قرآن

قرآن خود را کتابی خدا ساخته، دارای نظم، انسجام و هماهنگی ویژه، انزال با نزول تدریجی، برخوردار از استحکام اولیه و تفصیل و بسط ثانویه معرفی کرده است. بازرگان در جستجوی نظم درونی قرآن به آزمونی بشری او با روش تحقیق ریاضی آماری دست زده است. در کار بازرگان شش نکته ابتکاری به چشم می خورد: یک. طول متوسط آیات، طول غالب آیات و دامنه منحنی آیات، تابع صعودی زمان نزول است و ارتفاع منحنی آیات، تابع نزولی زمان نزول آیات است. طول مبنای آیات به طور تدریجی طی ۲۳ سال نزول وحی، افزایش یافته است، از ۱۸/۲ به ۰۴/۴۲. دو. قرآن کریم ۱۹۴ بار نزول داشته است مشتمل بر سوره‌های مستقل و گروه آیات است. سه. تعیین سال نزول آیات: در هر سال چه دسته آیاتی نازل شده است. آیات نازل شده در هر سال، از تعداد کلمات همگون و طول متوسط یکسانی برخوردارند. چهار. تعداد کلمات نازل شده بر پیامبر در هر سال یکسان است : ۳۶۳۰ کلمه با تقریب بسیار اندک. پنج. تعیین موضوعی درصد آیات قرآن در هر سال در هفت دسته. آیات اعتقادی قرآن مجموعا ۷۵%، و آیات فقهی کمتر از ۵%. شش. آزمون مواردی را که ما تدریجی می‌دانیم، با شیوه تحول لفظی آیات از جمله احکام حرمت شرب خمر. آزمون این موارد با نتایج بخشهای قبلی سازگار است. این که در هر سال تقریبا تعداد کلمات نازل شده در قرآن ثابت مانده، یا طول آیات قرآن از کوتاه به بلند کشیده شده، به معجزه‌ می‌ماند. اگر قرآن مصنوع شخص پیامبر است و پیامبر هم یک بشر است، کدام بشر می‌تواند این نظم را در طول ۲۳ سال، در زمان سختی و آسانی رعایت کند؟ کار بازرگان در «حوزه تاریخ قرآن» در کتاب «سیر تحول قرآن»، همسنگ کار سترگ علامه طباطبائی در «المیزان» در حوزه تفسیر قرآن کریم است. سیر تحول قرآن مهندس مهدی بازرگان اثری ماندنی است و می‌تواند به عنوان «یکی از سه اثر ماندگار تاریخ قرآن در قرن حاضر» معرفی شود.