی، بیروت، ۲۰۱۱، ۲۱۵ صفحه. [ترجمه عنوان: قرائت فراموش‌شده، بازخوانی نظریه «ائمه اثنی عشر علمای ابرار» و چهار مقاله دیگر]

 

۲

با اینکه انتشار کتابی با مشخصات زیر هشت سال است اعلام شده: الإمامة، قراءات جديدة ومنافحات عتيدة، إعداد وتقديم: حيدر حب الله، الطبعة الاولی، مؤسسة الانتشار العربي، بيروت، لبنان؛ ۲۰۱۱م [۱۳۹۰]، عدد الصفحات: ۴۵۴؛ اما علیرغم اعلان مؤلف و ناشر، این کتاب با مشخصات فوق بدون هیچ توضیحی منتشر نشده است!

تا اینکه چند ماه قبل کتاب مذکور از سوی ناشر دیگری با مشخصات زیر از طبع خارج شد: الإمامة، قراءات جديدة ومنافحات عتيدة، سلسلة کتاب نصوص معاصرة، تألیف مجموعة من الباحثین، إعداد وتقديم: حيدر حب الله، الطبعة الاولی، دار روافد للطباعة والنشر والتوزیع، بيروت، لبنان؛ ۲۰۱۹م، [۱۳۹۸]، عدد الصفحات: ۴۵۴. [ترجمه عنوان: امامت، قرائتهای جديد و دفاعيه‌های سرسخت]

در پیشگفتار مختصر کتاب با امضای تحریریه مجله آمده است: «کتابی که پیش روست به نهمین موضوع از موضوعات «سلسله مباحث نصوص معاصرة» پرداخته که با عنوان «امامت، قرائتهای جديد و دفاعيه‌های سرسخت» تقديم [خوانندگان] می‌شود. اين عنوان از موضوعات مهم اين مجموعه به شمار رفته و پس از انتشارش در مجله نصوص معاصرة استقبال قابل توجهی از آن شد. در این کتاب عصاره نظریات دکتر شیخ محسن کدیور و طوفان انتقاداتی که درپی نظريه وى درباره امامت برخاست بررسی و ارائه شده و در کنار آن به موضوعات مهمی در رابطه با امامت و غلو نیز پرداخته شده است.» در ادامه «از تلاش های بی دریغ مرکز الثقلین جهت تنظیم و انتشار مجله و کتابهایش» و «از شیخ محمد عباس دهینی بابت زحماتش در زمینه ویرایش متون» و «از ناشر بابت چاپ و انتشار این کتاب» تشکر و قدردانی شده است. (ص۷) واضح است که پیشگفتار به قلم حیدر حب الله است.

کتاب شامل یک مقدمه و سه فصل است. مقدمه به قلم حیدرحب الله با عنوان «مفهوم امامت در عقل شیعی، پیدایش و تحول» است. فصل اول «قرائتهای جدید نظریه امامت در تفکر شیعی» شامل سه بحث است. بحث اول «قرائت جدیدی از تشیع: مطالعاتی در نظریات امامت بین غلو و تقصیر»، محسن کدیور، ترجمه سید حسن علی مطر هاشمی (ص ۲۱ تا ۹۳). بحث دوم: «امامت و صیرورت تاریخی: چگونه مفهوم امامت به مرور زمان تغییر کرد؟» محسن کدیور، ترجمه منال باقر، (ص۹۵-۱۱۲). فصل دوم «مطالعات تحلیلی و انتقادی درباره نظریه امامت شیخ کدیور» حاوی یازده نقد و فصل سوم «بازخوانی دو دیدگاه امامت و غلو» شامل شش مقاله است.

هفتاد و سه درصد کتاب مستقیما درباره کدیور است. در این مجال به بیست و هفت درصد دیگر کتاب کاری نیست. آن ۷۳٪ حاوی ترجمه دو مقاله به نام کدیور و ترجمه یازده نقد آراء وی است. هر سیزده مقاله قبلا در سه شماره مجله نصوص معاصرة (شماره های ۳، ۱۹ و ۲۰) عینا درج شده بود و کتاب در حقیقت بازنشر همان مقالات است. آنچه در کتاب صورت گرفته تنظیم جدید است به این معنی که دو مطلب به نام کدیور در کنار هم در فصل اول، و ترجمه نقدها نیز با ترتیب دیگری متفاوت با ترتیب مجله علی الاغلب در فصل دوم و یکی هم در فصل سوم آورده شده اند.

