بخش اوّل : مبادى تصورى ولايت

    بخش اوّل مبادى تصورى ولايت     مقدّمه   مراد از مبادى تصورى، مفاهيمى است كه در بحث ولايت نقش اساسى بازى كنند، و تلقى صحيح ولايت در گرو فهم درست آنهاست، تا آنجا كه گاهى با تصور صحيح اين مفاهيم از استدلال و اقامه برهان بى نياز خواهيم شد.(17) متأسفانه در بحث ولايت فقيه، همت فقيهان بيشتر مصروف ارائه دليل و اثبات نظريه و تعيين حدود اختيارات آن شده و كمتر به مبادى تصورى اين نظريه پرداخته اند. به هرحال بخش مبادى تصورى ولايت به عنوان مهمترين…

فصل اول   معناى لغوى ولايت   پيش از بحث از معناى اصطلاحى ولايت در نظريه ولايت فقيه و حكومت ولايى، مى بايد به معناى لغوى ولايت بپردازيم و مشخص كنيم، اين واژه معناى واحد يا معانى متعددى دارد؟ آيا اين معانى متعدد مشترك لفظى هستند يا همگى تعابير مختلف از معانى واحدى هستند (مشترك معنوى)؟ آيا در اين بحث عالمان لغت همداستانند يا نه؟ 1. ولايت از ريشه «و - ل - ى» مشتق شده است. مشتقات اين ماده در عربى و فارسى كه مورد استعمال فراوان است عبارتند…

فصل دوم‏   ولايت عرفانى   در سه علم عرفان، فقه و كلام از ولايت بحث مى شود. معناى اصطلاحى ولايت در اين سه علم مى بايد مورد بحث تطبيقى قرار گيرد. بحث تشريحى از سه معناى اصطلاحى ولايت عرفانى، ولايت كلامى و ولايت فقهى، مقدمه لازم بحث ولايت از ديدگاه قرآن و روايات خواهد بود. عنايت به ابعاد مختلف ولايت در حوزه هاى ياد شده ما را در فهم صحيح و دقيق مراد از ولايت در ولايت فقيه و حكومت ولايى يارى كرده، از بازى با الفاظ، مغالطات زبانى…

    فصل سوم‏   ولايت كلامى‏   در حكومت ولايى و ولايت فقيه، آيا مراد از ولايت، ولايت كلامى است؟ يعنى ولايت به همان معنا كه در علم كلام در مورد معصومين بكار مى‏رود و از اصول مذهب است؟ در پاسخ به اين سؤال چاره‏اى جز بحث از ولايت كلامى نداريم. 1. ولايت اهل بيت پيامبر عليهم‏السلام به معناى محبت و مودت ايشان، يكى از تعاليم اسلامى است. به حكم صريح قرآن، مسلمانان موظفند «مودت فى القربى» را رعايت كنند.(54) اگرچه در بعضى مصاديق اهل بيت بين شيعه و…

فصل چهارم‏   ولايت فقهى‏   1. ولايت از ديرباز در فقه مطرح بوده وقدمتى به قدمت فقه دارد. ولايت شرعى يكى از «فروع فقهى» است، نه از اصول اعتقادى يا از اركان تشيع. 2. مباحث فقهى در عامترين تقسيم به عبادات و معاملات تقسيم مى‏شوند. ولايت يكى از «معاملات» (بالمعنى الاعم) است، نه از عبادات. معاملات نيز در كلى‏ترين تقسيم به عقود، ايقاعات و احكام تقسيم مى‏شوند.(80) عقد انشاء مبتنى بر رضايت طرفين است از قبيل بيع و نكاح. ايقاع، انشاء يك جانبه است و به رضايت طرف مقابل…

فصل پنجم ولايت در قرآن النبىُّ اَوْلى بالمؤمنينَ مِنْ اَنفُسِهِمْ احزاب / 6 قرآن كريم سنگ اول بناى تفكر و معارف اسلامى است. در علوم اسلامى، ناسازگارى هر مسئله و انديشه اى با مبانى قرآنى، آن مسئله و انديشه را بى اعتبار مى كند. در سنت عترت طاهره عليهما السلام «لزوم عرضه بر قرآن» به عنوان قاعده عمومى اعتبار روايات مطرح شده است.(109) قاعده «لزوم عرضه بر قرآن» در حوزه روايات و احاديث منحصر نمى شود. اين قاعده ملاك اعتبار تمامى مسائل علوم و معارف اسلامى است. آنچه با مبانى…

فصل ششم ولايت در سنت امام باقر عليه السلام: «ولم يناد بشى ء كمانودى بالولاية» اصول كافى مراد از سنت، قول، فعل و تقرير معصوم عليه السلام است. پس از قرآن كريم، سنت پيامبر صلى الله عليه وآله و اهل بيت عليهما السلام، بزرگترين منبع انديشه اسلامى است. قرآن كريم، تعليم كتاب(220) و تبيين آيات الهى(221) را از وظايف پيامبر صلى الله عليه وآله برشمرده است، و مسلمانان را موظف به اطاعت از رسول اكرم صلى الله عليه وآله(222) و رعايت اوامر و نواهى نبوى(223) كرده است. از آنجا كه…