 

۳

کتاب الإمامة، قراءات جديدة ومنافحات عتيدة جامع همه اشکالاتی است که به نصوص معاصرة درباره پرونده علمای ابرار وارد بود و پنج سال قبل با عنوان علمای ابرار در مجله‌ی نصوص معاصره‌ی بیروت (بهمن ۱۳۹۴) منتشر شد. علاوه بر آن اشکالات ذیل به کتاب مذکور وارد است:

 اشکال اول. مهمترین اشکال کتاب نخستین مقاله کتاب در فصل اول است که به عنوان مقاله ای به قلم کدیور در کتاب درج شده است: «التشيع في قراءة جديدة: مطالعات في نظريات الإمامة بين الغلوّ والتقصير» (قرائت جدیدی از تشیع: مطالعاتی در نظریات امامت بین غلو و تقصیر)، ترجمه سید حسن علی مطر هاشمی، (ص ۲۱ -۹۳). در همین کتاب ادعا شده که «مقاله قرائت فراموش شده کدیور فصل اول این کتاب را تشکیل می دهد.» (ص۱۳۳ پاورقی)

این ادعا کذب محض است. مقاله فصل اول یقینا ترجمه مقاله «قرائت فراموش شده» نیست. ویراستاران کتاب فراموش کرده اند که در مجله نصوص معاصرة اعتراف کرده بودند که مقاله ای که به عنوان فصل نخست کتاب درج شده ادغام چهار سخنرانی و یک مقاله کدیور است نه ترجمه مقاله قرائت فراموش شده وی. «کدیور در سخنرانی‌های «چرا تشیع؟ کدام تشیع؟» در حسینیه‌ی ارشاد، «بازخوانی تشیع» در دانشکده‌ی فنی دانشگاه تهران، «بازخوانی امامت در پرتو نهضت حسینی» در حسینیه‌ی ارشاد، «تشیع حسینی» در تبریز، و مقاله‌ی «قرائت فراموش شده» مطالبی را به اجمال و تفصیل ابراز داشته که در این مقاله‌ی عربی در هم ادغام شده است.» (نصوص معاصرة، ش ۱۹، ص۶۹) أواخر این مقاله مونتاژی هم سخنرانی ویرایش نشده «جایگاه صالحی نجف‌آبادی در نقد غلو» از گزارش مورخ ۲۲ خرداد ۱۳۸۵ خبرگزاریها از مراسم چهلم مرحوم نعمت الله صالحی نجف آبادی در دانشکده پزشکی دانشگاه تهران گزینش و ترجمه شده بدون این‌که به ماخذ آن ولو به صورت کلی اشاره شود.

اگر گردانندگان مجله نصوص معاصرة در انتشار مقاله فوق به نام کدیور آن هم بدون اطلاع و اذن او فعل قبیحی انجام داده بودند حداقل در پاورقی اشاره کرده بودند که مقاله مذکور ترجمه گردآوری چند سخنرانی و یک مقاله کدیور به انتخاب مترجم یا دست اندرکاران مجله است. اما ویراستار کتاب و دستیارش در این کتاب سه فعل قبیح دیگر مرتکب شده اند. یکی اینکه پاورقی مذکور را مطلقا حذف کرده اند و در نتیجه این مقاله در ترکیب، چینش، تنظیم و هیات منتشره در کتاب را به کدیور نسبت داده اند، که کاملا خلاف واقع است. دیگر اینکه به دروغ نوشته اند که مقاله مونتاژ شده «ترجمه مقاله قرائت فراموش شده کدیور» است، حال اینکه این مقاله مونتاژی گزینشی از مقاله یادشده و پنج سخنرانی دیگر است. سوم این‌که مقاله مونتاژی مذکور پنج سال بعد از اعتراض مکتوب نویسنده منتشر شده است. اگر انتشار آن در مجله نصوص معاصرة صرفا بدون اطلاع و اذن نویسنده بوده، درج آن در کتاب علیرغم اعتراض وی صورت گرفته که قبح آن به مراتب بیشتر است.