فصل هفتم   ولايت شرعى فقيه (276)   «ولايت فقيه» را نخستين بار فقيهان استعمال كرده اند و طبيعى است كه مراد از ولايت در ولايت فقيه را مى بايد از ايشان پرسيد و ابعاد مختلف ولايت در ولايت فقيه را مى بايد در كتب فقهى و استعمالات فقها شناخت.   1. مضمون ولايت فقيه (بدون استعمال اصطلاح خاصّى) در قلمرو امور حسبيه، قضاوت، فتوا، اجراى احكام جزايى و كيفرى و آخرين مرتبه امر به معروف و نهى از منكر، اقامه برخى عبادات جمعى از قبيل نماز جمعه و عيدين،…

فصل هشتم ولايت و جواز تصرّف 1. يكى از سؤالات اصلى در نظريه هاى دولت مبتنى بر مشروعيت الهى بلاواسطه، سؤال از رابطه حاكم دينى و مردم است. قائلين به حكومت ولايى، پاسخ اين سؤال را «ولايت» مى دانند. حاكم دينى بر مردم ولايت دارد. مراد از اين ولايت، ولايت شرعى است. حوزه اين ولايت شرعى، امور عمومى است. در حوزه امور عمومى فقيه متصدى تدبير، اولى به تصرف و سيطره و امارت است. مردم اگرچه در مسائل خصوصى و شخصى خود رشيدند، اما در حوزه امور عمومى فاقد اهليت…

  فصل نهم‏   نظارت فقيه‏   1. سومين نحوه رابطه حاكم دينى با مردم «نظارت فقيه» است. در اين نظريه نظارت عاليه فقيه بر تقنين و اجرا جانشين ولايت تدبيرى فقيه شده است. مختصات نظريه نظارت فقيه به شرح ذيل است: اول. اداره جامعه، تدبير امور عمومى، حكومت و سياست، امرى توقيفى، تعبدى و تأسيسى نيست، بلكه امرى عقلايى است و تجربه بشرى در ارتقاى آن نقش اساسى ايفا مى‏كند. لذا برنامه‏ريزى، تدبير امور مختلف مردم و اداره جامعه به عهده متخصصان و كارشناسان است نه فقها. دوم. در…

فصل دهم   وكالت از مردم   «ولايت بر مردم» مهمترين نحوه رابطه حاكم دينى و مردم بر مبناى «مشروعيت الهى بلاواسطه» است. جهت فهم دقيق تر معناى ولايت، از باب «تعرف الاشياء باضدادها» مى بايد آن را با ديگر انحاء رابطه حاكم دينى و مردم بر مبناى «مشروعيت الهى مردمى» مقايسه كرد. در اين مقايسه بسيارى از زواياى پنهان و از نظر دورمانده «حكومت ولايى» هويدا مى شود. رابطه حاكم دينى و مردم در كليه نظريه هاى مبتنى بر مشروعيت الهى مردمى(385) «وكالت» است. يعنى زمامدار دينى وكيل مردم…

فصل يازدهم تاريخچه ولايت در عصر جمهورى اسلامى از جمله مباحثى كه در فهم معناى ولايت و درك حدود و ثغور تصورى و ابعاد جغرافيايى مفهومىِ آن تأثير جدى دارد، مطالعه نحوه و زمان ورود ولايت به فضاى عمومى جامعه است. ولايت و حكومت ولايى از چه زمانى در تاريخ سياسى معاصر ايران مطرح شده است؟ نظام سلطنتى چه ويژگيهايى داشت و تفاوتهاى اساسى حكومت ولايى با حكومت سلطنتى چه بوده است؟ آيا ولايت فقيه از اهداف و اصول نهضت اسلامى و سپس انقلاب اسلامى ايران بوده است؟ آيا امام…

  فصل دوازدهم   ولايت و جمهوريت   درك ابعاد نظرىِ نسبت ولايت و جمهوريت در گرو پاسخگويى به سؤالات ذيل است: ضوابط و ذاتيات حكومت جمهورى چيست؟ حكومت ولايى با حكومت جمهورى چه نسبتى دارد؟ آيا ولايت فقيه با جمهورى اسلامى سازگار است؟ چگونه و از چه طرقى مى توان حكومت ولايى را با جمهورى اسلامى جمع كرد؟ راه حلهاى مختلف جمع ولايت فقيه و جمهورى اسلامى با هم چه نسبتى دارند؟ 1. مختصات حكومت جمهورى حضرت امام خمينى قدس سره در معرفى جمهورى اسلامى چندين بار به اين…