اشکال دوم. ویراستار و دستیارش بار دیگر عنوان سخنرانی کدیور «بازخوانی امامت در پرتو نهضت حسینی» را به چنین عنوانی تحریف کرده اند: «الإمامة والصيروة التاريخية، كيف تغيّر مفهوم الإمامة عند الشيعة بمرور الزمن؟» (امامت و صیرورت تاریخی: چگونه مفهوم امامت به مرور زمان تغییر کرد؟) ترجمه منال باقر، (ص۹۵-۱۱۲). این تغییر عنوان و تحریف بعد از اعتراض مکتوب بهمن ۱۳۹۴ نویسنده دوباره صورت گرفته است.

اشکال سوم. عنوان فصل دوم کتاب «مطالعات تحلیلی و انتقادی درباره نظریه امامت شیخ کدیور» است. در این فصل ده نقد مرتبط با عنوان است. اما مطلب آخر این فصل معلوم نیست چگونه در این فصل با چنین عنوانی درج شده است: شریعتی و نظریه امت و امامت: تفسیرهایی در تایید و رد، رضا علیجانی، ترجمه علی الوردی، (ص۳۲۷-۳۵۱). این مطلب ظاهرا نقد مطلب سوم (و آخر) فصل اول است: «نقد نظریه امامت نزد شهید محمدباقر صدر»، علی شریعتی، ترجمه محمد عبدالرزاق، (ص۱۱۳-۱۳۰). در پیشگفتار مقاله آمده که از نامه های علی شریعتی به علی حجتی کرمانی مترجم کتاب بحثی حول ولایت است و قبلا در کتاب بحث حول الولایة صدر (۱۹۷۷م/ ۱۳۵۵ش) درج شده است. اینکه در این مطلب نظر جدیدی درباره امامت ابراز شده جای تامل است.

اشکال چهارم. در فصل سوم کتاب با عنوان «بازخوانی دو دیدگاه امامت و غلو» مقاله ذیل درج شده است: بهزاد حميدية، ميثولوجيا نقد الحديث في تيار التنوير (متدولوژی نقد حدیث در جریان روشنفکری دینی)، ترجمة: السيد حسن مطر، (ص۳۶۳-۳۷۳). جای این مقاله انتقادی فصل دوم بوده نه فصل سوم. در حقیقت این نقد یازدهم به آراء کدیور درباره امامت است.

اشکال پنجم. سرصفحه صفحات فرد مقاله دوم به نام کدیور این است: «الفصل الاول: مسألة الحجاب فی القرآن الکریم بین وجهتی النظر»! (ص۹۷-۱۲۹). که ظاهرا از کتاب دیگری اشتباها در این کتاب درج شده است. سرصفحه صحیح این بوده: «الفصل الاول: نظریة الامامة فی الفکر الشیعی، قراءات جدیدة» ویراستار و دستیارش یک بار هم کتاب را تورق نکرده اند تا متوجه این اشکال شوند!

اشکال ششم. بولتن دفترتبلیغات در شهریور ۱۳۸۵ جامع همه سخنرانی ها و مقالات نویسنده درباره علمای ابرار و نیز کلیه نقدهای منتشرشده آن تا آن زمان بوده است. مجله نصوص معاصرة در سال ۱۳۸۹ اولا کلیه مقالات و سخنرانی‌های کدیور حول نظریه علمای ابرار تا آن زمان را ترجمه و منتشر نکرد، ثانیا حتی اقدام به ترجمه و نشر سه مقاله اصلی نویسنده هم نکرد، ثالثا به جای آن در اقدامی غیرحرفه ای، ضداخلاقی و خلاف شرع مطالبی را با سلیقه خود از پنج سخنرانی و یک مقاله کدیور ادغام کرده به اسم کدیور منتشر کرد، رابعا حتی جامع همه نقدهای منتشرشده تا آن زمان هم نبود.

کتاب الإمامة، قراءات جديدة ومنافحات عتيدة در سال ۱۳۹۸أولا جامع آخرین آراء کدیور درباره نظریه علمای ابرار نیست. این آراء در چهار مقاله ذیل منتشر شده اند: : قرائت فراموش شده: بازخوانی نظریه علمای ابرار، تلقی اولیه اسلام شیعی از اصل امامت (اردیبهشت ۱۳۸۵)، طبقه بندی اعتقادات دینی (بهمن ۱۳۸۵)، تاملی در منابع اعتقادی (آبان ۱۳۸۶)، و علمای ابرار (دی ۱۳۹۵).

مقاله اول حداقل دو بار به عربی ترجمه شده است: بار اول در کتاب القراءة المنسیة إعادة قراءة نظریة: الأئمة الاثنا عشر علماء أبرار وأربع مقالات أخری، تعریب وتقدیم وحواشی: د. سعد رستم، مؤسسة الانتشار العربی، بیروت، ۲۰۱۱، ص۹-۸۴. بار دوم : القراءة المنسية … مراجعة لنظرية «العلماء الأبرار» القراءة الأولى للمذهب الشيعي عن أصل الإمامة، ترجمة أحمد القبانجي، الحوار المتمدن، العدد: ۳۹۷۲، ژانویه ۲۰۱۳ [دی ۱۳۹۱]. مقاله دوم هم توسط سعد رستم در کتاب پیش‌گفته ترجمه و منتشر شده است.(ص۱۳۷-۱۸۰). مقالات سوم و چهارم هنوز به عربی ترجمه نشده است. ترجمه هیچکدام از این چهار مقاله نه در مجله نصوص معاصرة منتشر شده نه در کتاب الإمامة، قراءات جديدة ومنافحات عتيدة. به بیان واضح تر کتاب مذکور که در سال ۱۳۹۸ منتشر شده فاقد مقالات چهارده سال اخیر کدیور درباره علمای ابرار است. این کتاب تنها حاوی برخی سخنرانیهای کدیور در سال ۱۳۸۴ است با گزینش سلیقه ای بخشهایی از یک مقاله اردیبهشت ۱۳۸۵.

ثانیا کتاب مذکور نه تنها جامع کلیه نقدهای نظریه علمای ابرار نیست، بلکه حتی جامع اهم آنها هم نیست. نگاهی به فهرست نقدهای کتاب منتشرنشده علمای ابرار این مهم را اثبات می کند.

اشکال هفتم. کتاب الإمامة، قراءات جديدة ومنافحات عتيدة از سه حیث دیگر هم ناقص است. یکی اینکه کتابشناسی مقالات در زبان اصلی را نیاورده است. ثانیا کتابشناسی ترجمه های مجله نصوص معاصرة را ذکر نکرده است. ثالثا کتابشناسی نظریه علمای ابرار در آثار کدیور و نیز کتابشناسی نقدهای آن را هم مورد بررسی قرار نداده است.

 

۴

نگاهی به هفت اشکال فوق اثبات می کند که عنوان «کتاب‌سازی» شایسته و برازنده کتاب الإمامة، قراءات جديدة ومنافحات عتيدة است. کتاب‌سازی از سنخ بساز و بفروشی فرهنگی است، یعنی سر هم بندی بدون تحقیق و تفحص کافی علمی. کتابسازی محصول کار کسانی است که به جای تولید آثار عمیق معدود به تولید انبوه کتابهای سطحی مشغولند.

شواهد موجود نشان می دهد که مجله نصوص معاصرة و مرکز البحوث المعاصرة بازوهای فرهنگی سیاسی جمهوری اسلامی در بیروت هستند که اغراض جزم اندیشانه و عقب افتاده نظام استبداد دینی و اسلام سنتی را به شیوه ای کاملا غیرحرفه ای، ضداخلاقی و خلاف شرع دنبال می کنند. سطح نشریه و کتاب‌های نصوص معاصرة هم‌سطح نشریات تبلیغی ترویجی نظام جمهوری اسلامی بسیار نازل است.

با این شیوه های ضداخلاقی، خلاف شرع و غیرقانونی امامت قدسی و تشیع سنتی را تبلیغ و ترویج  کردن به تعبیر امام صادق(ع) «شین مذهب» (مایه شرمندگی و سرافکندگی) است، نه زینت آن. اگر جز این بودی عجب بودی.

 

۱۴ شهریور ۱۳۹۸